Естер

Од Википедија, слободна енциклопедија

Општа формула на карбоксилен естер. Кај него, ацил групата е поврзана со алкокси алкил група.

Естерите се органски соединенија кои всушност претставуваат функционални деривати на карбоксилните киселини. Функционална група на естерите е ацил групата поврзана со алкокси (-OR) или фенокси (-OAr) група. Естерите се добиваат при т.н. реакција на естерификација во која од алкохол и киселина се добива естер и вода. Естерите влегуваат во составот на многу природни производи; тие го даваат мирисот на повеќето зеленчуци, овошја и цвеќиња.

[уреди] Именување

Според МУЧПХ (IUPAC), за да се именува еден естер, најпрво се пишува името на алкил групата поврзана со кислород (-OR или -OAr). Ацил делот од естерот се изведува од карбоксилна киселина и добива име како карбоксилат. Алкил делот од секој молекул се прикажува од десната страна на структурата. Во името на естерот прво се пишува алкил името без оглед на тоа како е нацртана структурата. Така на пример:

Метил бензоат

Некои естери имаат вообичаени (тривијални) имиња. Ова особено се однесува на естерите изведени од оцетната киселина и мравската киселина:

Етил ацетат (C₄H₈O₂)

[уреди] Физички својства

[уреди] Точка на вриење и растворливост

Естерите се поларни молекули, но нивните точки на вриење се пониски од оние на карбоксилните киселини и алкохолите со слична молекулска маса, бидејќи кај молекулите на естерите не е можно меѓумолекулско поврзување со водородни врски.

Естерите можат да образуваат водородни врски преку нивните кислородни атоми со водородните атоми од молекулите на водата. Така, естерите се слабо растворливи во вода. Меѓутоа, бидејќи естерите немаат водороден атом за да образуваат водородна врска со еден кислороден атом од водата, тие се помалку растворливи од карбоксилните киселини.

[уреди] Мирис на естерите

Мирисите на естерите се значително поразлични од оние на соодветните карбоксилни киселини од кои се добиени. Киселините имаат непријатен мирис, додека естерите имаат овошни мириси. Всушност, мирисите на многу овошја се должат на естерите. На пример, етил етаноат се наоѓа во ананасот, 3-метилбутил етаноат во јаболките и бананите, а октил ацетат во портокалите. Меѓутоа, бидејќи естерите имаат ниски точки на вриење, мирисот на овошјата при загревање или термичка обработка се губи.

[уреди] Естерите во состав на мастите и маслата

Пример на незаситен масен триглицерид. Лева страна од формулата: глицерол (алкохол); Десна страна од горе па надолу: палмитинска киселина, олеинска киселина, алфа-линоленска киселина, хемиска формула на триглицеридот: C₅₅H₉₈O₆

Мастите и маслата се сложени смеси од повеќе соединенија во чиј состав преовладуваат естерите на глицеролот со вишите масни киселини наречени глицериди.

Бидејќи глицеролот има три хидроксилни групи, естерификацијата може да настане на една -OH група, при што се добива моноглицерид, на две триглицерид и на три триглицерид.

[уреди] Добивање

Естерите се добиваат меѓу другото со реакција на естерификација. Таа се одвива во два чекори. Во првиот се претвора во ацил хлорид, додека во вториот ацил хлоридот реагира со алкохол и дава естер. Меѓутоа, карбоксилните киселини директно се претвораат во естери преку т.н. Фишерова реакција на естерификација. Оваа реакција е пример за реакција на кондензација; таа бара здружување на два реактанти во еден поголем продукт со истовремено образување на втор помал продукт (како вода). Една карбоксилна киселина реагира со алкохол во реакција на кондензација и дава естер и вода. Така, естерот содржи дел и од алкохолот и од киселината. Во општата реакција подолу, H — O — A е киселина (неорганска или органска). За една органска киселина, A претставува ацил група:

A-O-H + H-O-R → A-O-R + H₂O

каде A-O-H е киселина, H-O-R е алкохол, а продуктот е естер. Притоа, водата се одвојува од OH групата на киселината и водородниот атом од OH групата на алкохолот. Естерите во ваква реакција можат да се создаваат од многу различни киселини.