Τζέιν Έλεν Χάρισον

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

H Χάρισον σε ελαιογραφία του Augustus John, (Κολέγιο Νιούνχαμ

H Τζέιν Έλεν Χάρισον (Jane Ellen Harrison) (9 Σεπτεμβρίου, 1850 - 5 Απριλίου, 1928) υπήρξε λέκτωρ των αρχαίων Ελληνικών στο πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, μία από τις πρώτες μαθήτριες του Τζέιμς Φρέιζερ και πρωτοπόρος της διεπιστημονικής προσέγγισης του ελληνικού πολιτισμού, για την οποία συνδύασε κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές απόψεις με αρχαιολογικές και φιλολογικές μαρτυρίες¹. Συνεπής φεμινίστρια έως το τέλος της ζωής της, ήταν η πρώτη γυναίκα ακαδημαϊκός που κατόρθωσε να αποκτήσει φήμη διεθνούς ακτινοβολίας σε ένα ανδροκρατούμενο ακαδημαϊκό κατεστημένο.

[Επεξεργασία] Βίος

Γεννήθηκε στο Κότινγκχαμσαϊρ του Γιόρκσαϊρ και η μητέρα της πέθανε λίγο μετά τη γέννα. Στην ηλικία των 17 ετών την έστειλαν στο Κολέγιο Κυριών Τσέλτενχαμ υπό τη διεύθυνση της Δωροθέας Μπηλ (Dorothea Beale). Το 1870 έλαβε τιμητική διάκριση στις εξετάσεις του πανεπιστημίου του Λονδίνου για γυναίκες και κέρδισε υποτροφία για τις Κλασικές Σπουδές του πανεπιστημίου του Καίμπριτζ. Ασχολήθηκε με την σπουδή των Κλασικών στο Κολέγιο Νιούχαμ, του Καίμπριτζ από το 1874 έως το 1879. Το 1879 βρέθηκε στην κορυφή του Κλασικού Τρίποδα² την υψηλότερη θέση που κατείχε γυναίκα από τα δύο ειδικά κολέγια για κυρίες. Από εκείνη την περίοδο και μετάτην αποκάλεσαν 'η εξυπνότερη γυναίκα στην Αγγλία'. Το 1879 μετακόμισε στο Λονδίνο, για να μελετήσει αρχαιολογία στο Βρετανικό Μουσείο. Εργάστηκε και μελέτησε υπό τον Τσαρλς Νιούτον, στο τμήμα Αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου. Μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες κέρδισε ιδιαίτερη φήμη ως λαμπρή και δυναμική ομιλήτρια σε θέματα σχετικά με την κλασική τέχνη και την αρχαιολογία, μετακινούμενη συχνά στην Ελλάδα και αλλού στην Ευρώπη. Ήταν σε επαφή με επιφανείς γερμανούς αρχαιολόγους, όπως για παράδειγμα ο Ερνστ Κούρτιους, (Ernst Curtius), ο ανασκαφέας της Ολυμπίας³.

Το 1879, όταν τελείωνε η Τζέιν Χάρισον τις μελέτες της στο Καίμπριτζ, μια άλλη νέα γυναίκα, η Ευγενία Σέλερς (Eugénie Sellers) (1860-1943) ξεκινούσε τις κλασικές σπουδές της. Οι δύο γυναίκες μοιράστηκαν ένα διαμέρισμα το 1885 και ταξίδευαν μαζί. Η Σέλερς οργάνωνε τις διαλέξεις της Τζέιν Χάρισον και σε ό,τι αφορούσε στην ατομική της καριέρα, ακολούθησε την ίδια πορεία, αλλά στον τομέα των ρωμαϊκών σπουδών και κυριάρχησε στη Βρετανική σχολή στη Ρώμη στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Όμως, οι δύο γυναίκες διέκοψαν τις σχέσεις τους για κάποιο άγνωστο λόγο το 1893 και η Ευγενία Σέλερς παντρεύτηκε τον Άρθουρ Στρονγκ. Η Τζέιν Χάρισον έγινε αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας από το 1889 έως το 1896. Το 1896 έγινε αντεπιστέλλον μέλος του Κλασικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου.

