Służba Bezpieczeństwa PRL

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy Służby Bezpieczeństwa. Zobacz też: inne znaczenia skrótowca SB.

Służba Bezpieczeństwa (SB) - aparat podległy pod struktury Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, działający w PRL w latach 1956–1990, powołany m.in. do utrwalania władzy komunistycznej oraz zapewniania porządku publicznego wewnątrz kraju.

Spis treści

1 Początki nowego resortu
2 Zmiany personalne
3 Zadania
4 Stan wojenny
5 Struktura Służby Bezpieczeństwa
6 Upadek PRL i ostatnie lata działalności SB
7 Archiwa SB
8 Źrodła
9 Zobacz też

[edytuj] Początki nowego resortu

Likwidacja Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (KdsBP) jako niezależnej administracji i przyłączenie go do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW), w 1956 roku, zmusiły władze PRL do zorganizowania nowej struktury zajmującej się bezpieczeństwem polityczno-publicznym w kraju.

Powołana ustawą Sejmu w listopadzie 1956 roku, Służba Bezpieczeństwa (występująca pod skrótem SB), podlegała pod strukturę Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW), utworzonego w 1954 roku.

[edytuj] Zmiany personalne

Tak jak podczas reorganizacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego czy Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego następowało zwężenie kadry personalnej - i tym razem ponownie aż o 40 procent zmniejszono liczbę funkcjonariuszy, do dziewięciu tysięcy, usunięto z sieci 60 procent tajnych informatorów, zlikwidowano ostatecznie Referaty Ochrony w fabrykach, zamknięto ponad połowę rozpracowań operacyjnych.

Dzięki negocjacjom ze Związkiem Radzieckim, doprowadzono do opuszczenia kraju przez radzieckich doradców z KGB i GRU, którzy do tej pory byli częstymi gośćmi na korytarzach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, posiadając ogromne uprawnienia w "bezpiece" i w Głównym Zarządzie Informacji Wojska Polskiego. W zamian zjawiła się oficjalnie akredytowana misja (placówka) KGB.

Dokonano też kolejnych zmian personalnych, usuwając większość wysokich rangą funkcjonariuszy, którzy do tej pory stanowili 90 procent kierownictwa w MBP, KdsBP, jak i w GZI WP. To pozwoliło otworzyć drogę awansu młodej kadrze. W latach 1956 - 1958 nastąpiło poważne odchudzenie organizacyjne aparatu represji PRL.

[edytuj] Zadania

Zadania Służby Bezpieczeństwa praktycznie nie różniły się niczym od jej poprzedników (MBP lub KdsBP), polegały one przede wszystkim na ochronie systemu komunistycznego wewnątrz kraju (i nie tylko) poprzez kontrolowanie i przenikanie do wszystkich struktur życia społecznego w Polsce, a następnie za granicą (SB dokonała m.in. głębokiej penetracji Polonii amerykańskiej, kanadyjskiej oraz brytyjskiej).

Służba Bezpieczeństwa brała udział w zwalczaniu opozycji, w represjach wobec uczestników demonstracji i strajków. Odegrała główną rolę obok Milicji Obywatelskiej, ZOMO, ORMO oraz wojska w tłumieniu demonstracji w marcu 1968 roku, na Wybrzeżu w 1970 roku, oraz w Radomiu i Ursusie w 1976 r.

Służba Bezpieczeństwa poświęciła bardzo dużo środków operacyjnych na inwigilowanie duchowieństwa, niezależnych środowisk intelektualnych, oraz miejszości narodowych w kraju.

[edytuj] Stan wojenny

Po wybuchu nowej fali strajków w Polsce na początku lat 80. i wreszcie wprowadzeniu stanu wojennego przez władze komunistyczne w grudniu 1981 roku, Służba Bezpieczeństwa przystąpiła do likwidacji wcześniej spenetrowanych za pomocą agentury SB środowisk kierowniczych Solidarności.

W nocy z 12 grudnia na 13 grudnia 1981 roku wiele osób zostało aresztowanych przez SB, przewiezionych do więzień, lub do tzw. ośrodków odosobienia (zakładów internowania).

Służba Bezpieczeństwa brała udział obok wojska, MO, ZOMO, ORMO w pacyfikacji kopalni Wujek, w czasie której zginęło 9 górników, i w innych działaniach tego typu, w tym w hucie im. Lenina w Krakowie, stoczniach Gdańskiej i Szczecińskiej, Hucie Warszawa, ZM Ursus, WSK "Świdnik", kopalniach "Manifest Lipcowy", "Borynia" i "Staszic". Podczas stanu wojennego za pomocą aparatu represji, m.in. 'Służby Bezpieczeństwa, internowanych zostało ok. 10 tys. osób.

