Schweizer Franken
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Franken | |
|---|---|
| Land: | Schweiz, Liechtenstein |
| Unterteilig: | 100 Rappen |
| ISO-4217-Code: | CHF |
| Abchörzig: | Fr., SFr. |
| Wechselkurs: (Joahresend 2005) |
1 EUR = 1,58 CHF 1 US-$ = 1,29 CHF |
De Schwiizer Franke isch d Wärig vo de Schwiiz un vo Liechtestei (sit 1924). Er wird i hundert Rappe iiteilt.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Gschicht
Us de Gschicht vo de Schwiiz als Staatebund isch es logisch, das es kä äinhäitlichs Gäld ge häd. Verschidnigi Stedt und Landeshäre händ es Münzrächt gha. Won 1798 di hütigi Schwiiz vo de Franzose bsetzt worden isch und die di Helvetischi Republik uusgruefe händ, emene Zentralstaat wien Frankriich, isch au s gliiche Gäld für die neui Republik iigfüert worde. Säb Gäld häd wien z Frankriich Franke ghäisse. Mit de neue Verfassig vo 1803, de Mediation, händ d Kantön d Münzhohäit übercho und jede Kanton sis äigete Gäld präägt.
Erscht nach emen Bürgerchrieg, em Sonderbundschrieg, isch 1848 di hütigi Schwiiz als Bundesstaat gründet worde. Sit dänn isch d Schwiiz au fürs Gäld zueständig. S erschti Münz isch im 1850i gschlage worde. Zerscht häts no en zimliche Schtriit im Parlamänt gee, öb mer Gäld nach em französische Sischtem mit eim Franke und hundert Rappe oder doch nöd lieber nach em tüütsche Gulde (1 Gulde = 2 Mark = 60 Chrüzer; 1 ½ Gulde = 1 Taler) söli iifüere. Bis hüt wird s Münz bi de Äidgenössische Münzstett z Bärn prägt. 1865 händ die Länder vo Europa won es metrisches Gäldsischtem gha händ (verglichbar mit de Schwiiz: 1 Franke = 100 Rappe) en Vertrag abgschlosse, das s Gäld vo säbne Länder i alne Länder gültig segi. Das isch mögli gsi, wil zu säbere Ziit de Wächselkurs vom Gold- und vom Silberpriis abghanget isch und nöd vo de Wirtschaft. I däre Latinische Münzunion sind ussert de Schwiiz au Frankriich, Belgie, Italie und Griecheland gsi. Ali Gold- und Silbermünze sind gägesiitig anerchänt gsi (i de Schwiiz vom Füfzger aa ufwärts). 1927 isch di Latinischi Münzunion ufglöst worde. Ma cha säge, das isch en Vorläufer vom Euro gsi.
Nöötli sind zerscht nume en Art Quittige vo äinzelne Banke gsi, won äim gäge d Note (französisch note = Notiz) wider s Gäld (also d Münze) ggee händ. Wil setig Papiir hantlicher gsi sind, wien Seck voll Gäld, hät mer 1907 d Schwiizer Nationalbank als Zentralbank gründet, won ab 1909 als äinzigi Bank no Nöötli truckt. Scho di erschti Serie isch bi Orell Füessli truckt worde. D Nationalbank hät bis vor churzem für jedes Nöötli won si truckt gha häd, de gliichi Wärt i Gold iilagere, wil s Papiir ebe nume a Stell vom "richtige" Gäld isch (au wän s Münz scho lang nüme us Gold und Silber isch).
1924 häd me de Schwiizer Franke au z Liechtestei iigfüert, won vorane öschtriichischi Chrone und Heller gha häd. En offizielle Wäärigsvertrag zwüschted de Schwiiz und em Fürschtetum gits aber erscht sit em 19. Juni 1980 ("Währungsvertrag zwischen der Schweizerischen Eidgenossenschaft und dem Fürstentum Liechtenstein", SR 0.951.951.4).
[ändere] Münze
[ändere] Hütigi Münze
- 1-Räppler (wird usser für Sammlerzwäck nüme hergstellt und choschted 3½ Rappe, wär aber no gültig)
- 5-Räppler («füfi», «Föiferli»)
- 10-Räppler («Batze», «Zäner», «Zähni»)
- 20-Räppler («Zwänzger», «Zwänzgi»)
- ½ Franke (50 Rappe, «Füfzgerli», «Füfzgi»)
- 1-Fränkler ("1 Stutz")
- 2-Fränkler ("2 Stutz")
- 5-Liber (s chunt vom französische livre = Pfund, lueg au s £-Zeiche bim änglische Pfund) ("e Schnägg")
[ändere] Ehemaligi Münze
Ehemaligi Münze si scho vor einiger Zit abgschafft wôrde und werde daher als Zaligsmittel nümme akzeptiert bzw. iigsetzt.
- 2-Räppler
- 10-, 20- und 100-Fränkler in Gold (die het mer au Goldvreneli gheiße.) Si sin siter 1937 nimmi as Zahligsmittel im Bruuch, wel ihre Goldwärt bi Witem höcher isch aus ihre Nännwärt. Nota bene: nüme im Gebruuch, aber no immer gültige Zahligsmittel!
Mi hetsech im Johr 2006 ou mou überleit, dr Föifer abzschaffe, wüu d produktion 6 Rp. choschtet, abr s Echo us der Bevöukerig isch so gross gsi, dassmes het lo si.
[ändere] Note
[ändere] Hütigi Note
- 10er-Note, Farb: gääl, Süsche: Charles Edouard Jeanneret (Le Corbusier), Architekt
- 20er-Note, Farb: rot, Süsche: Arthur Honegger, Komponischt (won e Tampfloki-Musig geschribe häd)
- 50er-Note, Farb: grüen, Süsche: Sophie Taeuber-Arp, Künschtleri us de Ziit vom Dadaismus
- 100er-Note, Farb: blau, Süsche: Alberto Giacometti, Plastiker
- 200er-Note, Farb: bruun, Süsche: Charles Ferdinand Ramuz, en wälsche Schriftsteller
- 1000er-Note, Farb: violett, Süsche: Jacob Burckhardt, Kulturhischtoriker
[ändere] ehemaligi Note
- 5er-Note
- 500er-Note
