Hip-hop
Z Wikipedii
Hip-hop to zjawisko, bądź też ruch kulturowy, rozpoczęty przez Afroamerykanów i Latynosów we wczesnych latach 70. XX wieku w nowojorskim Bronksie. Hip-hop zaczął powoli przenikać do świata kultury masowej na początku lat 80., by w następnej dekadzie rozprzestrzenić się na każdy zakątek globu. Za początek ruchu hiphopowego uważa się zwykle wczesne dokonania DJ Kool Herca (ok. 1969-1971), a DJ Hollywood jest uznawany za pierwszego, który określił kulturę mianem "hip-hopu".
Cztery główne aspekty, bądź "elementy", kultury hip-hop to MCing (rapowanie), DJing, graffiti, i b-boying (znany też jako breakdance). Piąty, dodatkowy element to beatbox; niektórzy dodają też aktywizm polityczny, modę hiphopową, slang, przemysł filmowy, teatr, czy nawet architekturę. Do podstawowych elementów hip-hopu ciagle dołącza wiele innych, tworząc z niego osobną, zamkniętą i wysoko rozwiniętą kulturę w kulturze. Hip-hop poczuwa się do pokrewieństwa z muzyką reggae w jej różnych postaciach, z którym to ruchem łączą go społecznie postępowa i antyestablishmentowa ideologia oraz aspekt sztuki ulicznej i folkloru miejskiego. Rap jako awangardowy gatunek muzyczny tworzony jest zwykle za pomocą rapowania i produkcji beatów (albo też DJingu).
Pochodząc ze zmarginalizowanych społecznie środowisk, kultura hip-hopu jest spontanicznie niekonformistyczna w odniesieniu do zachodniego systemu wartości i estetyki, np. często nie potępia łamania prawa, ani nie stroni od wulgarnej ekspresji.
Spis treści |
[edytuj] Historia powstania
[edytuj] Korzenie hip-hopu
Za pioniera hip-hopu uchodzi Kool Herc, emigrant z Jamajki, disc-jockey puszczający muzykę na ulicach Bronksu. Herc zaszczepił w Nowym Jorku tzw. soundsystem, czyli jamajską dyskotekę polegającą na miksowaniu płyt i śpiewaniu bądź rymowaniu do tych podkładów przez DJ-a. Sama melorecytacja, na Jamajce zwana toastingiem, ma jeszcze dłuższą tradycję, ponieważ wywodzi się prawdopodobnie z rytualnych zaśpiewów plemion afrykańskich. Podczas swych występów Herc i inni DJ-e nie ograniczali się do miksowania płyt, ale starali się również nawiązać żywy kontakt z publicznością: przez mikrofon komentowali przebieg imprez, pozdrawiali znajomych i zachęcali wszystkich do wspólnej zabawy, posługując się przy tym zwykle rymowanym slangiem. Stopniowy wzrost znaczenia tej zabawy słowem doprowadził do wyodrębnienia się osobnej grupy wykonawców nazywanej MCs (Masters of Ceremony). Wyśpiewywane przez nich teksty początkowo były jedynie dodatkiem do muzyki puszczanej w klubach i na ulicach, z czasem jednak stały się najważniejszym składnikiem utworów hiphopowych. Rozwój rapu był również mocnym impulsem dla graffiti, napisów i rysunków malowanych w podziemiach metra, na wagonach i na murach kamienic.
[edytuj] Hip-hop w USA
Hip-hop powstał w początkach lat 70. XX wieku w ubogich dzielnicach wielkich amerykańskich miast zamieszkiwanych przez czarnych. Bieda, bezrobocie i przestępczość panujące na ulicach gett powodowały frustrację, poczucie wykluczenia i sprzeciw wobec systemu i supremacji białych Amerykanów. Na tym podłożu wyrastały postulaty i aspiracje czarnej młodzieży, która stworzyła i rozpowszechniła kulturę hip-hop.
Można wymienić następujące fazy rozwoju amerykańskiego rapu: wczesne proste utwory i naiwne rymy, rymowane zapowiedzi i komentarze podczas dyskotek na początku lat 80., gangsta rap pod koniec dekady i trwająca do chwili obecnej wybujała komercja.