Η Χάρισον εφήρμοσε τα συμπεράσματα των συγχρόνων της αρχαιολογικών ανακαλύψεων και ανθρωπολογικών προσεγγίσεων των πολιτισμών, στην ερμηνεία της αρχαιοελληνικής θρησκείας με τρόπο που έγινε στερεότυπο για μεταγενέστερους ερευνητές. Ανάμεσα στα έργα της ανθρωπολογικής έρευνας για την προέλευση της ελληνικής θρησκείας και μυθολογίας περιλαμβάνονται τα: Προλεγόμενα στη Μελέτη της Ελληνικής Θρησκείας (1903), Αίρεση και Ανθρωπότητα (1911), Θέμις: Μια Μελέτη των Κοινωνικών Πηγών της Ελληνικής Θρησκείας (1912, αναθ. 1927), Αρχαία Τέχνη και Τελετουργία (1912+) και Επιλεγόμενα στη Μελέτη της Ελληνικής Θρησκείας (1921).

Στην εποχή της η Χάρισον ήταν γνωστή για τις δημόσιες διαλέξεις της στην αρχαιοελληνική τέχνη, και τις ριζοσπαστικές απόψεις της. Mιλούσε Γερμανικά Λατινικά, Ελληνικά και Εβραϊκά (αργότερα έμαθε περίπου 16 γλώσσες, στις οποίες περιλαμβάνονται τα Ρωσικά). Θεωρείται πως επηρεάστηκε σημαντικά από το έργο του Γιόχαν Γιάκομπ Μπαχόφεν (Johann Jakob Bachofen) Mutterrecht (1861), μια ανάλυση της μητριαρχίας στην αρχαιότητα.

Οι πρόωρες δημοσιεύσεις της προοιώνιζαν μια διακεκριμένη ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Αφού συμπεριελήφθη στον κατάλογο επιλέκτων υποψηφίων για την καθηγεσία Yates της κλασικής αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου⁴ ορίστηκε ομότιμη στο κολέγιο Νιούνχαμ. Η Χάρισον επέστρεψε στο Νιούνχαμ το 1898, για να μείνει εκεί μέχρι το θάνατό της, το 1928. Εκεί ουσιαστικά άρχισε να ασχολείται βαθύτερα με την αρχαία Ελλάδα σκάβοντας πίσω από την παραδοσιακή εικόνα που διαμόρφωσε το αγγλικό ακαδημαϊκό κατεστημένο. Η αρχαία Ελλάδα της Χάρισον δεν ήταν ο λαμπρός, ήρεμος και ορθολογιστικός κόσμος που επινόησαν οι μελετητές του ανά τους αιώνες. Ήταν ένας κόσμος διονυσιακής φρενίτιδας, πάθους, ανορθολογισμού και μαγείας που έβραζε κάτω από μια φαινομενικά ήρεμη επιφάνεια. Αυτός ήταν ο λόγος που την αποκάλεσαν 'αιματοβαμμένη Τζέιν', αλλά ο αρχαίος κόσμος μετά την παρέμβασή της δεν ήταν πλέον και δεν έγινε ποτέ ίδιος.

Το 1922 Η Τζέιν Χάρισον αποσύρθηκε από τις δημόσιες διαλέξεις και μετακόμισε μαζί με την Χόουπ Μίρλις, υπεύθυνη για τα αρχεία της, σε ένα σπίτι στο Μπλούμπσμπερι, στο Λονδίνο. Πέθανε το 1928 από λευχαιμία.

[Επεξεργασία] Εργογραφία

Myths of the Odyssey in Art and Literature, 1882 - (Οι μύθοι του Οδυσσέα στην Τέχνη και τη Λογοτεχνία).
Prolegomena to the Study of Greek Religion, 1903, (ανατ. 1991), Princeton University Press, 720 pages, ISBN 0691015147 - (Προλεγόμενα στη Μελέτη της Ελληνικής Θρησκείας, Ιάμβλιχος, Αθήνα 1995-97).
Themis: A Study in the Social Origins of Greek Religion, 1912, (Θέμις: Μελέτη της Κοινωνικής Προέλευσης της Ελληνικής Θρησκείας, Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1996-1998).
Ancient Art and Ritual (1912) - (Ιερές Τελετές και Αρχαία Τέχνη, Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1995 (ανατ. 2006).
Epilegomena to the Study of Greek Religion, 1921 - (Επιλεγόμενα στη Μελέτη της Ελληνικής Θρησκείας).
Reminisciences of a Student's Life, 1925 - (Αναμνήσεις από τη Ζωή μιας Σπουδάστριας).
The Book of the Bear, με την Hope Mirrlees, 1926 - (Το βιβλίο της Αρκούδας) σειρά μεταφράσεων από τα Ρωσικά.
Life of the Arch-Priest Avvakum, by himself, με την Hope Mirrlees - (Η Ζωή του Αρχιερέα Αββακούμ, από τον ίδιο) μετάφραση ρωσικού μυθιστορήματος του 17ου αιώνα.

