Tokyo
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Prif Ddinas Japan a dinas fwyaf y wlad yw Tōkyō (東京, Tokyo neu Tocio yn Gymraeg). Mae tua 12 miliwn o bobl yn byw yn Tokyo a miloedd o bobl yn dod i weithio neu astudio yn y ddinas bob dydd. Mae'r dref yn ganolfan wleidyddol, economeg, diwylliannol ac academaidd y wlad a mae'r Tenno, Ymerawdwr Japan, yn byw yng nghanol y ddinas.
Mae'r enw yn golygu prifddinas ddwyreiniol.- Roedd prifddinasoedd eraill cyn Tokyo, er enghraifft Cioto a Nara yn y gorllewin.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Gweinyddiaeth
Yn o'r rhaglawiaethau Japan yw Tokyo, ond mae strwythr go arbennig ganddi hi: 23 o warchodaethau arbennig gan 8,134,688 o bobl yn byw ynddyn ar 621.3 km², ardal sy'n cynnwys dinasoedd a nifer o ynysoedd yng Nghefnfor, rhai ohonyn nhw yn ddigon pell. Neuad y dref yw yn Shinjuku.
Poblogaeth yr holl dinas yw 12,064,101 (2002 ac ei faint yw 2186.9 km². Tokyo, Kanagawa, Saitama a Chiba yw'n ffurfio'r Ardal Tokyo Fwyaf gan 33,418,366 o bobl'n byw ynddi.
[golygu] Hanes
Sefydlwyd Tokyo ym 1457 ond yr enw gwreiddiol oedd Edo (江戸). Ym 1603 daeth yn brif ddinas yr Shogunat Tokugawa, ond roedd y Tenno yn dal i fod yn Kyoto, gwir prif ddinas y wlad. Daeth y Shogunat i ben ym 1868 a gorchymynnodd Meiji Tenno newid enw y dref i Tokyo a symud y brif ddinas iddi hi.
Ym 1923 roedd daeargryn mawr yn yr ardal a dinistrwyd llawer o adeiladau a bu thua 10,000 o bobl farw. Cafodd y dref ei hail-adeiladu ond fe'i dinistrwyd eto yn ystod yr Ail Rhyfel y Byd. Ar ôl hynny daeth Japan dan reolaith America a roedd Tokyo yn bencadlys o dan General Douglas MacArthur.
Ar ôl y rhyfel tyfodd yr economi yn gyflym. Ym 1964 cafodd Olympic yr Haf ei cynnal yn y ddinas. Ers y 70au mae llawer o bobl wedi dod i fyw i Tokyo o'r cefn gwlad ac yn ystod bwrlwm economaidd yr 80au roedd hi'n dinas llawn bywyd a llawn o siopau, tafarndai, busnesau ac roedd pobl yn adeiladu tai ledled y dref. Daeth y bwrlwm economaidd i ben yn y 90au, ond er hynny mae Tokyo yn ganolfan economaidd pwysig i'ddwyrain Asia a'r byd.
Ar 20 Mawrth 1995 roedd ymosoddiad terfysgol yn defnyddio nwy nerfau Sarin mewn trên tanddaearol gan Aum Shinrikyo. Cafodd 12 o bobl eu ladd a miloedd yw'n dioddef canlyniadau'r ymosodiad.
[golygu] Daearyddiaeth
Mae Tokyo yn cynnwys ardal ar Honshu, ynys mawrach Japan a nifer o ynysoedd bychain (Ynysoedd Izu ac Ynysoedd Ogasawara) ym Mae Tokyo ac yng Nghefnfor, rhai ohonyn yn mor bell a 1,000km o'r tir fawr. Rhaglawiaethau cydagos yw Kanagawa, Yamanashi, Saitama a Chiba.
[golygu] Gwarchodaethau
Mae 23 gwarchodaethau arbennig yn Nhocio, pob gan maer a chyngor:
|
|
[golygu] Dinasoedd
Mae nifer o dinasoedd (yn Japan, mae hynny fel arfer golygu drefi gan mwy nag 50,000 o bobl yn bwy ynddynt) yn Tokyo, hefyd:
- Akiruno
- Akigawa (nawr Akiruno)
- Akishima
- Chofu
- Fuchu
- Fussa
- Hachioji
- Hamura
- Higashikurume
- Higashimurayama
- Higashiyamato
- Hino
- Hoya (nawr Nishi-tokyo)
- Inagi
- Kiyose
- Kodaira
- Koganei
- Kokubunji
- Komae
- Kunitachi
- Machida
- Mitaka
- Musashimurayama
- Musashino
- Nishi-tokyo
- Ome
- Tachikawa
- Tama
- Tanashi (nawr Nishi-tokyo)
[golygu] Ardaloedd, drefi a phentrefi
- Nishitama
- Hinohara
- Hinode
- Itsukaichi (present Akiruno)
- Mizuho
- Okutama
Trefi a phentrefi ar ynysoedd:
- Hachijo sub-prefecture
- Aogashima
- Hachijo
- Miyake sub-prefecture
- Mikurajima
- Miyake
- Ogasawara sub-prefecture
- Ogasawara
- Oshima sub-prefecture
- Kozushima
- Niijima
- Oshima
- Toshima
The list is in their standard codes for areas of prefectures and municipalities for statistical use.
[golygu] Economeg
Canolbarth economeg Siapan yw Tocio. Pencadlys mwyafryf busnesau gwasg, teledu, telathrebiaeth, banc, insiwrans ac ati yw yn Nhocio a mae mwyafrif busnesau tramor yn y dref, hefyd.
[golygu] Busnesau gan bencadlys yn Tokyo
- All Nippon Airways
- Casio
- East Japan Railway Company
- Fujitsu
- Honda
- Japan Airlines
- JFE Group
- Keio Electric Railway
- Mitsubishi
- Mitsui
- Mitsukoshi
- Mizuho Financial Group
- Nomura Group
- NTT
- Odakyu
- Resona
- SEGA
- Sojitz
- Sony
- Sumitomo
- Tokio Marine and Fire Insurance
- Tokyu
- Toshiba
[golygu] Demograffeg
Ar ôl oed (2002):
- Pobl ieuanc (0-14): 1.43 miliwn (12%)
- Pobl weithio (15-64): 8.5 miliwn (71.4%)
- Hen pobl (65+): 1.98 miliwn (16.6%)
Pobl yn dod y gwledydd tramor: 327,000 (2001)
Tyfiad net y poblogaeth: +68,000 (o 2000 hyd i 2001)
[golygu] Prifysgolion
Prifysgolion mwyaf enwog yn Tokyo yw:
- Prifysgol Gakushuin
- Prifysgol Hitotsubashi
- Prifysgol Hosei
- Prifysgol Keio (Keio Gijuku)
- Prifysgol Kokugakuin
- Prifysgol Meiji Gakuin
- Prifysgol Meiji
- Prifysgol Nihon
- Prifysgol Sophia
- Tokyo Institute of Technology
- Tokyo Metropolitan University
- Prifysgol Tokyo
- Prifysgol Waseda