[edytuj] Struktura Służby Bezpieczeństwa

pion I (wywiad)
pion II (kontrwywiad)
pion III (nadbudowa tj. w rozumieniu marksiwstowskim sfera niematerialna. Początkowo również baza.)
pion IIIA, później V (baza - środki produkcji, siła robocza, tzn. przemysł)
- adekwatnie do potrzeby i podobnie jak w wypadku pionu IIIA oraz jego pokrewnych, rozrostu opozycji, tworzono w niektórych jednostkach:
  - III-1 (uczelnie)
  - III-2 (artyści, intelektualiści, dziennikarze)
  - IIIA-1, później V-1 (centralne ogniwa opozycji)
  - V-2 (z uwagi na zagęszczenie przemysłu)
pion IV (kościół)
pion VI (rolnictwo)- wcześniej kompetencje te realizował IIIA
pion "A" (szyfrów)
pion "B" (obserwacji)
pion "C" (ewidencja i archiwa operacyjne)
pion "T" (techniki operacyjnej)
pion "W" (perlustracji korespondencji)
pion RKW (radiokontrwywiadu)
pion Śledczy
pion Paszportów
pion Studiów i Analiz

W ostatnich miesiącach funkcjonowania SB przeprowadzono reformę strukturalną, nazywając przy tym niektóre piony bardziej "wprost", np. pion I Wywiadem, II Kontrwywiadem, III Ochroną Konstytucyjnego Porządku Państwa. Część komórek połączono - np. piony V i VI zostały pionem Ochrony Gospodarki, co stanowiło zwrot w stronę struktury sprzed 1981 r. Zmiany te, choć nietrwałe, warte są osobnej analizy.

[edytuj] Upadek PRL i ostatnie lata działalności SB

W ostatniej dekadzie istnienia PRL działalność Służby Bezpieczeństwa polegała na penetrowaniu opozycji, m.in. Solidarności, na niespotykaną do tej pory skalę. Rozpoczęto tzw. grę operacyjną z Solidarnością, prowadzoną przez długie lata.

Wobec działaczy opozycyjnych SB stosowała w latach osiemdziesiątych sprawdzone w okresie stalinowskim metody śledcze UB, oparte m.in. na presji psychicznej i biciu przesłuchiwanych (np. relacja http://www.sw.org.pl/proces-w.html).

Wybuchały skandale, w których głównymi bohaterami byli wyżsi funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa (i nie tylko), takie jak Afera "Zalew", i Afera "Żelazo", przyczynienie się do śmierci Grzegorza Przemyka w 1983 roku, zamordowanie księdza Jerzego Popiełuszki w 1984 roku.

Jedną z najsłabiej zinfiltrowanych przez SB organizacji opozycyjnych i jednocześnie strukturą, przeciwko której SB prowadziła najbardziej aktywne działania po stanie wojennym, była Solidarność Walcząca. SW najprawdopodobniej jako jedyna organizacja niezależna lat osiemdziesiątych dysponowała zorganizowaną strukturą kontrwywiadu, dzięki której kierownictwo organizacji oparło się infiltracji agenturą SB. Działania wywiadowcze i kontrwywiadowcze przeciwko SB były prowadzone głównie w oparciu o wywiad elektroniczny (stały nasłuch radiowy służb operacyjnych SB) oraz w mniejszym stopniu dzięki pozyskiwaniu informacji od pracowników SB. Fundamentem rozpoznania radiowego SW było złamanie szyfrów "fosy" - specjalnego języka kodowego, jaki używali w czasie prowadzenia korespondencji radiowej pracownicy wydziału obserwacyjnego "B".

Represje na społeczeństwie, jakich dopuścili się funkcjonariusze SB wyższego i niższego szczebla w latach 1956 - 1990, zostały dokładnie udokumentowane w kartotekach Służby Bezpieczeństwa. W latach 1989 - 1991, na polecenie ówczesnego szefa MSW Czesława Kiszczaka, rozpoczęto niszczenie akt osobowych, kart, zbiorów operacyjnych itp.

Od sierpnia 1989 roku do czerwca 1992 roku zniszczono ok. 646 000 materiałów ogólnoinformacyjnych z inwentarza MSW. Spalona miała być kartoteka czynnych i wyeliminowanych osobowych źródeł informacji SB MSW; udało się uratować ok. 50% jej dawnych zasobów.

Po rozwiązaniu Służby Bezpieczeństwa w 1990 roku i utworzeniu Urzędu Ochrony Państwa, niszczenie materiałów poprzednika (SB) nadal trwało, w niektórych przypadkach aż do 1993 roku.

Również dopiero w lutym 1990 roku zakończone oficjalnie (na podstawie pisma zastępcy Dyrektora Departamentu Studiów i Analiz MSW płk. Adama Malika) zostały działania w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania "Ośmiornica", skierowane przeciwko Solidarności Walczącej. Rozpracowanie operacyjne partii politycznych kontynuowane było przez funkcjonariuszy SB w ramach ich zadań realizowanych już jako funkcjonariuszy UOP w latach 90tych (tzw. inwigilacja prawicy).

[edytuj] Archiwa SB

Dokumentacja Służby Bezpieczeństwa była grupowana w archiwach wg następujących kryteriów:

I – osobowe źródła informacji i kandydaci na osobowe źródła informacji
II – sprawy operacyjne
III – postępowania przygotowawcze
IV – sprawy obiektowe
V – akta osobowe funkcjonariuszy SB
VI - akta osobowe funkcjonariuszy MO
VII - akta osobowe cywilnych pracowników resortu spraw wewnętrznych
X - charakterystyki (opracowania faktograficzne, analityczne, dotyczące grup i organizacji opozycyjnych)

[edytuj] Źrodła

Henryk Piecuch - Brudne Gry: Ostatnie Akcje Służb Specjalnych (Tajna Historia Polski) Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 1998
Opcja na Prawo - Kulisy Kontrwywiadu Solidarności Walczącej, Wydawnictwo Wektory, Wrocław 2006 (skrót materiału - bez ilustracji i niektórych przypisów http://www.opcja.pop.pl/numer60/60serw.html)