Λεξικό
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ως λεξικό, επίτομο ή πολύτομο εννοείται το σύνολο των λέξεων που βρίσκουμε στη γραμματεία κάποιας γλώσσας -συνηθέστερα αλφαβητικά ταξινομημένων- με σχετική πραγματεία επί της σημασίας τους, στηριζόμενη σε λεξικογραφικούς κανόνες.
Ο συστηματικός κατάλογος λέξεων ενός λεξικού στοχεύει συνήθως να προσδώσει στον αναγνώστη ένα συγκεκριμένο είδος γνώσης και για αυτό συντάσσεται εξαρχής ακολουθώντας έναν σκοπό. Ο σκοπός τις περισσότερες φορές είναι η ερμηνεία των λέξεων είτε μιας γλώσσας σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, ή των γλωσσικών ιδιωμάτων των όρων ενός κλάδου, των επιστημών γενικώς, ανεξαρτήτως γλώσσας, της ιδιωματικής γλώσσας ενός συγγραφέα. Η ανάλυση της γλώσσας χαρακτηρίζει κυρίως τα γλωσσικά λεξικά. Η ανάλυση της ετυμολογίας των λέξεων χαρακτηρίζει ως στόχος τα ετυμολογικά λεξικά, η περιγραφή της σημασίας των λέξων τα εγκυκλοπαιδικά λεξικά, ενώ η ορθή γραφή τα ορθογραφικά λεξικά. Υπάρχουν επίσης λεξικά ανωμάλων ρημάτων, λεξικά εννοιών καθ' ομάδας κ.λπ.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Η ιστορία των λεξικών
Η ιστορία των λεξικών είναι αρχαιότατη σε πολιτισμούς που ελάχιστα ήλθαν σε επαφή, ή και καθόλου ακόμα, με τον Ευρωπαϊκό, όπως ο Κινεζικός ή ο Ινδικός, στους οποίους οι λεξικογραφικές προσπάθειες απαντώνται πολύ πριν γεννηθεί η αρχαιοελληνική φιλολογία. Στην αρχαία Ελλάδα τα πρώτα λεξικά είναι γλωσσάρια, γλώσσαι, κυρίως ομηρικά, στα οποία οι λέξεις κατατάσσονταν με τη σειρά που απαντούνταν στον Όμηρο. Η αλφαβητική ταξινόμηση (αλφαβητική τάξις) είναι πρακτική που ακολουθήθηκε μεταγενέστερα, όπως και ο όρος λεξικόν. Εκτός από το βοηθητικό στόχο τους τα γλωσσάρια υπό την επίδραση της Σοφιστικής έγιναν πολυπλοκότερα, περιλαμβάνοντας γραμματικά και ετυμολογικά στοιχεία κυρίως στις λεξικογραφικές προσπάθειες του Δημόκριτου και του Γοργία. Με σχετικές ετυμολογικές μελέτες ασχολήθηκε και ο Ηρακλείδης Ποντικός μαθητής του Πλάτωνα.
Αργότερα οι γραμματικοί της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου ασχολήθηκαν επισταμένως με την σύνταξη γλωσσαρίων, λεξικών κ.α. Σημαντικότεροι λεξικογράφοι εκείνης της περιόδου ήταν οι Φιλητάς ο Κώος (Άτακτα), Ζηνόδοτος Εφέσιος, (Γλώσσαι ομηρικαί, Λέξεις εθνικαί), ο μαθητής του Αριστοφάνης Βυζάντιος, (Αττικαί λέξεις, Λακωνικαί γλώσσαι), Αρίσταρχος και Κράτης.
Σε μεταγενέστερες περιόδους μεταξύ των λεξικογράφων αναφέρονται ο Καικίλιος Καλκτίνος που έγραψε την Καλλιρρρημοσύνην και ο Ειρηναίος από την Αλεξάνδρεια, μαθητής του Ηλιόδωρου που έγραψε το Περί αττικισμού. Επί των Αντωνίνων η λεξικογραφία ήκμασε ακόμη περισσότερο εξαιτίας του ενδιαφέροντος των αττικιστών να συγκεντρώσουν όσες λέξεις παρουσιάζονταν στα πλατωνικά και ρητορικά κείμενα. Γνωστοί αττικιστές λεξικογράφοι είναι ο Θέων Αλεξανδρεύς -έγραψε γενικό και κατ' αλφαβητική ταξινόμηση λεξικό- ο Αίλιος Διονύσιος με το πεντάτομο αλφαβητικό λεξικό του αττικών ονομάτων, ο Παυσανίας -πιθανώς από την Καισάρεια- με το Περί αττικών ρητόρων και ο Πολυδεύκης, ο συγγραφέας του Ονομαστικόν.
Στη βυζαντινή περίοδο έχουμε νέα ακμή της λεξικογραφίας. Ο Αμμώνιος, ο Ωριωνάς, ο Ησύχιος Αλεξανδρεύς, ο πατριάρχης Φώτιος είναι ορισμένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα, ενώ το λεξικόν Σουΐδα, το Μέγα ετυμολογικόν και το πρώτο Ελληνολατινικόν λεξικόν (3ος αιώνας) είναι σημαντικά δείγματα της λεξικογραφικής δουλειάς στη συγκεκριμένη περίοδο, σε χρόνους μεταβατικούς προς την Αναγέννηση. Στη δυτική ρωμαϊκή αυτοκρατορία γνωστότερος είναι ο Βέρριος Φλάκος (Verrius Flaccus), ο οποίος επί Αυγούστου έγραψε το De verborum significationes.
Σε ό,τι αφορά στη μεσαιωνική Δύση που ασχολήθηκε απ' ό,τι φαίνεται λιγότερο με την λεξικογραφία, γνωστότερος είναι ο Πάπιος και το λατινικό λεξικό του κατά τον 11ο αιώνα, αραβικά και εβραϊκά λεξικά. Η επιστροφή της Δύσης στην κλασική φιλολογία κατά την Αναγέννηση και η χρήση της τυπογραφίας συνετέλεσε στην έκδοση πολλών λεξικών που ερμήνευαν στην λατινική γλώσσα ισπανικές, γαλλικές και ελληνικές λέξεις. Ως σημαντικότεροι των λεξικογράφων της Αναγέννησης αναφέρονται οι Στέφανος Ροβέρτος (1531) και Ερρίκος (1572).
Στους νεότερους χρόνους η λεξικογραφία γνώρισε με τη βοήθεια των ιδρυόμενων Ακαδημιών μεγάλη άνθηση. Ιδιαίτερα γνωστά λεξικά αυτής της περιόδου είναι το Λεξικό της Ακαδημίας της Κρούσκας, (Ιταλία), το Λεξικό της Ακαδημίας της Μαδρίτης, (Ισπανία, το Λεξικό της Ακαδημίας της Πετρουπόλεως (Ρωσία), το Webster και το Samuel Johnson, (Αγγλία) και το Λεξικό της Γαλλικής Ακαδημίας, τα λεξικά των Littre και Larousse, (Γαλλία).
[Επεξεργασία] Σύγχρονα λεξικά
[Επεξεργασία] Διαδικτυακά λεξικά
- Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη
- Δίγλωσσα Λεξικά ελληνοαραβικό, ελληνορωσικό και ελληνοτουρκικό λεξικό από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου
