Torf

From Wikipedia

Torf is dat Twüschenprodukt bi de natürliche Verköhlung von Plantenresten. He entsteiht, wenn Planten afstarft un dat Grundwater dar kiene Luft ranlett, so dat en Verwäsen nich mööglich is. De Plantenresten verköhlt denn gans langsaam. Dat kann Dusende von Jahren duurn. Dat bruunköhlenaarige Produkt billt in de Mooren Schichten, de faken en paar Meter dick sünd

[Ännern] Torfafbo

Hüdigendaags bööt de Lüüd ehre Hüüs to'n groden Deel mit Kooks, Ööl oder Gas. Vör fofftig Johren weer dat noch ganz anners. Domaals weer, tominnst in de Gegenden, wor dicht bi en Moor leeg, de Torf dat wichtigste Brennmateriaal.

De Torf woor up verschedene Wies wunnen. Man kunn em steken, backen oder mit Maschinen afboen un pressen. De lose baberste Torfschicht, den witten Torf, nehm man to'n Füüranmaken. De swarte Torf woor bi dat Drögen veel faster un weer darum för dat Inböten beter.

Dat Torfgraven weer ene sture Arbeit. Toeerst muss de Torfgräver en Torfspitt anleggen. Dat gung so: De baberste Moorschicht woor afbunkt. Darna woor en 2 bit 3 m langen Graven uthaven. An ene Gravenwand sneed de Torfgräver mit enen scharpen smalen Torfspaden de Soden herut un smeet se na baben. En anner Keerl oder ene Fro lood de nadden Soden up ene Kaar un schoof se na den Dröögplatz. Dar woorn se so to Ringen upsett', dat de Luft dar hendörstrieken kunn.

Bi't Torfbacken smeet man den Torf in grode Stücken herut un verdeelde em up den Drööglatz. Darna woor he mit Schufeln un Hacken, aver ok mit de Fööt düchtig kneet, so dat en Torfbree darut woor. Wenn de dröög weer, gung dat Sodensnieden loos. Na'n paar Daag woorn de Soden to lütte Hopen upringt un laterhen to grode Hopen upstapelt. Wenn't in'n Harfst ene Tietlang nich regent harr, weer de beste Gelegenheit, den Torf mit Peerd un Wagen von't Moor to halen. Mit twee bit dree Föör Torf keem en Huusholt goot övern Winter.

In de groden Mooren woor de Torf mit Maschinen ruthaalt un presst. So weer to unnerscheden twüschen Stektorf, Backtorf un Presstorf. De witte Torf ut de baberste Moorschickt woor faken in dat depe Spitt smeten oder to Torfstree un Torfmull verarbeit. Torfmull warrt ok vandagen noch in de Gaarneree bi de Antucht von Planten un Blomen bruukt.