Oostfreesland
From Wikipedia
Oostfreesland (Hoogdüütsch: Ostfriesland) is en Kuntrei un en Landskuppsverband in de Noordwesten van dat düütsche Bundsland Neddersassen.
Inholtsverteken |
[Ännern] Gewest
Normalerwies denken de Lü, dat Oostfreesland dat Land up de oostfreeske Halfinsel tüsken Eems un Jaad un de söven Eilannen vör de Waterkant is, also van de nederlannsche Grenz bit na Willemshaven. Man van de politiske Historje is dat anners, denn dat Ollnbörger Freesland in den Oosten (Landkreis Freesland) und dat fröher prüüsske Willemhaven höört nich dartoo. Oostfreesland is de Kuntrei van de vörmalske Grafskupp Oostfreesland. Vandag sünd dat so de Landkreisen Auerk, Wittmund un Leer un de Stadt Emden. De gröttsten Städer sünd Emden, Auerk, Leer, Wittmund un Nörden.
In den Süden stött Oostfreesland an dat kathoolsche Eemsland un dat Ollnborger Mönsterland. Wat besünners is daarbi dat Saterland. Dat höört kultuurhistorisk un van sien Spraak na Oostfreesland, man dat was so isoleert, dat dat to dat Bistum Mönster kweem.
Oostfresen föhlen sük as en Deel van de freeske Kultuur. De Fresen wahnen an de hele Waterkant van de Noordsee, van de Nedderlannen an över Düütschland bit na Dänmark. Umdat Oostfreesland över Jahrhunnerde dör See un Mooren blot minn wat mit sien Nahbers to doon harr, gaff dat daar en egen Entwickeln. Ok vandag hebben de Oostfresen noch hör egen Kopp un hebben dat nich geern, wenn se hör Kultuur of oostfreeske Institutionen in Gefahr sehn.
[Ännern] Landskupp
Up de oostfreeske Eilannen gift dat mennig Dünen ut fien witt Sand. Daarmit Wind un Water neet tovööl van dit Dünen kött maken kunnen, worden Planten daar in plant, meest Strandhaafer. So worden de Dünen fast maakt. Normaalerwies „wannern“ de Dünen van West na Oost: Wind dragt wat van de Sand weg un lett an anner Steden en neei Dün wassen.
Tüsken de Eilannen und dat Fastland (de Eiland-Oostfreesen nömen dat „Fastewal“) is dat Wattenmeer. Dit Levensruum is heel wat Besünners. Bi Ebb fallt dat Watt meestied drög man bi Flood is dat in't Geheel unner Water. Dör Prielen löpt dat Water to un off.
Faken geiht dat Watt denn in de Soltwisken över. Dit Gröönland word blot off un to bi hooge Flooden van da See unner Water sett. So gift dat ok daar en egen un besünner Stück Natuur, mit heel raar Planten. En Pionierplant is de Qualler.
Siet 1000 Jahren bewahren de Oostfresen nu al hör Waterkant mit Dieken. Ok wenn se bi swoore Störmflooden faken weer grote Streken laten harren, hebben se anfangen, mit Dieken neei Land to gewinnen. Dit Neeiland word Poller of Grode nömt.
Dat Fastland bi de Waterkant is Masch, dat wieder in't Binnenland to Geest, Leeg- un Hoogmoor word.
En grot Hoogmoor is vandag bloß noch rund um dat Ewerg Meer to finnen. Dat word nu schuult, nett as de lüttje Rest van dat Hoogmoor an anner Steden, to'n Bispööl dat Lengener Meer. In de verleden Jahren hebben de Minsken oll Moor, dat al drög un van Busken bewassen was, weer natt maakt. Dat is dor nu bold weer so, as dat fröher was. In Oostfreesland gift dat ok en Bült Leegmoor-Meeren, so as dat Grote Meer in dat Südbrookmerland.
De Oldmoränenlandskupp van de Geest is to'n groten Deel sandig Tügg, dat in de Saale-Iestied na Oostfreesland schuven wurr. Vandag word daar meestied Landweerstkupp up maakt, of un to gifft dat ok Holten.
