Łańcuch rowerowy
Z Wikipedii
Łańcuch rowerowy to część układu napędowego roweru, która przenosi ruch obrotowy z przednich zębatek (korba) do tylnych zębatek (kaseta lub wolnobieg).
Spis treści |
[edytuj] Konstrukcja
Łańcuch rowerowy składa się z zestawu ogniwek, które dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Każde ogniwo zbudowane jest z dwóch równoległych blaszek o specjalnym kształcie, z wyciętymi otworami. Każda para blaszek ogniw zewnętrznych jest ściśle połączona ze sobą za pomocą sworznia. Sworznie przechodzą przez otwory w blaszkach wewnętrznych i opierają się na zagiętych do środka kołnierzach. W starszych łańcuchach, przeznaczonych głównie do pracy w napędach bez przerzutek blaszki wewnętrzne nie miały kołnierzy przy otworach a ich rolę spełniały tulejki, które łączyły pary blaszek na sztywno. Na zewnątrz kołnierzy lub tulejek osadzona jest swobodnie rolka o promieniu zewnętrznym takim, jak zęby w zębatkach rowerowych. Sworznie na końcach są w procesie produkcji lekko rozkuwane, dzięki czemu cała konstrukcja nie rozpada się. Rozkucie nitów jest minimalne i dlatego łańcuchy rowerowe są sztywne w płaszczyźnie prostopadłej do osi nitów. Łańcuch podlega jednak głównie obciążeniom na rozciąganie, którą takie, pozornie słabe połączenia znoszą zaskakująco dobrze. Według specyfikacji firmy SRAM, wytrzymałość na zrywanie typowego łańcucha rowerowego wynosi 10 kN.
Praktycznie wszystkie łańcuchy rowerowe są wykonywane z rozmaitych gatunków stali. Tylko niezwykle drogie ich odmiany posiadają niektóre elementy wykonane z tytanu. Próby stosowania tworzyw i aluminium do produkcji łańcuchów kończyły się jak dotąd niepowodzeniem.
Niemal wszystkie łańcuchy rowerowe mają taką samą podziałkę, czyli odległość między środkami sąsiadujących sworzni, wynoszącą 0,5 cala (12,7 mm). Inne, np. 10 mm zaproponowane przez Shimano początkowo dla rowerów torowych, nie przyjęły się.
[edytuj] Normy i rodzaje łańcuchów
Łańcuchy różnią się między sobą szerokością, kształtem blaszek w ogniwach i twardością.
[edytuj] Podział ze względu na szerokość
Szerokość wewnętrzna, czyli między blaszkami wewnętrznymi wynosi:
- 1/8" dla napędów bez przerzutek zewnętrznych
- 3/32" dla napędów wyposażonych w przerzutki zewnętrzne
- 11/128" dla napędów z kasetami 9-rzędowymi
Szerokość zewnętrzna, czyli długość sworzni:
- 5,9 - 6,2 mm dla 10-rzędowych kaset
- 6,6 - 6,8 mm dla 9
- 7,1 - 7,2 mm dla 8
- 7,3 - 7,4 mm dla 7
- 7,6 - 7,8 mm dla 5 i 6
- 8,2 - 8,6 mm dla napędów bez przerzutek zewnętrznych
Szerokość zewnętrzna nie jest ustandaryzowana i nie ma kluczowego znaczenia. Przykładowo, można bez problemu stosować łańcuch 7-rzędowy w napędzie z kasetą ośmiorzędową.
