Літоўская мова
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
| Літоўская (Lietuvių kalba) | |
|---|---|
| Ужываецца ў: | Беларусі, Польшчы і 14 іншых краінах |
| Рэгіён: | Літва, Беларусь, Польшча ды іншыя |
| Колькасьць карыстальнікаў: | 4 мільёны |
| Клясыфікацыя: | Індаэўрапейская Балцкія |
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў: | Літве, Эўразьвязе |
| Рэгулюецца: | Дзяржаўнай камісіяй літоўскай мовы (Valstybinė lietuvių kalbos komisija) |
| Код мовы | |
| ISO 639-1 | lt |
| ISO 639-2(B) | lit |
| ISO 639-2(T) | lit |
| SIL | LIT |
Літо́ўская мо́ва (Летуві́ская мо́ва) (lietuvių kalba) — мова ўсходнебалцкай падгрупы балцкай групы, якой карыстаецца каля 4 млн. асобаў у Літве, а таксама ў Беларусі, паўночна-ўсходняй Польшчы, Расеі, ЗША, Канадзе, Аўстраліі і Нямеччыне. Зьяўляецца дзяржаўнай мовай Літвы.
Як асобная мова ў балцкай групе моваў пачала разьвівацца ў VII стагодзьдзі н.э. Пісьмовыя помнікі зьявіліся ў XVI стагодзьдзі. Сучасная форма літоўскай мовы ўнармаваная на мяжы XIX – XX стагоддзяў. Выразна адрозьніваюцца два галоўныя дыялекты: аўкштоцкі і жамойцкі, якія ў сваю чаргу падзяляюцца на паддыялекты.
Зьмест |
[рэдагаваць] Альфабэт
Дзеля запісу літоўскай мовы з XVI стагодзьдзя выкарыстоўваецца трохі зьмененая лацінка. Гвалтоўнае насаджэньне кірыліцы, якое адбывалася ў другой палове 1860-х гадоў, выклікала супраціў і вынікаў не прынесла. У 1901 – 1905 гадох была праведзена рэформа правапісу, калі былі ўнесены зьмены таксама і ў альфабэт.
Літоўскі альфабэт складаецца з 32 літар: a ą b c č d e ę ė f g h i į y j k l m n o p r s š t u ų ū v z ž
Дзеля запісу некаторых зычных і галосных гукаў выкарыстоўваюцца камбінацыі, напрыклад, ch — х.
[рэдагаваць] Граматыка
Граматыка літоўскай мовы няпростая, але падпарадкаваная строгім правілам. Літоўская — мова з разьвітай сыстэмай флексіяў, што робіць лацінскую падобнай на яе, асабліва ў сваім фіксаваньні склонавых канчаткаў і выкарыстаньні для апісаньня назоўнікаў разьмешчаных перад ім прыметнікаў ці іншых назоўнікаў, якія ставяцца ў родным склоне. Адрозьніваецца сем склонаў назоўнікаў (linksniai): vardininkas (назоўны), kilmininkas (родны), naudininkas (давальны), galininkas (вінавальны), įnagininkas (творны), vietininkas (месны) i šauksmininkas (клічны).
У літоўскай мове няма артыкляў.
Існуе чатыры часы дзеясловаў: цяперашні, будучы, мінулы, радзей выкарыстоўваецца шматразовы мінулы.
Літоўская мова адрозьніваецца багацьцем дзеепрыметнікаў, якіх некалькі дзесяткаў. Націск зьяўляецца рухомым і свабодным, што азначае, што можа падаць на любы склад у выразе, а таксама зьмяняць сваю пазыцыю пры зьмене выразу.
Літоўская мова вельмі цікавая для мовазнаўства, бо шмат у чым захаваў першапачатковую фанэтыку і марфалагічныя асаблівасьці індаэўрапейскай мовы.
[рэдагаваць] Лексыка
Базавая лексыка літоўскай мовы мае невялікую колькасьць запазычаньняў. Ёсьць старыя запазычаньні (senieji skoliniai) з моваў суседніх рэгіёнаў. Сярод іх: stiklas (шкло), muilas (мыла), gatvė ад славянскага «гатво», дарога, spinta ад нямецкага der Spind. Прысутнічаюць таксама словы лацінскага і грэцкага паходжаньня (ciklas, schema і г.д.). Пасьля аднаўленьня Літвой незалежнасьці ўзмацняецца ўплыў ангельскай мовы (hakeris, singlas ды іншыя).
[рэдагаваць] Літаратура
- ENCYCLOPEDIA LITUANICA I—VI. Boston, 1970—1978
- August Schleicher: Handbuch der litauischen Sprache. (2 Bde. 1856/57)
- Gertrud Bense u. a.: Deutsch-litauische Kulturbeziehungen: Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich-Schiller-Universität Jena. Mayer Verlag GmbH, Jena/Erlangen (1994), ISBN 3925978380
- Katrin Jähnert: Litauisch — Wort für Wort. REISE KNOW-HOW Verlag Peter Rump GmbH, Bielefeld (2003), ISBN 3-89416-244-9
- Juozas Algirdas Križinauskas: Vokiečių-lietuvių lietuvių-vokiečių kalbų žodynas. Deutsch-litauisches litauisch-deutsches Wörterbuch. TEV Verlag, Vilnius (2003), ISBN 9986-546-94-X
- Lietuvių kalbos žodynas, t. 1-8, Vilnius, 1941-70;
- Lietuvių kalbos gramatika, t. 1-2, Vilnius, 1965-71;
- Zinkevičius Z., Lietuvių dialektologija, Vilnius, 1966;
- Kazlauskas J., Lietuvių kalbos istorinė gramatika, Vilnius, 1968;
- Dabartinės lietuvių kalbos žodynas, Vilnius, 1972;
- Амбразас В., Вайткявичюте В., Валяцкене А. и др. Литовский язык. – В кн.: Языки народов СССР, т. I. М., 1966;
- Амбразас В. (ред.) Грамматика литовского языка. Вильнюс, 1985.
[рэдагаваць] Зьнешнія спасылкі