As de Meentelanne uplöst wurren, mutten de Buren hör Land offriggeln, daarmit se sehn kunnen, hum wat hört un dat de Kohjen neet weglopen kunnen. So hebben se daar umto denn de Wallhecken anleggt: Lüttje Wallen, waar Busken un Bomen up wassen. Rin kummt man dör en holten Dör, de so nömd Heck.
Vandag findt man ok de en of anner Holt in Oostfreesland. Fröher hett dat kien tosammenhangend Holten geven. In't Geheel is Oostfreesland platt as'n Pannkook.
[Ännern] Siedeln
De erste Sporen van Minsken in Oostfreesland komen van jungpaläolitisk Rendeerjagers ut de Hambörger Kultuur. Achteran hett man Resten man van de mesolitisk un neolitisk Klockbeker-Kultuur funnen, ok van de Megalith-Kultuur un van de Schnoorkeramik. De olltste Fundstee van en Siedeln in Oostfreesland wurr in Hesel funnen.
Later kammen denn Germanen ut de ingwäonisk Grotverband, de Fresen un Chauken. Eerst waahnden de Chauken tüsken Eems un Werser, man so van dat Jahr 0 an wurren se van de Fresen ruutschmeten of in hör Stamm upnohmen. Siet dat tweede Jahrhunnert hett man noit weer wat van de Chauken hört. Ut den Süden kammen denn ok noch en paar Sassen. Ut en Mischen van disse dree Volksgruppen sünd de Oostfresen ruutkomen.
In dat fröhe Middeloller kunnen de Oostfresen blot up de Geest un up so nömd Warfen hör Dörpen un Husen bauen. De Marsch wurr faken van de Noordsee unner Warter sett. Vandag gift dat noch mennig Orten, de de „Warf“ in hör Namen hebben, so as Möhlenwarf, Tichelwarf of Anderwarfen. Eerst so van dat Jahr 1000 an hebben de Fresen de Dieken baut. En Spreekword seggt: „Gott hett dat Meer maakt un de Fresen de Waterkant.“
[Ännern] Histoorje
[Ännern] Fröhe Histoorje
Blot de Archäölogen hebben wat över de Tied ruutfunnen, de al heel lang her is. En bietje wat steiht in Schrievsels, de van frömde Lü upschrieven wurren. De römiske Schrievers Plinius de Oller, Tacitus un Strabon hebben uns en bietje wat över de Tahl, Verdeelen un de Aard van de freeske Dörpen överlaten. Ok wenn dat nich völ was, so weten wi dör disse Berichten doch, dat an de Waterkant bi de Noordsee al Minsken wohnen deen, bevör Christus up de Wereld kamm.
[Ännern] Fröhe Tied van de Karolingers
Eerst van dat fröh Middeloller weten wie en bietje mehr. To disse Tied gaff dat en groot freesk Riek in de Kuntrei van dat nederlannsche Freesland van vandag bit an de Werser. De en off anner Könink van de Fresen is vandag mit sie Naam bekannt. So ok de grootfreeske Könink Radbod. Van hum worden bit vandag Geschichten vertellt un Straten sünd na hum nömt.
[Ännern] Unnerdaan maken dör Karl de Grote
Dat Grootfreeske Riek was blot en kört Tied van Bedüden. In't Jaahr 785 maakte sik de Frankenkönink Karl de Grote tolesd dat oostelk Freesland unnerdaan. In dat franksche Riek is Oostfreesland in twee Grafskuppen updeelt worden. In de Tied kwammen den ok de Missionare Luidger un Willehad na Oostfreesland un vertellden de Fresen wat van dat Christendom. So wurr en Deel van Oostfreesland an de Bistum Bremen geven, de anner Deel wurr Osnabrück toslaan. Man de Legende seggt, dat de Fresen van Karl de Grot hör besünner Freedomsrechten kregen hebben.
As dat karolingsche Riek stücken gung, maakten sik de Fresen free van de oll Herren. Van de Tied leevten se in sülvstadig Landgemeenten, de elke Jaahr hör Vetreders, so nömd „Redjeven“ (Raadslü) wählt hebben. De Redjeven wassen Richters as ok Verwaltenslü van de lüttje Gemeenten. De Feudalismus, de sük to de Tied in Europa utbreden dee, hebben de oll Fresen neet kennt. För hör was klaar, dat se free un van kien Herr Knecht wassen.
In disse Tied van de Freeske Freedom, van't 12. bit 14. Jahrhunnert, truffen sük de Vertreders van de so nömt Söven Freeske Seelanne elke Jaahr bi de Upstalsboom in Auerk-Raah, um Gericht to hollen un Saken van Bedüden uttoklabüstern.
[Ännern] De Tied van de Oostfreeske Hoovtlinge
In den Verloop van't 14. Jahrhunnert gung de Redjeven-Verfaten na de Düvel. Dör dat Utbreken van de swarte Dood un grote Störmflooden gung in Oostfreesland allens dörnanner. En paar Familien, de al grot Inflood harren, nützen da tut un maakten sük to „Hoovtlingen“ in groter of lüttjeder Lannesdeelen. Man ok dat was kein Feudsalsystem. De Lü wassen twars hör Gefolgskupp un harren verscheden Flieten, man se bleven free un kunnen ok utwannern, wenn se dat wullen. Dat was en biete so as bi de oll noordgermanske Heerskupp.
Nu keem en Tied, waar de Hoovtlingssippen altied Stried mitnanner harren. Se all wullen de gröttse Macht. Dat was erst to Enn, as Edzard Cirksena in dat Jahr 1430 Baas van en „Bund för Freedom van de söven Oostfreeslanne“ wurr. Ulrich Cirksena wurr denn later van Kaiser Friedrich III. to en Graaf maakt. He kreeg Oostfreesland as Rieksgraafskupp to’n Lehen geven.
Unner de Heerskupp van de Cirksenas, de later ok de Titel Fürst harren, gung dat mit de Weertskupp un de Sellskupp in Oostfreesland vöran. Van de gröttste Bedüden was Graaf Edzard de Groot. He föhrde de Reformatschoon in Oostfreesland in un unner sie Heerskupp wurr dat oostfreeske Landrecht schreven. Ok was de Graafskupp to noit groter as unner Edzard. To de Tied (1547 – 1625) dee ok de oostfreeske Humanist Ubbo Emmius sien Wark.
Man as de Orlog van de Dartig Jahren utbreken dee, harr Oostfreeslad groot Nood to leden, as de Suldaaten van Graaf Peter Ernst II. van Mansfeld in dat Land kwammen un mit Füür un Iesen regeeren deen.
[Ännern] Achter d’ Orlog van de dartig Jahren
As weer Recht un Ordnung bestunn, kunnen de Oostfreeske Landstannen en groot Deel van de Macht in Oostfreesland an sück brengen. Van nu an wassen se neet mehr offhanging van de Lannesherr. Man daarum gaff dat völ Stried, doch de Lannesherren kunnen hör Machr noit weer in't Geheel weerkregen. Ut de oostfreeske Landstannen gung later de Oostfreeske Landskupp hervör, de noch vandag dat oll Wapen föhrt, man vandag en Kultuurparlament is.
1726/27 gaff de so nömd Appell-Orlog. De oostfreeske Fürst Georg Albrecht harr alweer Stried mit en Deel van de Stannen („renitente Stannen“), man de anner Deel („leedsam Stannen“) stunn up sien Sied. De Fürst kunn sük ditmaal dörsetten. ok de Stadt Emden, de dat Leit van de renitente Stannen harr, gaff up.
Man de Kanzler van den Fürst Gerog Albrecht, Enno Rudolph Brenneysen, was leep slecht bi't Verhanneln. So gaff dat in de Tied achteran kein Freden tüsken de Stannen un de Fürst. Ok wenn Kanzler un Fürst en harte Straaf tegen de Renitenten dörsetten wullen, prootde de Kaiser 1732 en Amnestie ut. In't Jahr 1734 bleev de Fürst dood un sien lesde Nakomer, Carl Edzard, wurr Fürst. Man ok he kunn de Stried mit de Stannen to kien good Enn brengen.
In dit Tied fung dat an, dat Preussen de Macht in Oostfreesland övernehmen kunn. Nich tolesd de Stadt Emden hett dat in Gang sett. Emden was achter de Apell-Orlog Problemen mit hör Weertskupp kregen harr. Se wullen nu, dat Emden weer de „Hööftstadt van de Stannen“ un en grote Hannelsstadt wurr. Siet 1740 lövten de Emders, dat se dat mit de Hülp van de Preussen anstellen kunnen. Se wullen en Verdrag, de Preussen de Heerskup över Oostfreesland sekern dee, wett dat kieneen mehr ut dat Huus van de CIrksenas gaff. Sien Hannelsprivilegien wull Emden ok in en Verdrag fastschrieven.
