Kroedwösj
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Valkebergs aan te hawte.
Kroedwösj ies ‘t heidens gebroek um dankoffersj te bringe aan de gode. Diet woort door Katholieke kèrk aafgekäörd meh op ’n gegeve moment gekerstend. Op de fièsdaag van Slevrouwe kroedwieje, Maria Hemelvaart op 15 augustus, vóng en vingk de wiejing van de kroedwösj in de kèrk plaats.
[bewirk] Historie
In de archieve van ’t adelek sjtif Gerlach in Houtem sjteit in 1519 al ‘ne ‘Onser Liever Frauwen kruytweyngh dach’ vermeld. ’t Ceremonieel herinnert aan ’t brandoffer veur de dóndergod Thor of Donar. ‘n Ander euverlevering verhaolt van de apostele die bie ’t bezeuk aan ’t graaf van Maria, in de plaats van häör lichaam, blome en rukend kroed aantroffe. Op zölder of in de sjtal kreeg zoa’ne kroedwösj dan ’n plaetske tot ’t boete ‘ne kièr hómmelswaer (ónwaer) goof. Tal van blomename wieze nao dat gebruuk. Mèt de gedachte: es ’t hómmelt (dóndert) en ’t regent, dan ies ’t noadwaer gezegend, goajde me ’n paar tekskes van dat kroed in ’t vuur van de kachel um ’t dreigend. ónheil aaf te were. Daobie baejde me tot Sint Donatus, petroan van ’t ónwaer, en/of loos ’t evangelie van Sint-Jan (Johannes de Evangelis), dae ummer woort aangerope bie dreigend ónheil.
[bewirk] Samesjtèlling
Zoa’ne kroedwösj waor samegesjtèld oet 7 plante: (7=heilig getal).
(De herholinge in de naamgeving zint typerend). 2 van dees ónheilaafwerende plante:
- Hómmelskroed, Koninginnekruid, Leverkruid (Eupatorium cannabinum)
- Hómmelskroed, wilde Marjolein (Origanum vulgare)
- Dónderpele, Koningskaars of Toorts (Verbascum Thapsus)
- Dónderkroed, Sint-Janskruid (Hypericum perforatum)
- Dóndertore, Wilgenroosje (Epilobium augustifolium)
- Dónderbloom, Klaproos Papaver rhoeas)
2 van dees heilende plante:
- Dónderbloom, Valeriaan (Valeriana officinalis)
- Hazegerf, Duizendblad (Achillea millefolium)
- Wörmzäödsje, Boerenwormkruid (Chrysanthemum vulgare)
- Maoter, Echte Kamille (Matricaria chamonilla)
- Krampkroed, Tormentil (Potentilla erecta)
- Aels, Bijvoet (Artemisia vulgaris)
- Aels of ruuksel, Absint-Alsem (Artemisia absinthum)
2 broadgrane: de kore-aore van
1 boumvröch:
- ’t greun blaad van de Boumnoot, Walnoot (Juglans regia)
[bewirk] Gebroek
Op de geboortedaag van de andere Sint-Jan, Johannes de Duiper op 24 juni, ouch waal de miedzomerzónnewende geneump, woort ’t gedruèg kroed verbrend. Dees ièwenouw traditie sjteit bekènd ónder de naam St. Jansvure. Dónderkroed, Maoter en Aels, geplök óp deze biezónderen daag, zouwe zoa väöl extra krach höbbe, dat ze neet allein tege brand en krenkdes besjermde meh ouch hekse, duvele, waerwuif en sjpoake verdreve. In de sjtad en later ouch op ’t platteland, es de beteikenis zoa langzamerhand vergete ies, verzamele de luuj veur de voots ‘n veldboekèt gemengd mèt get boereblome oet de tuin. Dae wösj weurt dan, gezegend of neet, veur de seer of nostalgie in ’n vaas gezat of opgehange.
