Zamek Orawski
Z Wikipedii
Zamek Orawski (słowac. Oravský hrad) – uważany za jeden z piękniejszych zamków na Słowacji, góruje nad miejscowością o nazwie Orawski Podzamok – "Orawskie Podzamcze". Wznosi się na skale, 112 metrów nad lustrem rzeki Orawy. Położony jest niedaleko granicy Polski od Korbielowa ok. 80 km a od Przełęczy Glinne ok. 70 km. 49° 12' 42" N, 19° 17' 57" E
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pierwotnie rejony te, jak i większość dzisiejszej Słowacji były częścią Królestwa Węgier. O początkach samego Zamku Orawskiego niewiele wiadomo. Można jednak przypuszczać, że powstał tak jak wiele innych zamków na Węgrzech, po najeździe tatarskim w 1241 roku. Decyzja o jego wybudowaniu wynikała z kilku powodów. Głównym powodem było zabezpieczenie wschodniej granicy kraju i ochrona drogi biegnącej do Polski, ze względu na jej duże znaczenie handlowe. Niemałym powodem było również utworzenie sprawnego centrum administracyjnego dla Orawy. Pierwsze pisemne wzmianki o nim pochodzą z drugiej połowy XIII wieku.
W 1241 roku objął go w posiadanie król węgierski Bela IV od Miki z rodu Balaszów. W tym czasie istniał już górny zamek i prawdopodobnie średni. Teren dolnego zamku stanowiła zabudowa drewniana. Przedstawicielem króla na zamku był kasztelan.
W 1298 roku zamek został oddany możnowładcy Maciejowi Czakowi Trencziańskiemu a po jego śmierci, wraz z całą Orawą, został powierzony węgierowi Doncowi, który przez 20 lat pełnił godność kasztelana i tytułował się hrabią orawskim.
W 1331 roku król Karol Robert, mianował hrabią orawskim kremnickiego, hrabiego Leopolda a w 1335 roku powierzył mu obowiązki kasztelana. Leopold godność tę piastował do roku 1349.
W 1420 roku otrzymał Orawę we władanie, Ścibor ze Ściborzyc, z rąk króla Zygmunta Luksemburczyka.
W 1439 roku po śmierci Zygmunta Luksemburczyka, wdowa po nim, Elżbieta Luksemburska, w celu zapewnienia korony, synowi Władysławowi Pogrobowcowi, wezwała na pomoc Jana Iskrę z Brandysa. Iskra zawładnął całą Orawę, jednak próba zdobycia zamku orawskiego, pod który zaciągnął ze swymi wojskami, nie powiodła się.
Od 1441 roku, zamkiem władał Polak, Hrabia Liptowski i Orawski, Piotr Komorowski. Po porażce wojsk węgiersko-polskich pod Warną w 1444 roku, Komorowski sprzymierzył się z Janem Iskrą przeciwko Janowi Hunyadiemu i jego synowi Maciejowi Korwinowi. Jednak po umocnieniu się władzy Macieja Korwina na tronie węgierskim, musiał podjąć z nim rokowania. Udało mu się zachować zamek orawski oraz tytuły Hrabiego na Liptowie i Orawie. Niedługo jednak pozostał mu wierny, bo przystąpił do stronnictwa, które obrało polskiego królewicza Władysławowa Jagiellończyka, syna Kazimierza IV Jagiellończyka, na króla Węgier. Niestety próba zdobycia korony przez polskiego królewicza nie powiodła się, co spowodowało zajęcie wszystkich posiadłości Komorowskiego na Liptowie i Orawie. Pomimo, że Korwin nie pokonał Komorowskiego bezpośrednio, nie zdobył zamku, to jednak zmusił go do odstąpienia zamku i dóbr na Orawie i Liptowie za odszkodowanie w wysokości 8.000 złotych. Król polski Kazimierz Jagielończyk, chcąc zrekompensować Komorowskiemu straty na Orawie, nadał mu położone niedaleko (ok. 100 km na północ) tzw. dobra żywieckie. Maciej Hunyadi-Korwin doskonale zdawał sobie sprawę ze znaczenia zamku. Musiał więc osadzić na nim swych popleczników. Wobec tego mianował Hrabią orawskim Tomasza z Kamienicy, a kasztelanem Horwata Kiszewicza z Łomnicy.