För Preussen dee Sebastian Anton Homfeld, Direktioralraad in den nedderrhiensk-westfaalsk Riekskreis, verhanneln. He was up de Sied van de renitent Stannen. An den 8. November-Maand 1740 stellde he sein Vörslag vör, wo man wiedermaken sull, wenn't an d'Arven geiht. Toeerst was dat en stuur Verhanneln, man an d' 14. Märt-Maand 1744 worde twee Verdragen klaar maakt: De „Königliche Special-Declarations- un Versicherungsakte“ un de „Agitations- und Konventionsakte“. Ok harr Kaiser Leopold I. Al in't Jahr 1694 ed Expektanz utstellt, de Preussen tosekert harr, dat se dat Recht harr, Oostfreesland to övernehmen, wenn de Cirksenas utstürven sünd. Ok wenn de Könink van Hannober daartegen was, kunn Könink Friedrich de Grote so al in dat Jahr 1744 de Heerskupp in Oostfreesland an sük brengen, umdat Carl Edzard Cirksena sünner Kinners to Dood gung.
[Ännern] Oostfreesland unner Preussen
Nu keem en Tied unner de Heerskup van Preussen, waar dat Barg up gung mit de Weertskupp in Oostfreesland. Ok weer man nu sowiet, neei Tügg up de Weg to brengen. Mooren wurren drög leggt un Fehnsiedeln grünndt.
Achter de Slacht bi Jena un Auerstedt wurr Oostfreesland to dat Köninkriek Holland slaan un was daarmit unner de Fuchtel van't Napoleonisk Frankriek. In dat Jahr 1810 kweem Oostfreesland as Department „Ems-Orientale“ („Ooster-Eems“) direkt to dat franzöösk Kaiserriek. As Napoleon offsett was, kwammen van 1813 bit 1815 de Preussen torügg na Oostfreesland. In disse Tied gungen oostfreeske Suldaaten up de preusske Sied in de Slachten van Ligny un Waterloo.
De Oostfreesen hopden, dat se bi Preussen blieven kunnen. Man in de Wiener Kongress wurr Oostfreesland de Könink van Hannober tosproken. Schuld daran was Ingland. De ingelsch Könink, de ok Könink van Hannober was, wull neet, dat Preussen tovöl van de Waterkant van de Nordesee kregen dee. Man de Stannen van Ootfreesland hollen hör Rechten. Man de Tied bi dat Köninkriek Hannober was kien good Tied för Oostfreesland. Dat gung neet vöran. So wassen de Oostfresen blied, dat Preussen in't Jahr 1866 dat Köninkriek Hannober övernehmen dee.
[Ännern] Oostfreesland in't Düütsche Riek
As 1871 dat Düütsche Riek gründt wurr, wurr Oostfreestland in de Rieksverband inbunden. So stunn Oostfreesland neet mehr blot unner de Preussk Inflood.
[Ännern] Nazi-Tied
Van de Tied in dat darde Riek gift dat vööl Material un Booken. Das was to völ, all de Problemen un de verscheden Reaktschoonen hier to vertellen. Man ok in Oostfreesland sünd Synagogen offbrannt un Jöden verdrieven worden un de Nazis harren en groot Inflood. In d'Krieg sünd de Städer Emden un dat preusske Willemshaven van Bomben leep kött maakt worden.
[Ännern] Neeiste Tieden
Achter d' tweede Wereld-Orlog was Oostfreesland van brittisk Suldaaten besett. In't Jahr 1946 keem dat Land denn as Regeerensbezirk Oostfreesland to dat Bundsland Neddersassen. Man 1978 wurr de Bezirk mit de Bezirken Osnabrück un Ollnburg to de neei Bezirk Werser-Eems tosammenfaat. Dit Bezirk wurr 2004 uplööst.
[Ännern] Politiek
Oostfreesland is nu al lang kein egen Verwaltenseenheid mehr. De Landkreisen Leer, Auerk un Wittmund un de kreisfree Stadt Emden sünd vandag de Verwaltenseenheiden.
