Dagny Juel Przybyszewska
Z Wikipedii
Dagny Juel Przybyszewska, (ur. 8 czerwca 1867 w Kongsvinger, zm. 5 czerwca 1901 w Tyflisie, obecnie Tbilisi), Norweżka, muza artystów końca XIX wieku, pianistka, tłumaczka, autorka dramatów, utworów poetyckich prozą i wierszy.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Przyszła na świat w norweskim miasteczku Kongsvinger jako druga córka lekarza Hansa Lemmicha Juella i Mindy z Blehrów. Miała trzy siostry: Gudrun (zamężną Westrup), Astrid i Ragnhild (zamężną Bäckström). Rodowe nazwisko "Juell" zmieniła na "Juel" około 1890 roku. Pierwsze lata życia spędziła w Kongsvinger, skąd w 1882 roku wyjechała na pensję do Erfurtu. Po powrocie do Norwegii była m.in. guwernantką dzieci swego wuja Ottona Blehra, przyszłego premiera Norwegii. Studiowała grę na pianinie w Kristianii (dawna nazwa Oslo), gdzie zaprzyjaźniła się z młodymi artystami - Edvardem Munchem, Nilsem Colettem Vogtem, Vilhelmem Kragiem, Hjalmarem Christensenem i in.
W 1892 roku wyjechała na krótko do Berlina na studia muzyczne, które ponownie podjęła rok później - w lutym 1893. W Berlinie stała się muzą skandynawskiej kolonii literackiej i artystycznej spotykającej się w winiarni "Pod Czarnym Prosiakiem" (Zum Schwarzen Ferkel). Jej nazwisko łączono z malarzem Edvardem Munchem i dramatopisarzem Augustem Strindbergiem. 18 sierpnia 1893 wyszła za mąż za Stanisława Przybyszewskiego, z którym miała syna Zenona (ur. 28 września 1895) i córkę Iwi (Iwi/Iwę) (ur. 3 października 1897).
W latach 1893-1898 Przybyszewscy mieszkali na zmianę w Berlinie i Kongsvinger, obracając się w kręgach cyganerii artystycznej. W Norwegii poznali m.in. Henryka Ibsena, Gustava Vigelanda, Theodora Kittelsena, Knuta Hamsuna. Jesienią 1898, po objęciu przez Przybyszewskiego redakcji krakowskiego pisma "Życie", przenieśli się wraz z dziećmi do Krakowa. W 1899 Przybyszewski związał się z Jadwigą Kasprowiczową, żoną poety Jana Kasprowicza. Z początkiem 1900 Dagny opuściła męża i przez rok błąkała się po Europie. Wiosną 1901 zwaśnieni małżonkowie pogodzili się, spotkali w Warszawie i postanowili wybrać się wspólnie do Tyflisu na zaproszenie krakowskiego studenta Władysława Emeryka. Dagny wyjechała pierwsza wraz z Emerykiem i synkiem Zenonem, Przybyszewski wraz z Iwi miał dojechać później. Kilka dni po przyjeździe do stolicy Gruzji Dagny została zastrzelona przez Emeryka, który popełnił następnie samobójstwo.
W 1999 roku jej szczątki zostały ekshumowane i przeniesione w inne miejsce cmentarza na Kukach w Tbilisi.
[edytuj] Twórczość
Pozostawiła po sobie skromny dorobek literacki. Jest autorką czterech dramatów: Den sterkere (Silniejszy), Når solen går ned (Kiedy słońce zachodzi), Synden (Grzech) i Ravnegård (Krucze gniazdo / Krukowisko), opowiadania Rediviva, czternastu wierszy oraz czterech utworów poetyckich prozą (Sing mir das Lied vom Leben und vom Tode..., Et la tristesse de tout cela, oh, mon âme.., In questa tomba oscura..., I tusmørket (O zmierzchu)). Część z nich zostało opublikowanych za życia autorki na łamach krakowskiego "Życia" i norweskiego "Samtiden" (współczesność). Przekładów utworów dokonał Stanisław Przybyszewski we współpracy ze Stanisławem Lackiem. Autorką współczesnego przekładu utworów Przybyszewskiej jest Aleksandra Sawicka.
Dagny Juel Przybyszewska zajmowała się także propagowaniem sztuki współczesnych jej artystów. Dzięki niej odbyła się w 1903 (już po jej śmierci) pierwsza polska wystawa prac graficznych Edvarda Muncha. Przybyszewska tłumaczyła na język norweski utwory męża, a także innych pisarzy. Napisała szkic poświęcony twórczości norweskiego rysownika Theodora Kittelsena. Była wielokrotnie portretowana przez europejskich malarzy i rzeźbiarzy - Edvarda Muncha, Stanisława Wyspiańskiego, Wojciecha Weissa, Jana Nalborczyka, Julie Wolfthorn, Annę Costenoble i wielu innych.
[edytuj] Ważniejsze książki
poświęcone Dagny Juel Przybyszewskiej (wg daty wydania)
- Ewa K. Kossak, Dagny Przybyszewska. Zbłąkana gwiazda, Warszawa 1973, 411 s.
- Mary Kay Norseng, Dagny. Dagny Juel Przybyszewska; the Woman and the Myth, Seattle & London, 1991, 220 s.
- Roar Lishaugen, Dagny Juel. Tro, håp og undergang, Oslo 2002, s. 124
- Aleksandra Sawicka, Dagny Juel Przybyszewska - fakty i legendy, Gdańsk 2006, 440 s.