W 1482 roku Korwin podarował Orawę i Liptów swemu synowi z nieprawego łoża Janowi, mianując go hrabią.
W 1484 żupanem Orawy zostaje Imrich Zapolya. Po klęsce Węgrów, w bitwie pod Mohaczem i śmierci króla Ludwika II Jagiellończyka rozpoczyna się kolejna rywalizacja o tron węgierski, między popieranym przez część szlachty magnatem Janem Zapolyą, a arcyksięciem Ferdynandem Habsburgiem. Zamek Orawski, podobnie jak inne posiadłości, był rozdawany przez pretendentów do korony. Orawa była początkowo w rękach Zapolyi i zamkiem zarządzali Piotr i Mikołaj Kostkowie, stronnicy Jana Zapolli.
W 1527 roku Ferdynand Habsburg podarował Orawę Alexisowi Thurzonowi, był to jednak pusty gest, gdyż nie należał on do darowującego. Jednak wtedy nazwisko to po raz pierwszy pojawia się w historii zamku. Niebawem, na skutek niezdecydowanej postawy Zapolyi, Mikołaj Kostka przechodzi na stronę Ferdynanda i otrzymuje w nagrodę pobliski zamek w Strecznie wraz z tytułem szlacheckim.
W 1534 roku obejmuje zamek w posiadanie, polski szlachcic Jan z Dębowca. Sprowadził on na Orawę kilku swoich przyjaciół, krewnych i powinowatych ze Śląska. Między innymi Wacława Siedlnickiego, który po jego śmierci w 1545 roku, został jego spadkobiercą.
W 1549 roku Ferdynand Habsburg dołączył Orawę do swoich posiadłości i wydzierżawił zamek Siedlnickiemu za 18.337 złotych reńskich ale w 1556 roku, na żądanie Ferdynanda, zmuszony był odstąpić go Franciszkowi Thurzonowi (bratu Alexisa).
W 1574 roku zamek odziedziczył 8-letni syn Franciszka, Jerzy. Podczas jego nieobecności sprawy zamku i grodowych posiadłości prowadził Jerzy Abaffy. W tym czasie, na Węgrzech, wybuchło kolejne powstanie antyhabsburskie. Jerzy Thurzo nie przystał do powstańców i pozostał wierny cesarzowi Rudolfowi II. W nagrodę za taką postawę został obdarowany w 1606 roku Orawą z zamkiem oraz godnością żupana. Odtąd majątek ten miał stanowić, na długie lata, własność rodową Turzonów.
Od 1616 roku wdowa po Jerzym, Elżbieta Coborowa sprawowała zarząd majątkiem, a po dojściu do pełnoletniości ich syn – Imrich. W przeciwieństwie do ojca, Imrich Thurzo sprzyjał antyhabsburskiemu spiskowi. Zmarł w 1621 roku a wraz z jego śmiercią, wymarł ród Thurzonów po mieczu.
W 1626 roku zmarła Elżbieta Coborowa. Współwłaścicielkami majątku zostało siedem córek Jerzego i Elżbiety: Zuzana, Judyta i Barbora oraz, już wówczas wdowy: Helena Illehazová, Maria Vizkelethyova, Katarzyna Thokoly i Anna Szunyoghova. Spadkobierczynie i ich mężowie, zebrali się 5 lipca 1626 r. na zamku w Letawie i ustanowili komposesorat, czyli współwłasność ziemską. Orawski komposesorat był największy na Słowacji i obejmował niemal całą Orawę, wraz ze znaczną częścią Tatr Zachodnich. Pierwszym zarządcą majątku wchodzącego w skład komposesoratu w latach 1626-1648 był mąż Heleny – Gaspar Illehazy. Stefan Thokoly jego następca od 1653 roku, został oskarżony o udział w spisku przeciw cesarzowi Leopoldowi I. Mimo, że zaprzeczał oskarżeniom i ślubował wierność Habsburgom, został pozbawiony majątku. Wobec takiego rozwoju sprawy Thokoly musiał się bronić i niejako z przypadku stał się jednym z symboli antyhabsburskiego powstania. 28 listopada 1670 roku, wojsko cesarskie rozpoczęło oblężenie zamku. Kilka dni później Stefan Thokoly zmarł, a załoga otworzyła bramy zamku, który został zajęty przez wojska Franciszka Rakoczego.
