Kolumna (architektura)
Z Wikipedii
Kolumna to element architektoniczny pełniący rolę konstrukcyjną, dekoracyjną i symboliczną. Jej dolną część tworzy baza, środkową trzon, a wieńczy głowica. Wspiera się na niej belkowanie, a od czasów rzymskich także łuk. W starożytności stosowane były kolumny następujących porządków architektonicznych:
- dorycki - o wysokości od 8 do 12 modułów w starożytnej Grecji i 16 modułów w starożytnym Rzymie
- joński - o wysokości od 16 do 20 modułów
- koryncki - o wysokości jak w porządku jońskim, czyli od 16 do 20 modułów
- kompozytowy - o wysokości 20 modułów
- toskański - o wysokości 14 modułów.
Historia kolumny zaczęła się w Sumerze i sięga VII tysiąclecia p.n.e. Od swych narodzin - to znaczy od wyodrębnienia się z lizeny lub pilastra, polegającego na oderwaniu się od lica ściany - niesie pierwotne znaczenie symboliczne pilastra. Jako element pionowy jest symbolem łączności z bogiem: to po tej linii bóstwo zstępuje na ziemię i po tej linii wierzący wznosi swe modły do niego.
W starożytnym Egipcie kolumny wywodzą się z drewnianego pnia podpierającego dach domu. Podpora taka wspierana była na kamiennym cokole, (aby nie wgniatała się w ziemię). Pomiędzy poziomą belką dachu a słupem umieszczano dość często dodatkową drewnianą deską, dała ona początek abakusowi. Pierwsze, wykonane w kamieniu naśladują swoim wyglądem roślinność Doliny Nilu. Głowice kolumn egipskich, w swoim założeniu nie są dodanym dla ozdoby elementem, lecz tworzą jedną całość z trzonem kolumny, są jego kontynuacją, podobnie jak kwiat w sposób naturalny wyrastając z łodygi też tworzy z nim całość. W architekturze pojawiają się kolumny:
- palmowe – o cylindrycznym trzonie i głowicy w kształcie 9 liści palmowych
- lotosowe – o trzonie naśladującym kilka (4 lub 6) połączonych łodyg lotosu zakończonych zamkniętym lub otwartym kwiatem
- papirusowe – o trzonie zbudowanym z pęku (6 lub 8) łodyg i kapitelu naśladującym zamknięty lub otwarty kwiat papirusu.
W czasach Nowego Państwa trzon kolumn został zastąpiony pojedynczą łodygą a kwiat odwrócony, tworząc tzw. porządek dzwonkowaty. Część kolumn została jeszcze bardziej uproszczona przez zastąpienie pęku kwiatów pojedynczym wałkiem. W tym okresie pojawia się także nowy typ kolumn kompozytowych zwanych też hatoryckimi lub sistorowymi (od sistrum, jest to rodzaj instrumentu muzycznego związanego z kultem bogini Hathor). Kolumny te miały kapitele w kształcie tego instrumentu a jego ozdobą były wizerunki twarzy bogini zwrócone na cztery strony świata.
W Lagidów (Ptolemejskich) pojawił się jeszcze inny typ głowic kompozytowych, łączący w jedną całość trzy występujące wcześniej typy kolumn "roślinnych". Oprócz wymienionych w Egipcie występowały tzw. "kolumny prodoryckie". Złożone były z trzonu o cylindrycznych bębnach kanelurowanych lub gładkich. Czasem zdobione były w górnej części dwoma podłużnymi liśćmi opadającymi w dół. Na trzonach kolumn egipskich umieszczano zazwyczaj napisy z hieroglifów biegnącymi wzdłuż kanelur lub łodyg, zdobiono je reliefami i polichromią o żywych barwach.
Kolumny wykonywano zazwyczaj z kamienia lub drewna (zdarzały się też kolumny kamienno-drewniane). Bardzo często zdobiono je żłobkami, które biegły wzdłuż całego członu (tzw. kanelury). Trzony kolumn zazwyczaj nie były jedną bryłą, ale składały się z połączonych czopami bębnów. Kolumny były stosowane masowo w architekturze greckiej, rzymskiej oraz późniejszych epokach.
Kolumny stosowano między innymi w następujących budowlach:
