Trabzon Rum Devleti

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Trabzon Rum Devleti, 1204 yılında IV.Haçlı Seferi ile İstanbul’un Latinler eline geçmesi üzerine kurulan 3 küçük Rum devletinden birisidir. Diğer iki devlet , İznik İmparatorluğu ve Epir Despotluğu'dur.

Epir Despotluğu , kuruluşundan 60 yıl sonra İstanbul’u geri alarak 1261 yılında İstanbul Latin İmparatorluğu’nu yıkan devlet olmuştur. İznik İmparatorluğu ise 1453’te Osmanlı İmparatorluğu tarafından ortadan kaldırılmıştır. Trabzon Rum İmparatorluğu rakip olduğu bu iki devletten daha uzun ömürlü bir devlet olmuştur.

Trabzon hükümdarları 1461’de Trabzon’un Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı topraklarına katılmasına değin "Büyük Komnenos" (Yun. Megas Komnenos) ve "imparator" unvanlarını kullanmışlardır. Devlet , kurucu hanedanın adıyla "Komnenos İmparatorluğu" olarak da adlandırımıştır.

[değiştir] Kuruluş

Devletin kurucusu olan Aleksius Komnenos (1204-1222) , baba tarafından Bizans İmparatoru Andronikos Komnenos (1183-1185) ve anne tarafından Gürcülerin meşhur kralı Kurucu David (1189-1125) in torunudur. Bu akrabalık ilişkisi , devletin kuruluşunda Gürcü Kraliçesi Tamara’nın yardımlarının alınmasında etkili olmuştur.
Aleksios Komnenos , Trabzon’u başkent yaparak Bizans İmparatorluğunun gerçek yasal varisinin kendisi olduğunu ileri sürmüştür.

Bizans İmparatoru Andronikos 1185’te tahttan indirilip öldürüldü. Gözlerine mil çekilen oğlu Manuel ise bir süre sonra bu yaralardan ötürü öldü. Manuel’in karısı ve Trabzon Rum İmparatorluğu’nun kurucuları olan Aleksios ile David’in annesi olan olan Rosudan , yeni imparator Isak II'nin (Angelos Hanedanından) hışmından korunmak maksadıyla İstanbul’dan ayrıldı. Kesin olmayan kayıtlara göre Rosudan Gürcistan’a ya da Komnenos ailesinin memleketi olduğu sanılan Doğu Karadeniz kıyılarına gitti. Nitekim 1204’ten daha önce Trabzon merkezli yarı bağımsız bir Komnenos idaresinin varlığıyla ilgili bazı kanıtlar vardır.

Trabzon Rum Devleti başlangıçta Hopa’dan Sinop’a kadar uzanan Kuzey Anadolu topraklarında hakimiyet kurmuştur. Bu bölge günümüz Türkiye’sinde Sinop , Ordu , Giresun , Trabzon , Bayburt, Gümüşhane , Rize ve Artvin illerini kapsamaktadır. İmparatorluk , 13.yüzyılda Karadeniz’in karşı yakasındaki Kırım Yarımadası , Kerson ve Kerç şehirlerini denetimine almıştır.

David Komnenos (1204-1214) önce Sinop , daha sonra Theodor Laskaris’in kurduğu İznik Rum İmparatorluğu’nun sınır bölgesine kadar olan bütün Paphlagonia/Batı Karadeniz topraklarını alarak batı yönünde hızlı bir genişleme gerçekleştirmiştir. Fakat Sinop’un batısındaki topraklar 1206’da Laskaris’in eline geçerken , Sinop’un kendisi de 1214’te Anadolu Selçuklu sultanı İzzeddin Keykavus tarafından ele geçirilmiştir.

[değiştir] Yükselme

Trabzon Rum İmparatorluğu , en az Bizans kadar , Anadolu Selçuklu ve sonra Osmanlı Türkleri yanında İtalyan cumhuriyetlerinden özellikle Cenevizler ile sık ve çetin mücadeleler içinde olmuştur.

