Atom bombasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Nagasakida atom bombasining portlashi. 1945 yil.

Yadroviy qurol — quvvat manbasi atom yadrolarining sintez qilinishi (yadroviy reaksiya)dan yoki boʻlinishidan hosil boʻladigan qoʻporuvchi qurol. Tor maʼnoda tushuntirilganda, ogʻir yadrolarning boʻlinishidan hosil boʻlgan quvvatni ishlatuvchi qoʻporuvchi qurol. Yengil yadrolarning sintez qilinishidan hosil boʻlgan quvvatni ishlatuvchi moslamalar termoyadrolar deb ataladi. Yadroviy qurol ham yadroviy oʻq-dori sifatida, ham ularni manzilga yetkazuvchi boshqaruv moslamasi hisoblanadi; biologik hamda kimyoviy qurollar bilan bir qatorda ommaviy qirgʻin qurollariga kiradi.

Yadroviy oʻq-dorini ishlatish jarayonida yadoviy portlash yuz beradi. Uning zararlantiruvchi omillariga quyidagilar kiradi:

yorugʻlikdan nurlanish
ion nurlanish
zarb toʻlqini
radioaktiv zararlanish
elektrmagnit impuls

Zaryad xilidan qatʼiy nazar yadroviy qurol, termoyadroviy qurol va neytron qurolni ajratish mumkin. Yadroviy qurol taktik, operativ-taktik va strategik kabi xillarga boʻlinadi.

Yadroviy qurol butun Sovuq urush davrida ishlatish bilan qgʻrqitish uchun shantaj qiluvchi moslama vazifasini bajargan.

1 "Manxetten loyihasi"
2 Harakat prinsipi
3 Uran bombasi
4 Pluton bomba
5 Yadroviy klub
6 Qoʻshimcha manbalar
7 Saytlar

[tahrir] "Manxetten loyihasi"

Birinchi yadroviy qurol Ikkinchi jahon urushi oxirlarida, 1944 yilda Robert Oppengeymer rahbarligidagi Amerikaning oʻta maxfiy "Manxetten loyihasi" doirasida yaratilgan. Ilk ikkita bomba 1945 yil avgustida Yaponiyaning Xirosima (6 avgust|) va Nagasaki (9 avgust) shaharlariga tashlangan.

[tahrir] Harakat prinsipi

Yadroviy qurolning asosiga yadroning boʻlinishini taʼminlaydigan davomiy boshqarib boʻlmaydigan reaksiya joylashtirilgan.

[tahrir] Uran bombasi

Reaksiya oʻzini oʻzi quvvatlab turishi uchun unga zarur "yoqilgʻi" kerak, ilk bosqichlarda bu "yoqilgʻi" vazifasini uran izotopi bajargan.

Tabiatda uranning ikki xil izotopi uchraydi - uran-235 va uran-238. Uran-235ni neytronni yutish jarayonining oxirgi protsessida bittadan uchtagacha neytronlar ajralib chiqadi:

$U^{235} + n_0^1 \to U^{236} \to Kr^{92} + Ba^{141} + 3 n_0^1$

Bunga qarama-qarshi ravishda, uran-238 neytronlar yutish jarayonida yangilarini hosil qilmaydi. U uran-239 aylandi, keyin neptuniy-239 va shundan keyin barqaror plutoniy-239ga aylanadi.

Yadroviy bombaning ishlashi uchun 80%dan kam boʻlmagan uran-235 kerak boʻladi, aks holda, uran-238 davomiy yadroviy reaksiyani tezda buzadi. Tabiatdagi uranning deyarli barchasini, 99,3%ni uran-238 tashkil etadi. Shuning uchun sanoatda ogʻir va koʻpbosqichli uranni boyitish jarayoni olib boriladi, natijada u uran-235 darajasiga yetkaziladi. Inson tomonidan harbiy holatlarda ishlatilgan ilk yadroviy qurol, asosi uran boʻlgan bomba hisoblanadi (Xirosimaga tashlangan "Kichkintoy" bombasi). Bir qator qiyinchilikar (olish, qayta ishlash va tashish) tufayli hozirda koʻp tarqalmagan. Uning oʻrniga boshqa zamonaviy ancha yengil radioaktiv portlatuvchilar ishlatilmoqda.

[tahrir] Pluton bomba

Tajriba-tekshiruv maqsadlarida yaratilgan ilk yadroviy zaryad, "Gadget" yadroviy moslamasi boʻlgan (ingl. gadget - moslashuv, bekorchi) - "Semiz" pluton bombasining oʻxshashi. Nevada shtatida sinalgan.

Tuzilish jihatidan bomba bir-biriga kiydirilgan bir necha qobiqlardan iborat:

Initsiator, odatiy radiusi 2 santimetr.
Plutoniy
Parda
Portaltuvchi modda
Korpus

bo'limni davom ettirish kerak, так как в плутониевой бомбе имеются принципиальные отличия, берущие начало из более высокой скорости детонации плутония, что делает невозможным создание бомбы по схеме «пушка» (урановый «Малыш»).

[tahrir] Yadroviy klub

"Yadroviy klub"ga yadroviy qurolga ega boʻlgan davlatlar - AQSh (1945) yildan), Rossiya (avvalboshda Sovet Ittifoqi: 1949 yildan), Buyuk Britaniya (1952), Fransiya (1960), Xitoy (1964), Hindiston (1974), Pokiston (1998) va balki KXDR (2003?) kiradi. Isroil oʻzida yadroviy qurol borligi haqidagi maʼlumotlarga sharh bermagan, ammo ekspertlarning xulosalariga koʼra ancha katta zahiraga ega. Uncha katta boʻlmagan yadroviy qurollar zahirasi JARda ham bor edi, ammo hamma olti zaryadlari ko'ngilli ravishda yoʻq qilingan. 1992 yildagi Lissabon protokoliga koʻra 1990-[[1991] yillarda Ukraina, Belarussiya va Qozogʻiston hududlariga joylashtirilgan sobiq Ittifoq yadroviy qurollarining bir qismi Rossiya Federatsiyasiga qaytarilgan. Isroildan boshqa hamma yadroviy mamlakatlar, oʻzlari yaratgan yadroviy zaryadlarni sinovdan oʻtkazganlar. Bundan tashqari JAR Buve orolida yadroviy sinovlar olib borgan deb tahmin qilinadi.