Po nawiązaniu przez hip-hop lat 80. zeszłego wieku do poglądów Malcolma X, jego politycznym obliczem stała się nacjonalistyczna wersja islamu połączona z wątkami antykapitalistycznymi, bliskimi krytyce społecznej znanej z ideologii radykalnej lewicy.
Po kilku latach dominacji rapu polityczno-religijnego pojawił się inny nurt tej muzyki, tzw. gangsta rap. Sprzeciw wobec aparatu represywnego państwa przeistoczył się w nim w otwartą nienawiść do policji; etos człowieka z getta walczącego o własną godność zastąpił wzorzec jednostki żyjącej poza prawem, a zamiast postulatów przebudowy społeczeństwa pojawił się nacisk na indywidualny sukces finansowy połączony z eksponowaniem jego zewnętrznych atrybutów: kosztownej biżuterii, drogich samochodów i towarzystwa luksusowych kobiet. Gangsta-rap związany był mocno z subkulturą młodzieżowych gangów rywalizujących ze sobą o strefy wpływów w czarnych gettach.
W następnych latach hip-hop stawał się coraz bardziej popularny, otwierały się przed nim podwoje rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych. Telewizja MTV, początkowo w ogóle niechętna czarnym, wkrótce zaczęła puszczać ich muzykę, po czym stała się nawet wzorem politycznej poprawności (political correctness). Rap w USA przestał ograniczać się wyłącznie do czarnej publiczności, zaczął zdobywać popularność również wśród innych grup etnicznych, zwłaszcza tych dotkniętych społeczną marginalizacją – początkowo Latynosów, potem także białych.
[edytuj] Hip-hop w Polsce
Breakdance do Polski trafił w połowie lat 80. przypuszczalnie za sprawą filmu Steana Leatana "Beat Street", który zrobił wielką furorę w Europie po festiwalu w Cannes. Pierwsze mistrzostwa polski odbyły się już w roku 1985 w Piotrkowie Trybunalskim. Z całą pewnością pierwsza grupa w Polsce to Be-Bop, która została założona ok. 1986, tj. w dwa lata po sukcesie filmu "Beat Street". Po wielkim Bumie Break'a w roku 1987 zostaje założona we Włocławku grupa Scrab Beat, której to liderem i założycielem jest Robert Nieznański. Trzeba także wspomnieć o grupie Gold Streat Boyz z Kołobrzegu. Ogólnie mówiąc pionierami Break'a w Polsce były na pewno dwie grupy Be-Bop (później Broken Step) i Scrab Beat.
Muzyka hip-hopowa w Polsce na szerszą skalę pojawiła się w latach 90. XX wieku, z kilkuletnim w stosunku do zachodniej Europy opóźnieniem (choć w latach 80. pojedyncze utwory rapowe, z udziałem samplera tworzyli Deuter, Kult, czy Dezerter). Na początku lat 90. pojawił się zespół Salem z płytą Skate, następnie zespół Bad Master C. Jednak pierwszą bardziej znaną produkcją okazała się wydana w 1995 płyta Wzgórza Ya-Pa-3.
Niedługo potem zaczął się prawdziwy boom wraz z pojawieniem się płyty Alboom Liroya z Kielc, okrzykniętego twórcą polskiej odmiany gangsta rapu. Mimo że płyta ta osiągnęła półmilionowy nakład, duże zachodnie koncerny w Polsce nie chciały inwestować w raperów. Wkrótce z własną płytą zadebiutował Kaliber 44 z Katowic. Płytę w nakładzie 50 tys. egz. wydała S.P. Records - mała wytwórnia, znana z płyt Kultu i Kazika, który ze swoim zespołem już w 1989 roku nagrał hiphopowy utwór "45-89", a w latach 90. "Spalam się", "Spalaj się!" i "Oddalenie" - pierwsze polskie płyty rapowe. SP Records wydało również składankę, gdzie obok Kalibra i Wzgórza debiutowały młode zespoły m.in. Trials X i 1kHz z Warszawy, czy SA Prize z Częstochowy.