[edytuj] Podział ze względu na kształt blaszek
Blaszki łańcucha mogą być zupełnie płaskie, jak w przypadku łańcuchów przeznaczonych do napędów jednobiegowych. Blaszki łańcuchów pracujących w napędach z przerzutkami zewnętrznymi zwykle są odpowiednio ponacinane, przeszlifowane, by ułatwić zmianę biegu. Spotykane są normy:
- HyperGlide, Interactive Glide i UniGlide (Shimano)
- PowerGlide (SRAM)
- EXA-Drive, Ultra-Drive (Campagnolo)
[edytuj] Twardość łańcucha
Twardość łańcucha rowerowego to ogólnie błędny wymysł krążący w światku rowerowym. Żaden z producentów w sumie nie podaje o istnieniu takiego czegoś jak wzrost twardości wraz ze wzrostem grupy. Istnieją tylko łańcuchy ze zwykłymi sworzeniami (mniej trwałe) i łańcuchy ze sworzeniami pokrytymi warstwą chromu (bardziej trwałe). Błędne jest także przekonanie że zakładając "twardy" łańcuch (wysokiej grupy) do "miękkiej" kasety (niskiej grupy), szybko zniszczymy tą kasetę - kaseta niszczy się głównie przez wyciąganie łańcucha rowerowego, więc stosując łańcuch z wyżej grupy nie ma prawa nastąpić szybsze zniszczenie kasety z niższej grupy.
[edytuj] Konserwacja łańcucha
Czynnikiem, który najbardziej wpływa na żywotność łańcucha jest jego stan: czysty i nasmarowany zużywa się powoli, brudny bardzo szybko. Podstawową zasada mówi, by nie smarować brudnego łańcucha, gdyż olej zmieszany z zanieczyszczeniami ułatwia im penetrację wewnętrznych elementów. Można to zrobić jedynie w skrajnych przypadkach, gdy nie mamy możliości wyczyszczenia łańcucha.
[edytuj] Czyszczenie
Najtańszą i najskuteczniejszą metodą czyszczenia łańcucha jest zanurzenie w butelce z naftą lub innym produktem ropopochodnym, który bardzo dobrze penetruje i odtłuszcza łańcuch. Benzyna ekstrakcyjna schnie znacznie szybciej od nafty, ale z uwagi na niebezpieczne opary, najlepiej używać jej na świeżym powietrzu lub w dobrze wentylowanych pomieszczeniach. Można też stosować ekologiczne odtłuszczacze z cytrusów. Należy zdjąć łańcuch z roweru, umieścić go w butelce i energicznie ją wstrząsać aż do chwili, gdy uznamy, że łańcuch jest czysty (proces ten w gwarze rowerowej jest zwany "szejkowaniem"). Po wyjęciu z butelki, łańcuch płuczemy i pozostawiamy do wysuszenia. Z uwagi na potrzebę rozłączenia łańcucha, bardzo przydatne w tej metodzie są specjalistyczne ogniwka zwane zapinkami (spinkami).
Dostępne są również środki lub przyrządy (maszynki) do czyszczenia łańcucha bez potrzeby zdejmowania go z roweru, jednak ich skuteczność jest mniejsza.
[edytuj] Smarowanie
Do smarowania łańcucha można użyć dowolnego oleju o małej lepkości. Zarówno tanie oleje do pił łańcuchowych jak i droższe specyfiki rowerowe dobrze spełniają swoje zadanie. Smarowanie najłatwiej przeprowadzić na łańuchu założonym na rowerze. Olej zakraplamy od góry na rolki dolnego przebiegu łańcucha. Po nasmarowaniu całości, ustawiamy przerzutki tak, by łańcuch znalazł się na najmniejszych zębatkach z przodu i z tyłu i obracamy korbami do tyłu przez kilkadziesiąt sekund, by olej dobrze spenetrował wnętrze łańcucha. Przed jazdą warto jeszcze przetrzeć łańcuch z zewnątrz szmatką, by nie łapał niepotrzebnie zanieczyszczeń.
Mniej popularne, ale również stosowane, są smary woskowe. Ich zaletą jest mniejsze powinowactwo do zanieczyszczeń, wadą brak zdolności do penetracji łańcucha.
[edytuj] Wydłużenie łańcucha
Wraz z przebiegiem, łańcuch ulega wydłużeniu, gdyż jest cały czas poddawany naprężeniom rozciągającym, załamywany i prostowany w warunkach często odbiegających od sterylnych. Proces ten nie oznacza jednak zwiększania długości blaszek lub innych elementów łańcucha poprzez odkształcenia plastyczne. Podziałka łańcucha zwiększa się dzięki ubytkowi materiału z powierzchni trących o siebie, czyli kołnierzy blaszek wewnętrznych (lub tulejek w łańcuchach starego typu) i sworzni.
