Orfeusz

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy mitologii. Zobacz też: Orfeusz (sztuka teatralna).

Orfeusz i Eurydyka

Orfeusz (gr. Ὀρφεύς Orpheus) w mitologii greckiej to syn boga Apollina i muzy Kaliope. Pochodził z Tracji. Wymienia się go niekiedy jako władcę jednego z ludów tej górzystej krainy. Uważany za największego śpiewaka, muzyka i poetę greckiego. Wtórował on swej pieśni grą na lirze lub kitarze, którą ulepszył, powiększając liczbę jej strun z siedmiu do dziewięciu.

Mity wspominają często o cudownym, czarodziejskim oddziaływaniu śpiewu Orfeusza. Najbardziej charakterystyczną jest opowieść o udziale trackiego śpiewaka w wyprawie statku Argo po złote runo. Swą rytmiczną muzyką narzucał on tempo wiosłującym Argonautom. Na ich drodze znajdowała się wyspa syren, pół kobiet - pół ptaków, które swym urzekającym śpiewem przyciągały ku sobie płynących w pobliżu żeglarzy. Straszny był jednak los tych, którzy ulegli czarowi ich głosu; wszystkie statki, które próbowały przybić do brzegów wyspy ulegały katastrofie, zaś cała załoga ginęła. Orfeuszowi udało się jednak pokonać syreny. Kiedy statek znalazł się w pobliżu fatalnej wyspy, Orfeusz zaintonował swą pieśń i zasłuchani Argonauci (z wyjątkiem jednego tylko) nie zwrócili uwagi na uwodzicielskie pienia kobiet - ptaków.

Muzyka Orfeusza oddziaływała nie tylko na ludzi: mogła ona uśmierzać huczące fale morza i sprawiała, że ku śpiewakowi pochylały się drzewa, dzikie bestie szły za nim łagodne jak baranki, a nawet ryby gromadziły się, aby słuchać jego śpiewu.

Orfeusz był również czarodziejem i kapłanem, wtajemniczonym w mistyczne kulty prastarych bogów, Kabirów, którym oddawano cześć na wyspie Samotrace. Ten aspekt osobowości Orfeusza wiąże się z mistycznym zabarwieniem późniejszych wierzeń orfickich.

Najsławniejszy jest mit o Orfeuszu i Eurydyce, o miłości, która silniejsza jest niż śmierć, o wielkim uczuciu, które rzuca wyzwanie woli nieśmiertelnych bogów i wyrokom przeznaczenia. Mit ten był i pozostanie wielkim źródłem inspiracji dla artystów reprezentujących wszystkie dziedziny sztuki aż do naszych czasów.

Eurydyka, ukochana żona Orfeusza, była nimfą leśną - driadą. Pewnego dnia spotkał ją słynny pasterz Aristajos i zachwycony jej urodą, zaczął ją ścigać. W czasie ucieczki Eurydyka nadepnęła na jadowitego węża, który ukąsił ją śmiertelnie. Oszalały z bólu Orfeusz zdecydował się zstąpić w mroczne otchłanie Hadesu i zmusić władców świata podziemnego do oddania Eurydyki. Nielicznym udało się rzucić wyzwanie władcom świata zmarłych i wyjść z tego bez szwanku (Niepowodzeniem skończyła się zuchwała wyprawa Tezeusza, w pełni powiodło się tylko najsilniejszemu i najdzielniejszemu z herosów greckich - Heraklesowi). Wiotki i wątły Orfeusz nie dysponował siłą Heraklesa, miał on jednak swą lirę, na którą zawsze mógł liczyć. Gdy tylko uderzył w struny i zaczął swą pieśń, piekielny pies, Cerber dziwnie złagodniał, straszliwe Erynie wzruszyły się do łez; ustały na chwilę wieczne cierpienia sławnych grzeszników: zatrzymało się ogniste koło Iksjona, przestał się toczyć kamień Syzyfa, Tantal zapomniał na chwilę o głodzie i pragnieniu, a Danaidy o swej beznadziejnej pracy. Królujący w podziemiu Hades i Persefona nie byli w stanie odmówić błaganiom Orfeusza i postanowili zwrócić mu żonę, pod jednym wszakże warunkiem: w drodze do świata ludzi Eurydyka będzie szła prowadzona przez Hermesa za Orfeuszem, któremu nie będzie wolno ani na chwilę obejrzeć się wstecz, aż nie wyjdą z Hadesu. Orfeusz nie dotrzymał przyrzeczenia i utracił Eurydykę na zawsze. Ponowne próby śpiewaka nie zostały wysłuchane przez Hadesa; tak wielką łaskę władców zmarłych można było otrzymać tylko raz. Zrozpaczony pieśniarz musiał więc samotnie powrócić na ziemię, był jednak całkiem załamany i pozbawiony wszelkiej chęci do życia. Jedynym wybawieniem była dla nieszczęsnego Orfeusza tylko śmierć, która rychło zresztą nadeszła.

Wymienia się różne przyczyny śmierci Orfeusza. Jedni przypisują jego zgon zemście Dionizosa (Orfeusz nie uznawał misteriów dionizyjskich, natomiast wielką czcią otaczał Apollina), inni za inspiratorkę morderstwa dokonanego na Orfeuszu uznają Afrodytę. Odmienna wersja czyni przyczyną tragedii urażoną dumę kobiecą: Orfeusz zginął, ponieważ po śmierci Eurydyki nie chciał zbliżyć się do żadnej innej kobiety. Niezależnie jednak od tego, jaka była prawdziwa przyczyna, mity zgadzają się na ogół co do rodzaju śmierci. Orfeusz został zamordowany i rozdarty na strzępy przez dotknięte szaleństwem kobiety trackie, które wrzuciły szczątki jego ciała do rzeki. Jej nurt, a następnie prądy morskie zaniosły lirę Orfeusza i jego głowę, której usta wciąż jeszcze śpiewały, aż na wyspę Lesbos, ojczyznę poezji lirycznej.

Grób boskiego śpiewaka umiejscowiono w Tesalii lub na wybrzeżach Azji Mniejszej, zaś jego dusza znalazła schronienie wśród innych herosów na Polach Elizejskich. Jego cudowną lirę przeniesiono na firmament niebieski gdzie stała się konstelacją gwiezdną (według innego wariantu mitu Lira była przeniesionym na sklepienie niebieski instrumentem Apollina).