Llywodraeth

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Llywodraeth yw cyrff sydd a awdurdod i creu nerth i gorfodi deddfau o fewn cymdeithas neu grŵp. Yn yr ystyr cyffredinol, “i llywodraethu” yw i gweinyddu neu arolygu dros gwladwriaeth (state).

RHYBYDD - Mae yna geiriau Saesneg yn yr erthygl yma oherwydd bod y iaith Gymraeg ddim yn diffinio rhai termau yn hollol gywir. NID CAMGYMERIADAU CYFIEITHU YW RHAIN (e.e. mae gan y gair gweriniaeth mwy nag un ystyr).

Yn nodweddiadol, mae’r “llywodraeth” yn cyfeirio at pwrpas gweithredol. Yn nifer o wledydd (yn enwedig rhai a system “parliamentary” (dim seneddol!)) mae’r llywodraeth yn cyfeirio at cangen gweithredol fel y llywodraeth Blair (yn gwahanol i’r gweinyddiaeth Clinton yn yr Unol Daleithiau).

Yn y DU, Llywodraeth Cynulliad Cymru yw enw’r cangen gweithredol yng Nghymru ac y Gweithredraeth Albanaidd (Scottish Executive) yn yr Alban.

[golygu] Priodoleddau Llwyodraethau

Os mae’r gwladwriaeth i bodoli, bydd rhaid i’r pobl wedi’i arglwyddo ufuddhau yr awdurdod a hawlio gan y nerthoedd a sydd...mae yna tair cyfiawnhad mewnol, oddi yma cyfreithlondeb sylfaenol o arglwyddiaeth.

If the state is to exist, the dominated must obey the authority claimed by the powers that be....there are three inner justifications, hence basic legitimations of domination.

Max Weber, Politics as a Vocation (1918).

Awdurdod yw’r galliant i gorfodi ufuddhaid. Gall awdurdod cael ei ymarfer fel grym a dychryn fel bu y Baathists yn Iraq neu trwy cyfres o gwrandawiadau cyhoeddus tryloyw fel yn nifer o gweriniaethau (democracies) gorllewinol.

Mae pob llywodraeth yn gorfodi ufuddhaid trwy elfen o gorfodaeth ffisegol. Mathau llai ffyrnig nodweddiadol o pendantrwyddo awdurdod yw trwy bygwth, carcharu, cael gwared a crefydd, cymerid gafael a nwyddau a berchen i pobl a.y.y.b.

Cyfreithlondeb yw’r priodoledd o lywodraeth sy’n promptio’r poblogaeth i cydsynio trwy dewis i’w awdurdod. Mae cyfreithlondeb yn cael ei ennill trwy cael gafael a cymwys nerth llywodraethol trwy safonau a egwyddorau derbyniol.

Fe all awdurdod cael ei bodoli trwy ffyrdd ffyrnig, ble mae rhaid ennill cyfreithlondeb.

[golygu] Geirda

Gan fod y pwnc ddim yn cael ei trafod trwy gyfrwng y iaith Gymraeg yn aml, mae’r geirda hwn yn rhestri y geiriau Saesneg am rhai termau a all helpu gyda deall yr erthygl.