Nowa Huta (część Krakowa)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy części Krakowa. Zobacz też: Nowa Huta (dzielnica Krakowa) oraz Dzielnica XVIII Nowa Huta.

Dzielnica Nowa Huta w 1990

Nowa Huta – część Krakowa powstała w latach 1949–1951, zaprojektowana od podstaw jako samodzielne miasto. Od 1951 dzielnica administracyjna Krakowa. W 1990 podzielona na 5 dzielnic samorządowych: Dzielnica XIV Czyżyny, Dzielnica XV Mistrzejowice, Dzielnica XVI Bieńczyce, Dzielnica XVII Grębałów i Dzielnica XVIII Nowa Huta.

Liczba mieszkańców: ponad 200 tys.

Najważniejszym zakładem przemysłowym Nowej Huty jest Kombinat Metalurgiczny Mittal Steel Poland S.A. Oddział Kraków (do 14 stycznia 2005 Ispat Polska Stal S.A. Oddział Kraków, w latach 1990–2004 Huta im. Tadeusza Sendzimira a 1954–1990 im. Włodzimierza Lenina).

[edytuj] Historia

Budowę Nowej Huty zaczęto w 1949 roku na terenach wsi Mogiła, Pleszów i Krzesławice. Pierwszy budynek mieszkalny powstał na Osiedlu Wandy. Równolegle rozbudowywano dzielnicę mieszkaniową (wokół placu Centralnego), jak i budowano kombinat metalurgiczny. W 1952 uruchomiono linię tramwajową Rondo Mogilskie - Kombinat (linia nr 5). 22 lipca 1954 nastąpiło uroczyste uruchomienie Kombinatu, nazwanego imieniem Włodzimierza Lenina.

W latach 60. następowała zabudowa terenów wsi Bieńczyce, rozbudowa infrastruktury drogowej, sieci tramwajowej, rozbudowa kombinatu (m.in. budowa walcowni, kolejnych wielkich pieców. W latach 70. zabudowa wielkopłytowa sięga Mistrzejowic, w kombinacie pracuje 6 wielkich pieców, zakład produkuje 7 mln ton stali rocznie, powstaje cementownia. W latach 80. na skutek kryzysu gospodarczego, tempo rozbudowy dzielnicy słabnie.

Obecnie centrum Nowej Huty jest objęte strefą ochrony konserwatorskiej.

[edytuj] Ciekawe obiekty

[edytuj] Sprzed 1949 r.

Teren dzisiejszej Nowej Huty jest jednym z niewielu miejsc w Polsce, gdzie osadnictwo istnieje nieprzerwanie od neolitu [kultura wstęgowa ryta – ok. 5 tys. p.n.e.]. Badania archeologiczne ujawniły tu także dużą osadę celtycką, jeden z większych w Europie ośrodków garncarskich z czasów rzymskich i najstarszą na ziemiach polskich osadę Słowian. Prawdziwym skarbem Nowej Huty jest kopiec Wandy – uchodzący za mogiłę córki założyciela miasta, Kraka. W okresie średniowiecza istniało tu kilkanaście wiosek, gdzie swoje siedziby miały rody Gryfitów (Braniccy z Branic i Ruszczy) i Odrowążów (biskup Iwo Odrowąż był fundatorem klasztoru w Mogile). W późniejszych czasach mieli tu także swoje majątki: Wierzynkowie, Wodziccy, Czartoryscy, Mycielscy, Popielowie, Badeni. Stąd licznie występujące na tym terenie dwory, pałace i obiekty sakralne. Ponieważ dzisiejsza północna i wschodnia granica Nowej Huty pokrywa się z dawną granicą austriacko-rosyjską, spotykamy tu liczne forty oraz jedno z najstarszych w Europie lotnisk (dziś Muzeum Lotnictwa Polskiego w Czyżynach).

Kopiec Wandy

Kopiec Wandy
Kopiec-grobowiec na cmentarzu dysydenckim w Łuczanowicach
Opactwo cystersów, bazylika św. Krzyża i drewniany kościółek św. Bartłomieja w Mogile
Kościół w Ruszczy
Kościół w Pleszowie
Kościół w Górce Kościelnickiej
Kościół w Krzesławicach
Kaplica w Lasku Mogilskim
Dwór Jana Matejki w Krzesławicach
Dwór Branickich w Branicach (tzw. lamus)
Dwór Badenich w Branicach
Pałac Wodzickich w Kościelnikach
Pałac Kirchmajerów w Pleszowie
Dwór Mycielskich w Łuczanowicach (d. kaplica ariańska)
Dwór Badenich w Wadowie
Fort Batowice
Fort Mistrzejowice
Fort Dłubnia
Fort Krzesławice
Fort Grębałów
Resztki szańców wokół Kopca Wandy
Fort Mogiła
Dawne austriackie lotnisko w Czyżynach (obecnie Muzeum Lotnictwa)
Grobowce wojenne z czasów I wojny światowej (Mogiła, Górka Kościelnicka, Czulice)

[edytuj] Zbudowane po 1949 r.

Nowa Huta była pierwotnie wznoszona bez planu generalnego. Pierwsze domy stawiano według przedwojennych projektów Franciszka Adamskiego, zrobionych dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Dopiero później zespół architektów kierowanych przez Tadeusza Ptaszyckiego opracował koncepcje miasta, wzorując się na rozwiązaniach renesansu (styl ten uważano wtedy za "postępowy"). Po 1956 r. architekci mogli budować w stylu modernizmu (Kino Światowid, Blok Szwedzki). Lata 80. przyniosły pierwsze budynki postmodernistyczne (Centrum E). Ciekawie też przedstawia się architektura sakralna. Mimo sprzeciwu władz komunistycznych, niechętnych wznoszeniu kościołów w "Mieście Socjalistycznej Pracy", powstały tu bardzo ciekawe realizacje ze słynną Arką Pana na czele. Warto zaznaczyć, że przy budowie Nowej Huty pracowała czołówka polskich architektów, a zastosowane tu rozwiązania trafiły do podręczników, nie tylko polskich.