Mór

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Mór er samanpressaðar plöntuleifar. Mór verður til í vatnsósa jarðvegi þar sem súrefni ekki til staðar og rotnun því hæg. Í mómýrum hleðst upp kolefnisríkur mór. Kolefnisinnihald mós er 60%. Mómýrar eru algengastar í köldu og röku loftslagi og þekja stór svæði á Norðurslóðum. Í mómýrum er meirihluti kolefnis í jarðvegi heimsins og meira en samanlagt kolefni í gróðri og þurrlendisjarðvegi.

Mór er mjúkt efni og auðvelt er að pressa vatn úr mó. Þurrkaðan mó má nota sem eldsneyti og til eldunar og var það algengt á skóglausum svæðum svo sem í Írlandi, Íslandi og Skotlandi. Einnig tíðkast að plægja mó saman við jarðveg til að auka magn næringarefna. Mikil eldhætta getur stafað af mó því mór brennur alveg þangað til allt súrefni er þorrið.

Mór var notaður til eldsneytis. Venjan á Íslandi var sú að taka mó úr sérstökum mógröfum sem höfðu ákveðna stærð sem greiðslan til landeigenda var miðuð við. Voru mógrafir oftast 6x6 fet eða 6x12 fet og var það kölluð heilgröf. Stungnir voru upp hnausar sem hlaðið var upp í hrauk þar sem vatnið seig úr honum. Síðan var hann fluttur á þurrkvöll þar sem hann var klofinn í skánir og þurrkaður. Síðan var mórinn aftur settur í hlaða og tyrft yfir. Hann var svo sóttur að vetrarlagi, einn og einn poki eða á sleða. Bakkarnir á mógröfunum voru venjulega brotnir niður að lokum til að ekki safnaðist vatn í mógrafirnar og skepnur og fólk gæti farið sér þar að voða. Hætt var að taka upp mó á Íslandi víðast hvar í kringum miðja 20. öldina.

Verkfæri sem notað var til að leita að heppilegum stað til að taka mó var svokallaður mónafar, bor sem tók jarðvegssýni.

Mómýrar virðast hafa tengst trúarathöfnum á bronsöld og steinöld og fundist hafa afar vel varðveittar líkamsleifar manna sem fórnað hefur verið í mómýrum t.d. Tollund maðurinn í Danmörku. Úr mómýrum var unninn mýrarrauði sem notaður var í sverð og herklæði Víkinga.

Fenjasvæði úr mó við strönd Malasíu er eins konar náttúruleg vatnsjöfnun þannig að mórinn drekkur í sig vatn og kemur þannig í veg fyrir flóð. Það virkar hins vegar aðeins ef landið er vaxið skógi því skógurinn hindrar að mórinnn brenni.

Mór er mikilvægt hráefni í garðyrkju og notaður við lyfjagerð m.a. til síugerðar. Mór er einnig stundum notaður í fiskeldi. Mór litar oft vatn gult eða brúnt.