Bi Wahlen word in Oostfreesland traditschonell SPD wählt. De Wahlkreis Auerk-Emden was bi de Bunnsdagswahl 2005 de Kreis mit hoogste Deel van SPD-Wählers. Ok in de Rest van Oostfreesland is de SPD stark. Blot een paar lüttje Deelen sünd „swart“, also normalerwies mit en starke CDU, to'n Bispööl dat Lengenerland.
In de Jahren 2004 un 2005 gaff dat groot Diskusschoon, of sük de oostfreeske Landkreisen to en „Grootkreis Oostfreesland“ tosammensluten sallen.
[Ännern] Kultuur
[Ännern] Spraak
Van't 15. bit 18. Jahrhunnert hebben de Oostfreesen hör oll Taal, dat Freesk, offleggt. Van daar an hebben se dat oostfreeske Plattdüütsch prot, dat ok vandag noch van mehr as de halve Deel van de Lü proot. En Rest van de oll Oostfreeske Spraak, dat Saterfreesk, hett blot buten Oostfreesland in't Saterland överleevt.
Siet dat Jahr 2004 düden twee oostfreeske Gemeenten, Auerk un Grootheid, tweesprakige Oortschiller mit de hooge (Aurich, Großheide) un de plattdüütsche Namen upstellen. Man in mennig Gemeenten sünd de Oortsnamen plattdüütsch blieven, so dat tweerspraakig Schillers neet wesen mutten.
[Ännern] Eten un Drinken
Oostfreesen drinken bannig völ Tee. In den Snee drinkt elk Oostfrees 2,5 kg Tee in't Jahr, dat is bold teihnmaal mehr as de Düütschen drinken. De Tee kweem al in't 17. Jahrhunnert ut de Nedderlande un Ingland na Oostfreesland. Blot 100 Jahren later hebben al Oostfresen van elke Stand Tee drunken un neet mehr so völ Beer.
Al siet dat Jahr 1806 gift dat dat Tee-Hannelshuus Bünting in Leer. Anner grote Tee-Hannelshusen sünd Onno Behrends un Thiele. Blot Tee, de van en Tee-Unnernehmen in Oostfreesland kummt, dürt sük „echt Oostfresen-Tee“ nömen.
Besökers könen de „Oosfreeske Tee-Kultuur“ to'n Bispööl in de Tee-Museen in Leer of Nörden beleven,
Ok en paar alkoholisk Dranken hebben de Oostfresen. Besünners bekannt is de Kruiden, en Krüden-Bitter mit 32 per Zent Alkohol. Meest word mit "Kruiden" de Kuur van de Firma Folts&Speulda in Leer meent, de so nömt „Echt Folts-Kruiden“.
To dat Neeijahrfest worden in Oostfreesland Neeijahrs-Koken maakt. Se worden ok Rullerkes nömt, umdat se sowat as en hart uprullt Wafel. Anner Oostfreeske Spezialitäten bünd Speckendicken, Gröönkohl, Grau Arften, Updrögt Bohnen, Insett Bohnen un mennig mehr.
[Ännern] Bruukdom
In Oostfreesland hebben sük egen Spoortaarden entwickelt, so as dat Bosseln, Klootscheten un Pulstockspringen. Bruken an besünner Dagen sünd dat Singen to Sünnermarten, Paaskefüür un dat Leggen van't Bruutpadd to Hemelfahrt. Dat Upstellen un Klauen van Maiboomen hört to en Traditionslinie in Eurasien, man hett in Oostfreesland besünner Form un Regeln. Up de Eilanden hebben sük ok noch anner Bruken hollen. To Paaske kregen de Kinner Eier, de kott smieten off rullt worden, eherder se eten worden. An Sünnermarten (ok Martini nömt) gahn de Kinner un of faken wat junge Lü mit Kipkapkögels un Skebellenskoppens bit Husen lang to singen un krene denn Slickerkraam.
In Oostfreesland word in d' Winter ok vööl schöfet. Besünner Schöfels bünd de Breinermoorkes, de en lang Tied in dat Dörp Breinermoor maakt wurren.
[Ännern] Gloov un Karken
De Lü in Oostfreesland sünd meestieds protestansk. In den Westen, besüners in de Krummhörn un in't Rheiderland, man ok in Emden, Leer un de westelk Deelen van't Overledingerland un't Moormerland, sünd de Minsken reformeert, of un to gift dat ok en Old-Reformeerte Gemeente. Anners sünd de Lü luthersk.