Polscy raperzy wcześnie dopatrzyli się podobieństwa między gettami miast amerykańskich, a polskimi blokami i blokowiskami, z którymi hip-hop na stałe się zidentyfikował. Na scenie warszawskiej zaistniały zespoły takie jak przełomowi pionierzy Molesta, Warszafski Deszcz (dawniej 1kHz, Trzyha), ZIP Skład oraz bardzo aktywny organizator i producent DJ 600 V. W Poznaniu i całej Polsce popularność zyskał Slums Attack i jego lider Peja, którego album Na legalu? okazał się wielkim sukcesem, a pochodzące z niego hity zapisały się jako jedne z największych przebojów lat 2001 i 2002. Z Poznania wywodzą się też min. Nagły Atak Spawacza, Gural, Owal, 52 Dębiec, Mezo.
Oprócz przeważającego w kraju "ulicznego" nurtu hip-hopu, pojawiły się i inne odmiany gatunku. Na Śląsku rozbłysnęła gwiazda zespołu Kaliber 44, którego pierwsza płyta, Księga Tajemnicza. Prolog, reprezentuje gatunek nazwany hardcore-psycho rapem z uwagi na mocne brzmienie i teksty o psychodelicznym wydźwięku. Jego twórca, Magik po odejściu z Kalibra aż do samobójczej śmierci z końcem roku 2000 robił rap z Rahimem i Fokusem w zespole Paktofonika, którego styl odbiegał znacznie od produkcji Kalibra. Album Kinematografia Paktofoniki uważany jest za kluczowy dla ewolucji polskiej sceny. Fokus i Rahim kontynują w składzie Pokahontaz.
Część sceny odbiegającą od wizerunku "raperów z ulicy" dziennikarze darzą większą sympatią i określają mianem "inteligentnego hip-hopu". Zaliczani do niego są wykonawcy tacy jak Paktofonika, Abradab, Eldo z zespołem Grammatik, Fisz, Łona, czy O.S.T.R. (który jest jednak na swój sposób "hardkorowcem"). Niektórzy z tych artystów, jak i Kanał Audytywny, reprezentują ewolucję hip-hopu w kierunku form bardziej abstrakcyjnych. Oprócz zespołów, które zdobyły szerszą popularność, a co za tym idzie osiągnęły sukces finansowy, istnieje też ogromny tzw. underground (podziemie) – zespoły tworzące dla własnej satysfakcji, szukające wytwórni, czy też same z różnym skutkiem zajmujące się produkcją i dystrybucją i znane zazwyczaj tylko zainteresowanym. Przykładem zespołu z wieloletnim stażem, który nigdy nie wydał "legalnej" płyty jest warszawska Sfera. Wśrod stosunkowo nielicznych niestety w polskim hip-hopie kobiet wymienić należy weteranki Aśkę Tyszkiewicz - raperkę, wokalistkę i działaczkę ze Szczecina, oraz warszawski zespół Paresłów.
W 2001 pojawiły się pierwsze filmy dokumentalne o polskim hip-hopie. Film "Blokersi" Sylwestra Latkowskiego, który wywołał sporo kontrowersji, jest w rzeczywistości nie o "blokersach", tylko nieco rozwlekłym reportażem o polskim hip-hopie z udziałem szeregu znanych osobowości rodzimej sceny; film ten zainteresował hip-hopem publikę z poza hiphopowego środowiska. Również "Men In Black" - podziemny film o graffiti, oraz książka Andrzeja Budy "Historia kultury hip-hop w Polsce 1977-2002", która jest kopalnią wartościowych informacji. Lata 2001-2004 to czas rywalizacji raperów. Na wolno pojedynkowali się Tede i Eldo, oraz ich ekipy - Gib Gibon Skład i Obrońcy Tytułu. Za pośrednictwem prasy walczyli poznaniacy - Peja i Gural. Studyjny pojedynek odbyli też Mes z Warszawy i poznaniak Mezo, poróżnieni o pseudonim.
Lata 2004-2005 to kolejny "beef" - tym razem pomiędzy Pihem i Dużym Pe. W 2006 głośno zaczęło się mówić o beefie pomiędzy Tede (i jego wytwórnią Wielkie Joł) a składem Płomień 81 (Onar i Pezet). Zaistniała sytuacja zrodziła się po zdissowaniu Tedego przez Onara w ostatniej zwrotce utworu "Co jest?". Tede odpowiedział kawałkiem "Zamknij pysk". Następnie w ciągu paru dni pojawiły się kolejne kawałki z tej wojny - Płomień 81 "Kiedy powiem na osiedlu" i ze strony Tede "68".
