Ząbki

Miejscowość założona w połowie XVI wieku, od 1956 roku otrzymuje status osiedla, prawa miejskie od 1967 roku. Podwarszawski ośrodek mieszkaniowy. W 1918 roku powstanie pierwszego drewnianego kościoła i utworzenie parafii.

[edytuj] Historia

Ząbki to młode miasto położone w pobliżu Warszawy. Od Zamku Królewskiego do centrum Ząbek odległość wynosi 8 kilometrów. Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała Wola Ząbkowska, jednak sama osada ma dzieje znacznie dłuższe, sięgające XVI w. Szesnastowieczne źródła podają, że wieś królewska Wola Ząbkowska leżała na piaszczystym i bagnistym gruncie na skraju Puszczy Słupskiej. Mieszkało tu 15 kmieci, którzy w pobliskim folwarku Bródno odrabiali w tygodniu 3 dni pańszczyzny, dawali dziesięcinę i mieli inne określone powinności.

Od roku 1580 Wola Ząbkowska zmieniła nazwę na Ząbki. Właścicielami miejscowości była rodzina Platerów. W 1635 r. Ząbki nawiedziła wielka powódź spowodowana wylewami Wisły.

Korzystniejsze warunki dla osadnictwa zaistniały w XVII i XVIII w. Przyczyniły się do tego poważne przemiany gospodarczo-społeczne w okresie oświecenia i szybki w tym czasie rozwój Warszawy. W 1795 r. w wyniku III rozbioru Polski Ząbki znalazły się w zaborze pruskim.

Dalszy rozwój miejscowości przypada na I połowę XIX w. Poprawiła się komunikacja z Warszawą. Według danych z 1827 r. Ząbki liczyły 36 budynków i 206 mieszkańców. W latach osiemdziesiątych XIX w. liczba mieszkańców wzrosła do 600. Ząbki wchodziły wówczas w skład dóbr rodziny hrabiowskiej Ronikerów. W okresie powstania listopadowego w latach 1830-31 na terenie wsi stacjonowało wiele jednostek polskich pod dowództwem generała J. Chłopickiego. Ząbki stanowiły wówczas przedpole bitwy pod Olszynką Grochowską. Miejsce bitwy upamiętnia pomnik.

Pod koniec XIX w., hrabia Roniker buduje w Ząbkach 2 cegielnie i kolejkę wąskotorową w kierunku Bródna, co pozwoliło na zatrudnienie wielu osób i umożliwiło wywóz cegły. W 1862 r. uruchomiona została kolej żelazna z Warszawy do Petersburga, która spowodowała napływ ludności i ożywienie gospodarcze. W tym również roku powstała pierwsza szkoła. W 1903 r. z inicjatywy Warszawskiego Towarzystwa Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Umysłowo i Nerwowo Chorymi, we wsi Drewnica utworzono Szpital "Drewnica" Psychiatryczny funkcjonujący do dziś.

W 1912 r. rozparcelowano część majątku hrabiego Ronikera wg projektu konkursowego prof. Tadeusza Tołwińskiego i rozpoczęto tworzenie projektu miasto-ogród. Ta idea urbanistyczna została zrealizowana tylko częściowo. Po I wojnie światowej powstało Nadleśnictwo Drewnica.

W okresie międzywojennym ożywiło się budownictwo murowane w oparciu o miejscowe cegielnie. Do dziś zachowało się kilka obiektów o wartości zabytkowej. Zbudowano willę dla generała Sikorskiego, generała K. Sosnkowskiego, wiceprezydenta Warszawy M. Jankowskiego i wielu innych osobistości, również ze świata kultury.

W 1918 r. zakończono budowę pierwszego drewnianego kościoła i utworzono parafię.

W 1920 r. w czasie wojny z bolszewikami na terenie Ząbek zorganizowano tymczasowy szpital dla rannych, uczestników bitwy pod Ossowem. Wielu żołnierzy zmarło z powodu odniesionych ran i zostało pochowanych na cmentarzu w Ząbkach. W przeddzień bitwy ksiądz Ignacy Skorupka odprawił mszę świętą na wzgórzu przed kościołem.