[Επεξεργασία] Παραπομπές - σημειώσεις

1: Modernism/modernity, 2003, 575-576.
2: Κλασικός Τρίπους. Ουσιαστικά πρόκειται για όρο που εφαρμόζεται στο Καίμπριτζ και υπονοεί οποιαδήποτε εξέταση για την απόκτηση του B.A. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε για τα Μαθηματικά, αλλά συν τω χρόνω επεκτάθηκε στις κλασικές σπουδές. Στο πρώτο μέρος ο σπουδαστής έπρεπε να γράψει δοκίμια σε πρόζα και στίχο, έκθεση και μετάφραση, ελληνική και ρωμαϊκή ιστορία, φιλολογία και αρχαιότητες, ελληνική και λατινική γραμματική. "Το δεύτερο μέρος χωριζόταν σε πέντε τομείς: Α (τέσσερα δοκίμια μετάφρασης και έκθεσης) Β (φιλοσοφία) Γ (ιστορία) Δ (τέχνη, αρχαιολογία, θρησκεία και ιδιωτικός βίος) Ε (γλώσσα). Όλοι οι σπουδαστές έπρεπε να κατοχυρώσουν το A και έναν ή δύο από τους άλλους τομείς. Η επιτυχής ολοκλήρωση του Α' μέρους, ωστόσο, ήταν αυτό που χρειαζόταν για Honors degree, Βλ. Christopher Stray, 1998, 34-48.
3: Η εξοικείωση της Χάρισον με τη γερμανική ακαδημαϊκή έρευνα, όπως φαίνεται στα μείζονα έργα της, ξεπερνούσε κατά πολύ τις γνώσεις του Γκίλμπερτ Μάρεϊ και του Κόρνφορντ.
4: Ο ρόλος της προκατάληψης ενάντια στο γυναικείο φύλο σε ό,τι αφορά στην αποτυχία της Χάρισον να πάρει τη θέση αναλύεται τόσο από τον William M. Calder, "Jane Harrison's Failed Candidacies for the Yates Professorship (1888, 1896): What Did Her Colleagues Think of Her?" στο The Cambridge Ritualists Reconsidered, ed. W.M. Calder (Atlanta 1991), 37-59 και τον Hugh Lloyd-Jones, "Jane Ellen Harrison, 1850-1928," στο Cambridge Women: Twelve Portraits, ed. E. Shils and C. Blacker (Cambridge 1996), 34, 38: όπου σημειώνεται ότι "δεν υπήρξε αδικία". Όμως ο Robinson (104) σημειώνει ότι όταν προτάθηκε το 1888 να αναλάβει "περιστασιακά να δίνει διαλέξεις στη θέση του καθηγητή της έδρας" δύο μέλη της επιτροπής θεώρησαν ότι: "είναι ανεπιθύμητο να διεξάγεται οποιαδήποτε διδασκαλία στο πανεπιστημιακό Κολέγιο από μιά γυναίκα".

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

Beard, Mary, 2000, The Invention of Jane Harrison, Harvard University Press,
Robinson, Annabel, 2002, The Life and Work of Jane Ellen Harrison, Oxford University Press.
Peacock, Sandra J. 1955- "The Life and Work of Jane Ellen Harrison" στο Modernism/modernity - Vol 10, No 3, September 2003, 575-576.
Peacock, Sandra J. 1989, Jane Ellen Harrison: The mask and the self, Yale University Press, ISBN 0300041284.
Stewart, Jessie, (1959), Jane Ellen Harrison: A portrait from letters.
Stray Christopher (ed.), 1998, Classics in 19th and 20th Century Cambridge: Curriculum, Culture and Community, Cambridge Philological Society, Suppl. 24.