W Polsce rozpoczęła się także postępująca komercjalizacja hip-hopu - obecność w mediach i stacjach radiowych tzw. "hiphopolo" (np. zespół Jeden Osiem L) i paradoksalnie coraz mniejsze nakłady płyt, spowodowane wyparciem tradycyjnych kompaktów przez format mp3. Komercjalizacji nie ulegają jednak pozostałe elementy hip-hopu. Od roku 2005 media powoli odwracają się od hip-hopu. W radiu nadaje się coraz mniej polskiego rapu. Poznikały niektóre magazyny i strony internetowe, a wśród nawet czołowych wykonawców zauważyć można powrót do "nielegali" i darmowych lub płatnych ofert internetowych. Przyszłość pokaże czy jest to trwała redukcja popularności hip-hopowej muzyki, czy też cykliczna koniunktura.
[edytuj] Filary hip-hopu
Podkłady muzyczne tworzone przez DJ-ów, rymowane melodeklamacje raperów, breakdance oraz graffiti uznaje się na ogół za cztery filary całej kultury hip-hopu.
[edytuj] Muzyka
Niektórzy twórcy (tzw. producenci) tworzą muzykę hip-hopową od początku do końca, podstawową dla hip-hopu jest jednak technika samplowania i loopowania, polegająca na zapętlaniu i miksowaniu niewielkich fragmentów dźwiękowych, zaczerpniętych bądź to z płyt innych wykonawców bądź to z zestawów próbek (sampli), przygotowanych specjalnie do tego typu zastosowań (breakbeat). Taka metoda komponowania, oparta o cytat i iterację, wbrew pozorom daje nieraz znakomite rezultaty - produkcje fascynujące brzmieniowo i wartościowe artystycznie, chociaż w wielu skrajnych przypadkach wymyka się tradycyjnie pojmowanej oryginalności. Tak jest na przykład kiedy samplowana jest znaczna część kompletnej aranżacji muzycznej. Problemów przysparza też sampling z nagrań solowych innych artystów, szczególnie nie hip-hopowych. Sampling daje hip-hopowym utworom charakter i głębię i jest źródłem tak charakterystycznych dla tej muzyki specjalnych efektów. Samplowane fragmenty nabierają w nowym kontekście nowego życia i nowej jakości, do czego jednak twórcy oryginalnych brzmień często nie odnoszą się pozytywnie, a chroniące własność intelektualną wytwórnie płytowe grożą akcją sądową. W Polsce np. miały miejsce w tym względzie konflikty miedzy Wzgórzem Ya-Pa-3 a Czesławem Niemenem, a kilka lat później między Peją a Stanem Borysem. W rezultacie producenci beatów są pod presją używania krótkich i zmienionych, praktycznie nierozpoznawalnych fragmentów, lub nawet w ogóle zaniechania techniki samplowania bez zgody oryginalnego autora. Hip-hopowi kompozytorzy mogą też, w miarę posiadanych możliwości, używać jakichkolwiek metod skomputeryzowanej i tradycyjnej muzyki.
Początkowo do robienia hip-hopowych imprez wystarczał mikrofon i dwa gramofony. Przełomem było odkrycie przez Grand Wizard Theodore'a scratchowania - czyli techniki szybkiego poruszania w przód i tył płytą położoną na talerzu gramofonu i uzyskaniu w ten sposób charakterystycznego dźwięku "szurania", naprzemian podgłaśnianego i wyciszanego. Nastąpiła błyskawiczna ewolucja i coraz więcej DJ-i tworzyło swoje indywidualne triki. W ten sposób gramofon stał się właściwie pełnoprawnym instrumentem, gdyż okazało się że można "zagrać" na nim dowolny dźwięk, a "turntablizm", czyli "granie" na dwóch gramofonach jednocześnie, urosło do rangi sztuki, wymagającej niemal ekwilibrystycznej sprawności i całych lat ćwiczeń. Jeszcze inną techniką która ewoluowała wraz z rozwojem hip-hopu jest human beatbox – naśladowanie różnych dźwięków (mogące z powodzeniem zastąpić instrumentalny akompaniament) i tworzenie rytmu ustami.
