Varel
From Wikipedia
De Stadt Varel liggt an de Süüdküst vun'n Jadebusen op ene Geesttung, de in'n Süüdwesten veel Woold hett un na'n Haven to stark affallt.
Inholtsverteken |
[Ännern] Geschichte
Varel woor al 1124 as Varle un Farlae in de Raastäer Kloosterchronik nöömt. Dat Klooster beseet hier en paar Hööv (Curiar Farlae). En Sendgericht un Marktverkehr maken ut dat Buren- un Fischerdorp enen bedüüdsamen Oort. 1386 leten sik de freeschen Hööftlinge von Varel unnerkriegen, un se stellen de Wehrkark den Graaf von Ollnborg to sien Verfögen. Se bleven aver noch bit 1465 sülvstännig. Aver 1506 boen de Ollnborgers hier en Slott un reten de allenige Herrschup an sik. 1569 brook en Brand ut, de 80 Hüüs in Schutt un Asch leed; aver dat Slott woor nich ramponeert.
Graaf Anton Günther vun Ollnborg vermaakde dat Amt Varel tosamen mit de Herrschup Kniphusen an sienen unehlichen Söhn Graaf Anton von Aldenborg, för den he dat Slott 1651-59 nee upboen laten harr. Na Anton Günthers Doot full Ollnborg an den däänschen König. Anton von Aldenborg övernehm den Posten as Stattholder, aver de Dänen kunnen sik dar nich mit affinnen, dat se in Varel nix to seggen harrn. König Christian leet an'n Jadebusen, direkt neven den Vareler Haven de Seefestung „Christiansborg“ boen. Dat maak Anton I. un na sienen Doot siene Fro veel Verdreet. Un as of se't nich anners verdeent harrn, mussen de Dänen ehren Plaan na teihn Jahren wedder upgeven, wiel se mit den Schlick nich fardig woorn, de sik över de neen Anlagen utbreden de.
In den Brand von 1751 kunn en Deel von dat Slott nich vör de Flamen rett weern, un darum verbrennde de weertvulle Biblothek, de de Ollnborger Grafen hier unnerbrocht harrn. 1871 woorn de Delen von dat Slott, de bi den Brand överbleven weern, afbraken.
Anton II. siene eenzige Dochter heirad 1733 den Rieksgraaf Wilhelm von Bentinck un so keem Varel in den Familjenbesitt von de Bentincks. Eerst 1854 kunnen de Ollnborgers de Bentinckschen Arven mit 1.100.000 Daler Gold affinnen, un Varel keem wedder to Ollnborg.
[Ännern] Weertschop
Al vör 1800, as de Haven utboot un de Marktplatz anleggt woorn weer, keem de Vareler Weertschop so richtig in Gang. Af 1830 keem ok de Industrie. In de Boomwullspinneree, de Weveree, dat Iesenwark mit Maschinenfabrik, de Tabakfabrik, de Sepenfabrik un de Schippswerft an'n Haven geev dat veel Arbeit. De Inwahnertahlen stegen stännig an. 1858 woor Varel ene Stadt, wiel se as dat Weertschopszentrum von dat ganze Hertogdom gull. 1905 woorn de Hansa-Automobilwarken grünnt. Dar weern tietwies 1200 Personen beschäftigt, aver na'n Krieg 1914/18 keem de Tosamenbrook.
Vundagen gifft dat ümmer noch vele middelständische Bedrieven in Varel. Besunners to nömen sünd dar: De Porzellanfabrik Melitta, de Papier-un Kartonfabrik, de Maschinenfabrik Heinen, de Düütsche-Airbus-Industrie un de Keksfabrik Bahlsen.
[Ännern] Besunnerheiten
De evangeelsche Kark in Varel, de Slottkark, is as Wehrkark in Krüüzform boot woorn. De eerste Bo stammt ut dat Jahr 1150, un fardigstellt woor se eerst hunnert Jahr later. De Altar ut Alabaster un Ekenholt un ok de Kanzel un de Dööpsteen woorn 1614 bet 1618 von den beröhmten Hamborger Bildsnitzer Münstermann upstellt. Graaf Anton von Aldenborg stifte 1669 dat Vareler Wesenhuus. Dat Wohrteken vun de Stadt is de 52 m hoge holländische Windmöhl. Von den 48 m hogen Waterturm hett man ene moie Utsicht över de waldige Gegend un den Jadebusen bit hen na den Lüchtturm Arngast.