Man free Karken gift dat in Oostfreesland ok mehr as annerwaars. De Geschicht van de Mennoniten in Emden geiht bit in de Reformatschoonstied torügg. De Baptisten sünd midden in't 19. Jahrhunnert in Jever un Ihren upkomen. En bietje later kwammen de Methodisten. Free evangelisk Gemeenten hebben erst achter de tweede Wereldorlog anfangen, sük to grünnen. De kathoolsche Kark is en Minnerheiden-Kark blieven, ok wenn achter den Orlog mennig Katholiken na Oostfreesland komen sünd.
De lutherske Gemeenten hören to de lutherske Lanneskark Hannober. De Reformeerten sünd in de „Evangelsk-reformeerte Kark – Synode van de reformeerte Karken in Bayern un Noordest-Düütschland“ organiseert. Dit Kark hett hör Hoovtseet in Leer. De Evangelsk-Freekarken sünd in hör noordwestdüütsche Vereenigen tosammenfaat un de Katholiken hören an dat Bistum Osnabrück.
[Ännern] Weertskupp
[Ännern] Historisk Achtergrund
In den Loop van de Historje hebben sük rieke un arme Tieden immer offwesselt. Besünners an de Waterkant stunnen en paar rieke Buren tegen en grot arm Proletariat. So hebben sük de arme Lü anners hülpen. Se gungen för hör Wark in de Nedderlande („Hollandgangers“) of sünd glieks heel utwannert. So gift dat vandag in de USA ok noch en groot oostfreesk Gemeenskupp.
[Ännern] Landweertskupp
To all Tieden harren de meesten Oostfresen hör Utkomen in de Landweertskupp hat, an de Waterkant ok as Fiskers. Ok vandag gift dat noch mennig Buren, besünners in de Melkweertskupp, umdat dat in oostfreesland good Gröönland gift. Man ok Schapen worden in Oostfreesland tücht. Se hollenen dat Grass up de Dieken kört un maken se ok faster, umdat se lüttje Hofen hebben. In de Pollers, to'n Bispööl in't Rheiderland, word ok Korn anbaut.
In Oostfreeslan hebben sük verscheden besünners Deerenrassen ruutbildt: Dat Oostfreesen-Peer, dat oostfreeske Melkschaap, de Emder Goos, de Höhnerrasse „Oostfreeske Möv“ in verscheden Klören un de nu leep raar wordend swaartbunt Koh. Se is dör de Hybridrasse „Holstein Frisian“ ut de USA offbeten worden un nu bold utstüven.
[Ännern] Industrie
Dat gift neet völ Industrie in de Kuntrei. Blot in de Havensteden Emden un Willemshaven gift dat lüttje Zentren. Gröttste Industrieanlaag un bedüdend Arbeidgever in Oostfreesland is dat VW-Wark in Emden. Mennig Oostfreesen hebben hör Warksteden ok bi de Meyer Werft in Papenbörg, nett vör de Dören van Oostfreesland. De Stadt Leer is achter Hambörg de gröttse Stee för Reders in Düütschland.
Man wiet vörn is Oostfreesland bi dat Nütten van de Windkracht. So dicht bi den Waterkant gift dat völ Wind un in de Kuntrei was ok Bott genug för Windkrachtanlaagen. In Tokunfst sallen ok Winparks up d'hoge See baut worden, so nömd „Offshore Winparks“. De gröttste Maker van Windkrachtanlagen, dat Unnernehmen Enercon, hett sein Seet in Auerk un baut sein Anlagen in Auerk un Emden.
[Ännern] Tourismus
Oostfreesland hett elke Jahr en Bült Gasten, de sik dor verhalen willt. Besünners up de oostfreeske Eilanden komen de Lü up Visit, dor hett dat Ambacht mit de Gasten al in't 17. Jahrhunnert anfungen. Ok de Waterkant van dat Fastland harr dor wat van.
Annerswaar in Oostfreesland kwammen noit Touristen, man dat hett sük siet de 70er Jahren ännert. Daar gift dat för de Gasten nu ok mennig wat to beleven. En Bispööl sünd dor de Touren, de man mit't Raad maken kann, so as de Düütsche Fenroute of de International Dullert-Route.