W 1711 roku, zarząd zamku i komposesoratu powrócił do rąk spadkobierców Thurzonów, ale zyski z posiadłości, skutkiem zniszczeń wojennych i postępującej ucieczki ludności, były coraz mniejsze. W drugiej połowie XVIII wieku funkcja zarządcy majątku orawskiego przez pewien czas w ogóle nie była obsadzana, a od 1764 roku przez prawie 20 lat powierzano ją urzędnikom państwowym.
W 1782 roku do zarządzania komposesoratem powołano Mikołaja Esterhazego, a w 1792 roku – Franciszka Zichyego. Zarządcy ci dokonali pewnej przebudowy ale zamek całkowicie stracił charakter obronny.
W 1800 roku wybuchł pożar i w ciągu kilku dni zniszczył wszystkie drewniane części zamku. Franciszek Zichy zabezpieczył przed dewastacją jedynie część dolnego zamku i w takim stanie przetrwał przez 60 lat.
W 1868 roku za sprawą nowego zarządcy Edmunda Zichyego urządzono w zamku jedno z pierwszych na Słowacji muzeów. Zbiory muzealne zostały udostępnione publiczności w 1868 roku, a pierwsze katalogi zbiorów były publikowane w latach 90. XIX w.
Po Zichym rządy na orawskim zamku sprawował, w latach 1894-1896, Paweł Esterhazy. Jego następca, Jozef Palffy (1896-1919) podjął się rekonstrukcji i remontu budowli. Działalność muzeum i trwające równolegle prace remontowe zostały przerwane przez wybuch pierwszej wojny światowej. Podjęto je ponownie dopiero w latach międzywojennych, kiedy to zarząd nad zamkiem sprawowało już państwo czechosłowackie, które wykupiło ponad 50% udziałów komposesoratu.
Po II wojnie upaństwowiono dawne majątki niemieckie i węgierskie na Słowacji. Zamek przeszedł na własność państwa. Obecnie w zamku nadal trwają prace remontowe i rekonstrukcyjne. Zamek pełni rolę pamiątki narodowej i muzeum. Prezentowana jest w nim historia samego zamku, jednak najbardziej szczegółowo pokazano epokę Turzonów i czasy komposesoratu. Jest też ekspozycja przyrodnicza oraz etnograficzna Orawy. Należy wspomnieć o imponującej kolekcji ornitologicznej, zgromadzonej przez Antoniego Kocyana, polskiego leśniczego, który pracował w majątku zakopiańskim Homolacsów, a następnie osiadł na Orawie. Zbiory prezentują nie tylko ptaki, stale osiadłe na Orawie, lecz także zlatujące tam.
[edytuj] Architektura
Na architekturę zamku składają się trzy kompleksy średniowieczno renesansowych budowli, co powoduje, że czasem w odniesieniu do niego mówi się o zamkach orawskich.
Najstarszą częścią a zarazem najwcześniej zauważaną przez turystów, zbliżających zię do Orawskiego Podzamcza jest zamek górny, pochodzący z pierwszej połowy XIII wieku. Jest to wyniosła wieża strzelnicza, z przybudówkami, zorientowana w kierunku wschód-zachód, "przyklejona" do skały w taki sposób aby był niedostępny z zewnątrz. Patrząc na zamek od wschodu, wydaje się że budowla przeczy prawom fizyki gdyż skała, na której go zbudowano jest wygięta w kierunku południowym.
Poniżej znajduje się zamek średni gdzie wyróżnia się czworoboczna wieża i zabudowania pałacowe.
Najniżej położony jest zamek dolny z barokową kaplicą.
