Plattdüütsche Orthographie

From Wikipedia

Plattdüütsche Orthographie, dat meent de Schrievwies vun de plattdüütsche Spraak. In de Hansetiet hefft se dat mit dat Schrieven jüst so nipp un nau nahmen as in’t Hoochdüütsche un Ingelsche, dat heet, meist nich so doll. Op Plattdüütsch hett sik - in’n Ünnerscheed to anner Spraken - obers keen Duden oder so wat dörsett. Gifft twors Standards, man dor bruukt sik keeneen an to hollen.

Dat Problem mit de plattdüütsche Orthografie sünd de velen Dialekten. Dat Plattdüütsch nich bloots in een Land snackt warrt, un dat för ’n poor Vokale dat keen normolen düütschen oder ingelschen Bookstaven gifft, to’n Bispill dat düstere a, wat meist na dat o rövergeiht, so as in dat Dänsche dat å. Tominnst is dat so, wenn’n dat vun dat Düütsche ut bekieken deit. In de Phonologie vun de Spraak sülven (wenn’n dat ankiekt, ahn dat mit dat Düütsche to verglieken), denn is dat eendoont, wieldat dat lange /a/ jümmers so utspraken warrt, je na Dialekt.

Een vun de gröttsten Problemen bi de Schrievwies vun dat Nedderdüütsche oder Plattdüütsche is dat de mehrsten Schrieverslüüd dat phoneetsch hebben wüllt, so as’n Aard Luutschrift, nipp un nau för elkeen Dialekt, nich abstrakter, phonemisch un överdialektaal, so as in annere Spraken. Dat annere grote Probleem is, dat de Schrievwies in Noorddüütschland na düütsche Aard maakt warrt (un in de Nedderlannen na hollandsche Aard), un dat de Lüüd daarbi in’n Tüdel kaamt, al wieldat dat ’n Barg Luden in’t Hoochdüütsche (un in’t Nedderlandsche) nich gifft. Nu dat de Spraak offitschell as egenstännig gellen deit, meent mehr un mehr Minschen, se schull ok wedder ehr egenstännige Schrievwies hebben, un se harr de al in de Hansetiet hatt. Daargegen meent annere, so wat schull wull de Dialekten tonichtenmaken. Man de annere Partie antert daarop, dat ’n Standardschrievwies nich dat sülvige is as ’n Standardspraak, ’n „Hoochspraak“, dat bi ’n Standardschrievwies man bloots dat Lesen vun twüschen den enkelten Dialekten lichtfardiger warrt.

Inholtsverteken

1 Henwies för dat Lesen un Schrieven
- 1.1 Nordnedersassisch
- 1.2 Oostfräisk
2 Afkeeken Orthographie
3 Regeln för dat Rechtschrieven
4 Weblenken
- 4.1 Vörslääg för de Orthographie

[Ännern] Henwies för dat Lesen un Schrieven

[Ännern] Nordnedersassisch

En poor Henwies för dat Lesen un Schrieven

aa=å
- laat un laater, loot un loter, lat un later: is dat sülvige.
- maaken un moken is dat sülvige, man wenn een moken schrifft, denn ward dat m-o-u-k-e-n utsnackt.
o
- Pott, Schott, Sott, kort: dat is een kortet o, as in dat ingelsche "pot".
- Moken, Tog, open, loven: dat is een langet o, wat o-u utsnackt ward as in't ingelsche open
oo
- Book, Bookstaven: dat is een langet o, wat ok oo-u utsnackt ward.
ö un eu
- Böker un Beuker is dat sülvige. Obers Beuker ward B-o-i-k-e-r utsnackt, so as Europa.
öö un eu
- Drööm, he dröömt, he dreumt, dat is dat sülvige. Drööm ward meist so utsnackt: D-r-ö-i-m
e un ee
- Weg, weg, lecker: dat e is kort un meist as so'n ä utsnackt.
- Seker, beten, beter: dat e is lang un meist as e-i utsnackt, dorbi is dat i blots kort.
- Meer, leeg, Rebeet: dat ee is lang un meist mit 'n lütten i achteran utsnackt

g un ch
- g un ch is faaken dat sülvige: Hamborg=Hamborch. Meist ward denn g schreewen, wenn ch snackt ward, wenn de Meertall un afleedt Wöör op g süd: leeg - leeger, Hamborg - Hamborger