[Ännern] Problemen mit Weerstskupp
Ok wenn man dat neet fluks sehen deit, so höört Oostfreesland vandag to de Kuntreien in Düütschland, waar se leep Problemen mit de Weertskupp hebben. Mennig Lü sünd sünner Wark un jung Lü, de en good Utbilden kregen hebben, mutten hör Tohuus verlaten, um en Arbeidsstee to kregen. Man ok wenn dat mehr un mehr oll Lü gift, so kregen de Minsken in Oostfreesland noch leep völ Kinners. Ok trekken mehr un mehr Lü na Oostfreesland, so dat dat up Stünns de Tahl van de Inwahners noch hoger word. Man de Probleme mit de Weerstkupp worden daarvan ok neet minner.
[Ännern] Medien
[Ännern] Bladen
In Oostfreesland gaff dat lang Tied in elke lüttje Streek en egen Bladdje. Vandag sünd de meesten Bladen neet mehr egenstannig, blot bi de Rheiderland-Zeitung un de Ostfriesische Nachrichten hett kien anner sein Fingers in.
De oostfreeske Bladen sünd:
- Anzeiger für Harlingerland – in d’Landkreis Wittmund
- Borkumer Zeitung – up dat Eiland Börkum
- Emder Zeitung - Emden un umto
- General-Anzeiger – in d’ Overledingerland
- Norderneyer Badezeitung – up dat Eiland Nörderney
- Ostfriesischer Kurier – in de oll Landkreis Nörden
- Ostfriesische Nachrichten – in den oll Landkreis Aurich
- Ostfriesen-Zeitung – in heel Oostfreesland
- Rheiderland-Zeitung – in d’oll Landkreis Weener (Rheiderland)
[Ännern] Tiedschriften
- Ostfriesland Magazin – Tiedschrift för Oostfreesland, kummt elke Maand rut
- he! Norderney – veermaal in’t Jahr up Nörderney
[Ännern] Radio
- Radio Ostfriesland - Bürgerradio för Oostfreesland
- Radio Jade - Bürgerradio för Willemshaven, Freesland un Oostfreesland
[Ännern] Fernsehen
- Friesischer Rundfunk – lüttje Kanaal in’t Kavelnett van Oostfreesland un umto
[Ännern] Verkehr
[Ännern] Autobahnen
An dat düütsche Autobahnnett wurr Oostfreesland eerst laat ansluten. Man nu sünd dat al twwe Autobahnen, de na Oostfreesland gahn. Över de A 28 können de Oostfreesen gau na Ollnborg, Breem un Hambörg komen. De A 31, de in dat 2004 mit Hülp un Geld van de Gemeenten, Landkreisen, Provinzen un Bedreven ut Oostfreesland, dat Eemsland un de Nedderlande klaar maakt worden kunn, slött Oostfreesland an dat Ruhrrebeet an. De blot veer Kilometer lange A 280 maakt de A 31 mit de nedderlannsche Rijksweg 7 an’n anner, de na Groningen geiht.
[Ännern] Bundsstraten
- De B 70 is en van de langste Bundsstraten in Noordwestdüütschland un geht van Neermoor in Oostfreesland altied an d’Eems land bit na Wesel an d’ Nedderrhien.
- Die B 72 geiht van Cloppenbörg över Auerk un Nörden bit an de Waterkant na Nörddiek.
- Die B 210 geiht dwars Oostfriesland van Emden na Willemshaven.
- De 'B 436] fangt in Weener an un geiht dwars dör Oostfreesland un Freesland bit na Sande.
- Die Bundesstraße 461| is mit sein Streek van Wittmund bit an de Havens van Carolinensiel un Harlesiel leep kört.
[Ännern] Iesenbahn
Twee Streeken van d’Düütsche Bahn sünd in Oostfreesland leep wichtig, daar fahren ok Intercity-Iesenbahnen:
- Nörddiek - Emden - Leer - Ollnborg - Bremen (KBS 390)
- Nörddiek - Emden - Leer - Rheine - Mönster (KBS 395)
Dat kört Stück van Emden Hbf bis Emden Außenhafen (KBS 396) is blot för de Lü, de mit Schipp na Börkum willen. Up dat kört Stück van Leer bit Nieuweschans in de Nedderlannen fahren ok weer Iesenbahnen, man well bi na Groningen will, mutt in Nieuweschans in en anner Bahn stiegen.