[edytuj] Rap
W Ameryce warstwa liryczna rapu opiera się na slangu używanym w czarnych gettach. W Polsce hip-hop odwołuje się do języka ulicy - hip-hopowe teksty są doskonałą manifestacją rapowego, jak i ogólnie "osiedlowego" slangu oraz języka używanego przez młodzież. Niecenzuralność rapowych tekstów jest głównym źródłem kontrowersji, jakie wzbudza hip-hop. Silny nacisk kładzie się na sprawne władanie językiem przez MC, cenione są oryginalne rymy, umiejętności poetyckie i interpretacyjne (każdy raper wykonuje tylko swoje własne teksty), niespodziewane zbitki słowne, sprawne improwizowanie (freestyle), no i oczywiście dobry "flow", czyli jak potok słów płynie do beatu. Przekaz, który ma być autentyczny, w znacznej mierze nawiązuje do własnych przeżyć i otoczenia autora, a co za tym idzie hip-hopowe produkcje są zbiorowo w unikatowym stopniu autoportretem pokolenia ich twórców. Raperzy są elokwentnymi gwiazdami hip-hopu - postaciami popularnymi wśród hiphopowych środowisk, jak i medialnie.
[edytuj] Taniec
Z prywatek Bronksu i Harlemu wyrósł kolejny składnik kultury hiphopu: breakdance. Wyłonił się on dzięki wprowadzeniu przez DJa Herca techniki wydłużania za pomocą dwóch egzemplarzy tej samej płyty tzw. break (czyt. brejk), czyli fragmentu utworu z bogatą linią perkusyjną stanowiącego swego radzaju chwilowe "złamanie" stałej rytmiki utworu. Rozpoczęcie przez DJa zapętlania break'a było jednoczesnym sygnałem dla b-boys i b-girls (b pochodzi od break) by rozpoczęli swój taniec. Jego wykonawcy przykuwają uwagę płynnymi ruchami, gimnastyczną sprawnością i figurami akrobatycznymi. Widowiskowości dodaje niewielka powierzchnia, na której realizowane bywają najbardziej nawet skomplikowane układy. Mieszanka różnorodnych wpływów kulturowych wzbogacała breakdance o nowe kroki i triki.
[edytuj] Graffiti
Malowanie i pisanie po murach bloków, kamienic, budynków publicznych, na stacjach metra i po wagonach pociągów powiązane z innymi rodzajami hiphopowej aktywności. Przeważnie odbywa się to bez zgody właściciela malowanego obiektu, a więc przez "establishment" uznawane jest za przejaw wandalizmu. Dzieło zostaje zamalowane na polecenie właściciela budynku i znika bezpowrotnie, chyba że zostało sfotografowane i opublikowane. Czasem odbywają się tzw. jamy (czyt. dżemy), czyli imprezy okolicznościowe podczas których ściany oddane grafficiarzom są legalnie malowane.
Ludzie mylnie byle bazgroł na murze zwą "graffiti", gdy on z tą sztuką nie ma nic wspólnego, a już najmniej słowa nawołujące do nienawiści do jakiejś grupy ludzi, czy choćby klubu sportowego. Graffiti z założenia przedstawia hasła pozytywne, dotyczące wolności czy pokoju. Dziś przeważnie w artystyczny sposób namalowany tag (czyli ksywka, pseudonim) podświadomie ujawnia bunt grafficiarza wobec rzeczy, które mu się nie podobają np. nierówność, nieuczciwa polityka osób rządzących krajem.
Dzięki murom grafficiarze często pozdrawiają zaprzyjaźnione ekipy i pokazują swój styl, oryginalność i umiejętności. Za pomocą pociągów można pokazać swe dzieło w odległych miejscach.
Istnieje szeroko rozwinięty slang grafficiarzy. W którym np. "wypad na yard" (czyli zajezdnię pociągów) owocuje "wholecar'ami" (czyli pomalowanymi w całości wagonami).
[edytuj] Zobacz też
- Kategoria:Zespoły rapcore
- Kategoria:Zespoły hip-hopowe
- Kategoria:Twórcy hip-hopowi
- Kategoria:Raperzy
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Portal Hip-Hop.pl - największa polska strona poświęcona kulturze Hip-Hop
- Hip-Hop, Rap - polska strona poświęcona kulturze hip-hop oraz rap
- Rap-Style - hip hop nie dzieli nas a łączy. Strona poświęcona kulturze