Nadmiernie wyciągnięty łańcuch powoduje ścinanie powierzchni zębów zębatek. Im bardziej zużyty łańcuch, tym jego rolki opierają się o coraz wyższe partie zębów, które są cieńsze. W skrajnym przypadku ubytek materiału zebatek jest tak duży, że łańcuch zaczyna przeskakiwać i nie jest w stanie przenieść napędu. Gdy zębatki zostaną mocno pościnane, wymiana łańcucha na nowy może nie pomóc i dopiero oszlifowanie zębatek lub ich wymiana przywraca normalne funkcjonowanie napędu.
Łańcuch jest znacznie tańszy od zestawów zębatek. Dlatego warto sprawdzać od czasu do czasu stan jego wyciągnięcia i po przekroczeniu granicznej wartości, wymienić na nowy. Umownie, dopuszczalne wydłużenie łańcucha wynosi 1%. Najprostszym sposobem jego pomiaru jest zmierzenie długości dziesięciu kolejnych ogniwek, która w nowym łańcuchu wynosi dokładnie 5 cali, czyli 127 mm. Gdy wartość ta zaczyna przekraczać 128 mm należy łańcuch zmienić. Tempo zużywania łańcucha zależy od warunków i stylu jazdy, sposobu konserwacji i stosowanych przełożeń. W rowerze górskim łańcuch może osiągnąć wydłużenie 1% już po 1000 km, podczas gdy w rowerze szosowym dopiero po 10 000 km.
[edytuj] Sposoby łączenia
Łańcuchy rowerowe są łączone w pętlę na dwa sposoby:
- poprzez zastosowanie specjalnych ogniwek łączących, zwanym zapinkami lub spinkami do łańcucha. Ogniwka takie składają się z pary blaszek zewnętrznych ze sworzniami i posiadają rodzaj zatrzasku, który spina się po prostu mocno palcami bez użycia narzędzi. Zapinki ułatwiają motaż łańcucha i w praktyce gwarantują wystarczającą wytrzymałość.
- poprzez skucie skrajnych ogniwek - stosuje się do tego celu skuwacz (imadełko do łańcucha), składający się ze śruby i specjalnego gniazda, w które wkłada się łączone ogniwka. Skucie następuje przez dokręcenie śruby, która wciska sworzeń w blaszki.
[edytuj] Ustalanie właściwej długości
Właściwa długość łańcucha, czyli w praktyce liczba ogniwek można otrzymać orientacyjnie ze wzoru:
gdzie:
- wdl - właściwa długość łańcucha
- sp - odległość od suportu do osi tylnej piasty
- zp - liczba zębów największej zębatki z przodu
- zt - liczba zębów największej zębatki z tyłu.
Wynik należy zaokrąglić w górę a w przypadku otrzymania liczby nieparzystej dodać 1.
Długość łańcucha można też dobrać metodą praktyczną. W tym celu:
- ustawiamy obie przerzutki na największych zębatkach z przodu i z tyłu
- niezapięty łańcuch przewlekamy przez cały układ napędowy, w ten sposób, w jaki będzie pracował po zapięciu i dociągamy do siebie oba jego końce (wymaga to maksymalnego napięcia wózka tylnej przerzutki)
- do otrzymanej długości dodajemy dla bezpieczeństwa dwa ogniwka
Procedurę moża przeprowadzić również bez przewlekania łańcucha przez klatki przerzutek. Wtedy również dodajemy dwa ogniwka do otrzymanej długości.
Warto też sprawdzić czy wózek tylnej przerzutki ma odpowiednią długość. W tym celu powtarzamy całą procedurę, ale ustwiając obie przerzutki na najmniejszych zębatkach. Jeśli łańcuch jest zupełnie luźny i zwisa, to należy wymienić przerzutkę na taką z dłuższym wózkiem.
W większości rowerów górskich i szosowych liczba ogniwek wynosi 106 lub 108, w turystycznych, z uwagi na dłuższe tylne widełki i duże zębatki, 110 lub 112. Nowe łańcuchy mają zwykle 114 lub 116 ogniw.