Up de Streeken Willemshaven - Osnabrück un Esens - Wilhelmshaven fahren kein Bahnen van de Düütsche Bahn, man van de Noordwestbahn:
Auerk is up Stünns neet an dat Iesenbahnnett ansluten, man in’t tokomend Jahr sall de Streek twüschen Auerk un Abelitz för Gooden weer nütt worden
[Ännern] Waterstraten
- Elisabethfehnkanaal
- Eems
- Eems-Jaad-Kanaal
- Eems-Siedkanaal
- Hunte-Eems-Kanaal
- Jümme
- Leda
- Nordgeorgsfehnkanaal]]
- Sagter Eems
Havens gift dat to’n Bispööl in Weener, Leer, Ditzem, Emden, Greet, Nessmersiel, Dornumersiel, Bensersiel, Neeiharlingersiel, Carolinensiel Harlesiel un up de Oostfreeske Eilannen.
[Ännern] Bekennt Oostfreesen
Lü van d’Glooven
|
|
Lü van d’ Wetenskupp
|
|
Politikers
|
Künstler
|
|
Sonstige
|
|
[Ännern] Dat Ostfreesland-Lied
In Ostfreesland is't am besten
van Enno Hektor (1850) / Melodie: "Weist du wieviel Sternlein stehen"
In Ostfreesland is't am besten
over Freesland geiht der niks.
War sünd wall de Wichter mojer
war de Jungse wall so fix?
In Ostfreesland mag ik wesen
anners nargens lever wesen;
over Freesland geiht der niks
over Freesland geiht der niks.
Nee, 't is nargens, nargens beter
as war hoch de Dieken stahn,
war up't Eiland an de Dünen
hoch hennup de Bulgen slaan;
war so luut de Nordsee bullert
war ji könen up de Dullert
Dreemast-Schippen fahren sehn
Dreemast-Schippen fahren sehn.
Nargens bleiht de Saat so moje,
nargens is de Buur so riek,
nargens sünd de Kojen fetter,
nargens geiht de Ploog so liek,
nargens gifft so faste Knaken,
weet man leckerder to maken
Botter, Kees un Karmelkbree,
Botter, Kees un Karmelkbree.
War in d' Wagen Törf un Kienholt
worden haalt van't Hochmoor heer;
war de heel Welt sük lüstig
maakt up't Is bi't Eierbeer;
war s'in't Feld mit Kloten scheten
war se Bookweit-Schubbers eten;
Harm up Freersfoten geiht
Harm up Freersfoten geiht.
För Ostfreesland, för Ostfreesland
laat ik Bloot un Leven geern,
weer ik man weer in Ostfreesland
war so mennig söte Deern.
In de Frömde wünsk ik faken:
Kunn 'k doch Moders Breepott koken
hören weer in d' Hörn bi 't Füür
hören weer in d' Hörn bi 't Füür.
[Ännern] Booken över Oostfreesland
- Onno Klopp, Geschichte Ostfrieslands, 3 Bde., Hannover 1854-1858.
- Hajo van Lengen (Hrsg.): Die Friesische Freiheit des Mittelalters - Leben und Legende, Verlag Ostfriesische Landschaft, 2003.
- Franz Kurowski, Das Volk am Meer - Die dramatische Geschichte der Friesen, Türmer-Verlag.
- Karl Cramer, Die Geschichte Ostfrieslands. Ein Überblick., Isensee - Oldenbg.
- Hermann Homann, Ostfriesland - Inseln, Watt und Küstenland, F. Coppenrath Verlag, Münster
- Manfred Scheuch, Historischer Atlas Deutschland, ISBN 3-8289-0358-4
[Ännern] Oostfreesland in belletristisk Texten
- Erskine Childers, Das Rätsel der Sandbank ISBN 3-2572-0211-3
- S. Wörrishofer, Onnen Visser, der Schmugglersohn von Norderney (in dat late Kaiserriek en völ leest Book för junge Lü, dat hannelt van Oostfreesland unner de franzöösk Heerskupp)
- De Komiker Otto Waalkes hett sien Oostfreesendom in’t Kabarett un Filmen altied ruutstellt
