Breiddargráða

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Breiddargráða sem gjarnan er táknað með φ (fí), gefur upp afstöðu staðsetningar á jörðinni eða öðrum hnetti norðan eða sunnan miðbaugs.

Breiddargráða er hornrétt mæling á staðsetningu þannig að hornið er 0° við miðbaug, en 90° við báða pólanna. Aðrar breiddargráður sem að eru mikilvægar eru krabbabaugur (einnig kallaður hvarfbaugur nyrðri; breiddargráða 23°27′ norður) og steingeitarbaugur (einnig kallaður hvarfbaugur syðri; breiddargráða 23°27′ suður); Norður heimskautsbaugur (66°33′ norður), og Suður heimskautsbaugur (66°33′ suður). Eingöngu á breiddargráðum á milli hvarfbauganna getur sólin náð hæsta punktinum á himni. Eingöngu innan heimskautsbauganna (breiddargráður stærri en 66°33′ til norðurs eða suðurs) er miðnætursól sjáanleg.

Allar staðsetningar á gefinni breiddargráðu eru sagðar samsíða, þar sem að þær eru á samsíða fleti, og allir slíkir fletir eru samsíða miðbaug. Breiddargráðulínur aðrar en miðbaugur eru smærri hringir á yfirborði jarðar: Þeir eru ekki gagnvegir sökum þess að stysta lína milli tveggja punkta á sömu breiddargráðu krefst þess að fjarlægjast miðbaug.

Breiddargráða skilgreinir lauslega hita- og veðurfarstilhneigingar, heimskautaljós, ríkjandi vindáttog öðrum eðlislegum einkennum landfræðilegra staðsetninga.

Hverri breiddargráðu er skipt upp í 60 mínútur, sem hver um sig er svo skipt í 60 sekúndur. Breiddargráða er því rituð á forminu 64° 05′ 20" N (breiddargráða ráðhúsklukkuturnsins í Garðabæ). Annar ritmáti er að nota gráður og mínútur, og brot úr mínútu, t.d. 64° 05,297′ N (sami punktur). Stundum er skipt út Norður/Suður viðskeytinu þannig að mínus merki tákni suður.

[breyta] Breiddarbaugar

Hægt er að draga óteljandi marga hringi umhverfis jörðina með þeim hætti sem lýst er að ofan, á bilinu [-90°, 90°]. Þessir hringir eru kallaðir breiddarbaugar, og eru þeir misstórir - ummál þeirra er næstum núll við pólanna, en jöfn ummáli jarðar við miðbaug.