[Ännern] Oostfräisk

Na den Vörslag vun Holger Weigelt geht dat so:

Allens ward lütt schreewen, blots an'n Anfang un bi Namens nich. As in't Ingelsche.
Konsonantens
- b d f g h j k l m n p r t w e as in't Hoogdüütsche
- c blots in ch, denn för een hart ch as in hoogdüütsch wach un schottsch Loch
- keen q, dorför gifft dat kw
- keen x, dorför gifft dat ks
- keen y
- v för den Luud twüschen v un b. Dorüm heet dat op fräisk fan, woneem de Nordnedersassen un de Hollandschen van schrieft.
- z is as dat hollandsche un ingelsche s mit Stimm. För dat hoochdüütsche z gifft dat ts. Un wiel dat "ls" un "ns" jümmers [lts] un [nts] utspraken wardt, kannst för "Prinz" eenfach "prins" schriewen, as dat all de Bröder Grimm maakt hebbt.
- ğ för den Luud twüschen g un ch
- zj is as dat tweede g in dat ingelsche garage
- tj is as in dat ingelsche wich, oder as op nordnedersassisch ditschen un Buttsche (Buttje)
Vokalens
- a e i o u ö ü ó: kort
- ó för een bannig open o btw. een mörk a, so as nordnedersassisch aa un dat Dänsche å, as in laat.
- æ för een mörk ä, as in dat Dänsche
- ā ē ī ō ū öö üü óó ææ : lang
- â ê î ô û ööe üüe : extra lang (dat is een langen Luud mit 'n naaslag [a:a] )
- un dann gift dat in dat Fräisk ook noch de Luuden äe [E:] ie [I:] ue [U:] oe [O:] üe [Y:] öe [œ:]de klingen oft as wenn dar noch een schwack e (Schwa) achter is [E:@], [U:@] usw.

Diphtongens (Dubbelluud)
- ai āj âj äi äie ei äj au aue oi ój óej öj (öi) öej öy öye

[Ännern] Afkeeken Orthographie

Meest warrt Plattdüütsch in en Orthographie schreven wat van dat Hoochdüütsche afkeken is (oder van dat Nederlandsche in de Dialekten daar, so as Grünnens - Groningsch - to’n Bispill). Vör welke Dialekten gifft dat aver ok egen Schrievwiesen, so as vör dat Oostfreesch Platt of dat Mönsterlandsche Platt. Disse alternative Schrievwiesen setten dat Platt mehr van Düütsch of un wiesen de eegen Luden un besünners ok de egen Grammatik iets beter op. Vele Minschen schrieven ut Gewohnheit wiederhen lever in de düütsche Schrievwies maar dor kommen immer mehr bi, de de Vördelen van de alternative Schrievwiesen sehn, dat se en geregelte Orthographie hebben, de mit ehr Spraak overeen stimmt. In Unnerscheed to de Ostfreesch Schrievwies kummt de Mönsterlandsche mit bloot een besünner extra Teken ut maar disse Unnerscheed kummt ok dorvan, dat in det Ostfreesch Platt mehr verscheden Luden un Diphtongen utnanner hollen werden möten, wiel anners de Wöör verkehrte Bedüden kriegen oder de grammatisch Funktion niet opgewesen waard.

[Ännern] Regeln för dat Rechtschrieven

Eens is wiss: dat Plattdüütsche hett vele verschedene Mundaarten, un darum kann dat kienen plattdüütschen Duden geven. Dat heet aver nich, dat dat kiene Schrievregeln geven kann, de all Schrievers anwennen köönt, egaal in wecke Mundaart se schrieven doot. Kompetente Vertreders ut Sleswig-Holsteen, Hamborg un Ollnborg weern sik al vör vele Jahren enig, dat sik de plattdüütsche Schrievwies an de von Johannes Sass anlehnen schull. (Plattdeutsches Wörterbuch mit den Sass’schen Schreibregeln, Fehrs-Gilde, 3. Auflage, 2004).

För ene Översicht över plattdüütsche Wöörböker, kiek bi Wikipedia:Wöörböker.