[edytuj] Legendy
Kto Postawił Zamek Orawski? (legenda wykorzystująca motyw pomocy diabelskiej)
Było to dawno, dawno temu, kiedy to niejaki Marek przyszedł na Orawę w miejsce gdzie obecnie stoi orawski zamek. Popatrzył na stromą skałę i pomyślał, że nawet gdyby potrzebował pomocy diabła, to wybuduje tu zamek.
Gdy to tylko pomyślał, odezwał się koło niego głos, który mu przyrzekł pomoc przy spełnieniu jego marzeń. Jednak pomoc nie miała być za darmo, wiadomo każdy czart chce za swą pomoc cyrograf na duszę osoby, która tą pomoc otrzymuje.
Marek się trochę wystraszył czarta, ale nabrał odwagi bo pomyślał że może diabłu nie uda się do końca spełnić warunków umowy.
Umowa opiewała na to że za siedem dni i siedem nocy zamek ma stanąć a diabeł wtedy będzie mógł przyjść po jego duszę po siedemdziesięciu latach.
Czart przystał na Markową ofertę i zabrał się z werwą do roboty. Pracował ciężko, włóczył głazy całymi dniami i nocami ale musiał uważać, aby budowla mu nie wpadła do rzeki, płynącej poniżej Orawy.
Skała zamkowa była wysoka i nachylona w jedna stronę a głazy potrzebne do budowy musiał przynieść z daleka.
Marek z obawą doglądał pracę diabła, powstające mury zamku. Bo im bardziej bryła budowli rosła to miał coraz większe obawy, co do tego że jednak będzie musiał iść do piekła. Wtedy to zwrócił się do Pana Boga i zaczął go prosić aby go uchronił przed tym.
Czart stawiał dalej i już się cieszył, że przysporzy piekłu jeszcze jedną duszyczkę. Kiedy jednak kończyła się siódma noc zamek był prawie gotowy tak, że pozostało już niewiele do zakończenia czart chciał jeszcze jeden wielki głaz donieść, ale gdy przybliżał się do zamku, ostatkiem sił dźwigając głaz usłyszał pianie koguta, oznajmiające ranek ósmego dnia. W gniewie na zmarnowaną szansę, na duszę, rzucił skałę do wody gdzie została do dziś a ludzie nazwali ją Markową Skałą. A Markowi pozostało skończyć zamek własnymi już siłami.
Inna legenda, o której wspomina Andrzej Komoniecki, w pisanej przez siebie kronice miasta Żywca "Chronografia albo Dziejopis Żywiecki"" przypisuje budowę zamku Templariuszom, aczkolwiek jej nie przytacza.
[edytuj] Ciekawostki
- Na zamku w 1922 roku Friedrich Wilhelm Murnau nakręcił film Nosferatu - symfonia grozy.
- Nie był to jedyny film wykorzystujący zamek w celach scenografii do filmu, bo służył on jako tło takich czeskich i słowackich filmów jak "Książę i żebrak", "Tomasz sokolnik" i polskiego "Kanclerz" z 1989 roku.
- Na tzw. średnim zamku jest studnia głęboka na 90 m, wydrążona w litej skale.
[edytuj] Turystyka
W sezonie, który trwa od końca kwietnia do końca września są organizowane festyny dla turystów o terminach, których można się dowiedzieć na stronie internetowej zamku, prowadzonej również po Polsku. Zamek można zwiedzać również z polskojęzycznym przewodnikiem.
- Godziny otwarcia:
1 maja – 31 czerwca – od poniedziałku do niedzieli – w godzinach 08:30-17:00
1 lipca – 31 sierpnia – od poniedziałku do niedzieli – w godzinach 08:30-18:00
1 września – 30 września – od poniedziałku do niedzieli – w godzinach 08:30-17:00
1 października – 31 października – od poniedziałku do niedzieli – w godzinach 08:30-16:00
1 listopada – 23 grudnia – od poniedziałku do niedzieli – w godzinach 10:00-15:00
-
- W poniższych terminach zamek nie jest udostępniony zwiedzającym:
24 grudnia – 26 grudnia
31 grudnia
[edytuj] Bibliografia
Peter Hudba. Oravsky hrad. Vydavatelstvo Osveta Martin 1986 r.