Aslında kullanılan unvan dışında bir imparatorluk olmayan Trabzon Rum Devleti , özellikle rakip Anadolu Türkmen beylerine , yüklü miktarda drahoma (çeyiz) elde etmek amacıyla prenseslerine evlilik teklifleri yapan bir devlet olmaktan öteye geçememiştir.

1258’de Moğol Hülagü Han’ın Bağdat yıkımı üzerine Trabzon , İpek Yolu’nun batı terminali haline gelmiştir. Moğol himayesi altında devam etmiş olan İpek Yolu ticareti Trabzon şehrini ileri derecede zenginleştirmiştir.

Moğol başkenti Karakurum’a kadar seyahat eden ünlü seyyah Marko Polo , Avrupa’ya 1295’te Trabzon yoluyla dönmüştür. Alexius III (1349-1390) döneminde dünyanın başlıca ticari merkezlerinden biri haline gelen Trabzon , büyük zenginliği ve sanatsal başarılarıyla tanınmıştır.

[değiştir] Doruğa Ulaşma ve İç Savaş

Trabzon Rum İmparatorluğu en büyük gönenç ve kudrete Alexius II'nin (1297-1230) uzun hükümdarlığı döneminde erişmiştir. Ülke Alexius II döneminin sonlarından Alexius III'ün (1349-1390) ilk yıllarına değin hanedan içi çekişmeler ve suikastlar ile çalkalanmıştır. İmparatorluk , yaşanan iç çekişmeler etkisi ile iç barışını ve eski ticari önemini kaybetmiştir.

[değiştir] Gerileme ve Çöküş

Alexius III den sonra tahta geçen Manuel III (1390-1416) , Timur ile Osmanlılar arasındaki mücadelede Timur’un müttefiki olmuştur.
Oğlu Alexius IV'ün (1417-1429) en yaşlı kızı Maria , Bizans imparatoru Yuannes VIII Palaeologus'un (Yun. Ioannes,İng. John, Fr.Jean) dördüncü karısı olurken , Alexius öteki iki kızından birini rakip Ak Koyunlu hükümdarı Cihan Şah ve diğerini Kara Koyunlu hükümdarı Ali Bey’le evlendirmiştir.Yuannes IV , bu evliliklerden yardım görememiştir ve imparatorluğu kısa zamanda İstanbul ile aynı kaderi paylaşmıştır.

Osmanlı sultanı II. Murad 1442’de Trabzon’u almak için deniz tarafından ilk teşebbüsünü gerçekleştirmiş , şiddetli deniz fırtınalarının engellediği kara çıkarmasının yapılamayışı bu saldırıyı başarısız kılmıştır.
Fatih Sultan Mehmet’in Belgrat kuşatmasının sürdüğü 1456 yılında Osmanlı Devleti’nin Amasya valisinin yaptığı akınla Trabzon Rum İmparatorluğu savaşı kazanmasına rağmen pek çok esir vererek ağır bir haraç ödemeye de mecbur edilmiştir.

Nihai bir saldırı için müttefikleri ile harekete geçen Yuannes , eniştesi olan Ak Koyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğluyla kızını evlendirdirerek Fatih’ten beklediği karşı saldırıya karşı Uzun Hasan’ın desteğini sağlamaya çalışmış , Sinop (İsfendiyar) ve Karamanoğlu Türkmen beyleri ile Gürcistan kralından da olası bir Osmanlı taarruzuna karşı yardım sözleri almıştır.

Yuannes’in 1458’te ölümünden sonra hükümdar olan kardeşi David kurulan gerçekçi ittifakları ihmal ederek , çeşitli Avrupa devletleriyle Kudüs’ün fethi gibi planları da içeren gerçekten uzak ittifaklara yönelmiştir. Bu arada II. Murad'ın daha önce kardeşine yüklemiş olduğu haracı kaldırmasını dile getiren talebinin İstanbul’a ulaşmasına yanıt 1461’de Mehmed’in Bursa’dan harekete geçmesiyle verilmiştir. Uzun Hasan’ın tarafsız kaldığı ağır ablukaya şehir bir ay dayanabilerek , 15 Ağustos 1461’de teslim olmuştur.