Friedrich von Schiller
From Wikipedia
Johann Christoph Friedrich Schiller (* 10. November 1759 in Marbach (Schwaben); † 9. Mai 1805 in Weimar) weer een vun de gröttsten düütschen Dichters.
De junge Friedrich Schiller, Söhn von den Militär-Wunddokter Johann Schiller, wurr up Befehl vun den Hertog Karl Eugen up de Militärschool schickt. Dat weer de School, de laterhen Karlsschool nöömt wurr. Unner den strengen Drill, de dar herrsch, harr he to lieden, un dat weer woll ok de Grund darför, dat he sik veel mit Freeheitsgedanken befoot, de em sien ganzet Leven lang nich mehr losleten. He schreev 1777 siene eersten Gedichten un fung mit de Arbeit an dat Sturm-un-Drang-Drama „De Rövers“ an. 1882 wurr dat Stück in Mannheim (Kurpfalz), wat domaals noch Utland för de Schwaben weer, upföhrt un harr groten Spood. Sien Hertog aver weer ganz un gar nich inverstahn, bestraaf em mit Arrest un verbood em, wiederhen „Kummedien“ to produzeern. Schiller verleet darum sien Schwabenland un flücht na Mannheim. Dar schreev he „Kabale un Liebe“ un fung ok al an, den Stoff för „Don Carlos“ to bearbeiden.
1785 gung Schiller na Dresden. Dar wahn he up dat Goot, wat den Vadder vun sienen Fründ Theodor Körner höör, un nüms kunn em stören bi de Arbeit an „Don Carlos“, dat Drama, dat 1787 ferdig weer un upföhrt wurr. Up den Wunsch vun siene Fründin Charlotte Kalb gung he 1787 na Weimar. Dar keem he mit Wieland un Herder un en beten later ok mit Goethe tosamen. He geev sik nu veel mit histoorsche Studien af un wurr darum as Professer för Geschichte an de Universität Jena beropen. Nevenbi översett he de greekschen Dramen „Iphigenie in Aulis“ un „De Phönizierinnen“ vun Euripides un sett sik mit de Philosophie von Kant utnanner.
1790 heiraad Schiller Charlotte Lengfeld, de Dochter vun enen Böverjägermester. Ut de Ehe gungen twee Döchter un twee Söhns vör. Al 1791 wurr he krank. Wahrschienlich hannel sik dat bi de Krankheit nich um Lungentuberkulose, sünnern um en Rippenfelleitern. Dargegen geev dat domaals noch kien Middel, wat ornlich ansloog. Schiller muss sien Lehramt an de Uni in Jena upgeven, un de Familie stund ahnen Inkamen dar. To’n Glück hulp in disse Noot en Ehrengehalt vun den Prinz vun Sleswig-Holstein-Augustenborg un den däänschen Finanzminister. So kunn he tominnst de „Geschichte vun den Dartigjährigen Krieg“ to Enn bringen un ok noch vele Afhanneln, Gedichten un Stücken schrieven.
Mit Goethe keem dat 1794 to ene enge Fründschap, Tosamen verfoten se de "Xenien", in de se sik över de Literatur in ehre Tiet utleten. Gegensietig regen se sik an, so dat Goethe siene Arbeit an "Faust" wedder upnehm un annersrum gode Henwiesen för Schillers Balladen geev. De bekanntsten Balladen sünd:
- Der Taucher (De Düker),
- Der Ring des Polykrates (Polykrates sien Ring)
- Die Kraniche des Ibykus (Ibykus sien Kraans)
- Die Bürgschaft (De Börgschap)
- De Glock wurr 1799 schreven.
As Schiller nich mehr an dat Lehramt in Jena bunnen weer, toog he 1799 na Weimar, wiel he dar neger bi Goethe un bi dat Theater weer, dat all siene groten Dramen geern upföhr. To disse Stücken höört
- De Wallenstein-Trilogie
- De Jungfro vun Orleans
- Maria Stuart
- De Bruut vun Messina
- Wilhelm Tell
Vun enen swaren Krankheitsanfall in dat Jahr 1800 kunn Schiller sik nich mehr richtig verhalen. 1802 wurr he noch adelt, un he toog in sien egen Huus in Weimar in. Wieldes he an „Demetrius“ arbeid, sturv he dar an’n 9. Mai 1805, noch kiene 46 Jahr oolt.