W 1927 r. powstał klub sportowy "Ząbkowia". W związku z częstymi pożarami pustoszącymi Ząbki, w roku 1925 utworzono Ochotniczą Straż Pożarną. Pod koniec lat 30. XX w. Ząbki liczyły 3000 mieszkańców. W 1934 r. rozpoczęła działalność agencja pocztowa, a w 1935 r. doprowadzono do części Ząbek elektryczność.

Druga wojna światowa przerwała budowę szkoły i budowę kościoła parafialnego. Okupacja hitlerowska trwała od 14 września 1939 r. do 13 września 1944 r. przynosząc duże straty dla Ząbek. Mieszkańcy aktywnie uczestniczyli w walce z okupantem. Po wojnie nastąpił dalszy rozwój Ząbek.

W 1950 r. powstał Ośrodek Zdrowia. W 1956 r. Ząbki zostały podniesione do rangi osiedla. W 1962 r. oddano do użytku Szkołę Podstawową nr 2 z dużą salą gimnastyczną.

W 1967 r. Ząbki otrzymały prawa miejskie. Następował dalszy rozwój miasta, wzrosła liczba ludności, głównie napływowej. Obok kilku nowych bloków mieszkalnych zaczęło się rozwijać budownictwo jednorodzinne.

W ostatnich latach została zakończona gazyfikacja i telefonizacja. Na terenie miasta znajdują się po trzy szkoły (podstawowe i gimnazja), co najmniej trzy przedszkola, trzy parafie, rośnie liczba sklepów i różnego rodzaju firm prywatnych.

Miasto-ogród

Miasto-ogród, usytuowane wśród zieleni i spełniające we właściwy sposób funkcję mieszkania, miejsca pracy i wypoczynku, w odpowiednich ramach przestrzennych i architektonicznych. Ta idea pojawiła się na początku obecnego wieku w Anglii, zadomowiła się również w Polsce. Pełną jej realizację - dostosowaną do miejscowych warunków - stanowił projekt miasta-ogrodu Ząbek z 1912 roku, autorstwa architekta Tadeusza Tołwińskiego.

W centrum kompozycji urbanistycznej znalazła się oś północ-południe, prostopadła do torów kolejowych. Środek założenia zajmował prostokątny plac-rynek, mający skupiać wszystkie funkcje administracyjne, społeczne i handlowe. Na południowym zamknięciu osi zaprojektowany został kościół oraz szkoła, przedszkole i boiska sportowe. Po stronie północnej, przy torach kolejowych, przewidziano półokrągły plac, z którego promieniście rozchodzić się miały symetrycznie położone ulice.

W wydzielonej, rekreacyjnej części miasta, wzdłuż alei spacerowej wysadzanej podwójnym szpalerem lip, Tołwiński zaplanował tzw. kasyno, z nowoczesnym programem użytkowym - wielką salą koncertowo-teatralną, kinem, biblioteką, salą ekspozycyjną i bilardową, restauracją i kawiarnią.

Miasto obliczone było na 8 tysięcy mieszkańców, a projektowany teren został podzielony na 1600 działek budowlano-ogrodowych.

Projekt Tołwińskiego odznaczał się pięknęm dominant urbanistycznych oraz doskonałymi proporcjami. Założenia ulic nawiązywały do koncepcji klasycystycznych, natomiast centralny plac-rynek do tradycji małego miasteczka polskiego.

Wille-dworki zaczęły powstawać jeszcze przed wybuchem I wojny światowej. Wśród wielu znakomitości zamieszkiwali w nich: słynna aktorka Maria Przybyłko-Potocka, generał Kazimierz Sosnkowski, pisarka Magdalena Samozwaniec, Arnold Szyfman, rodziny Tołłoczków i Wejchertów.

W dwudziestoleciu międzywojennym budowa miasta-ogrodu była kontynuowana, ale nie została zrealizowana do końca. Po II wojnie światowej, w wyniku bezmyślnej parcelacji, nastąpiła dewastacja układu urbanistycznego.

Założenie urbanistyczne zaprojektowane przez Tadeusza Tołwińskiego, nawet w tym stadium realizacji, jakie przetrwało do chwili obecnej - zajmuje poczesne miejsce w historii polskiej urbanistyki i posiada wysoką wartość zabytkową.