Қазақстан
Уикипедиядан
| Ұлттық ұраны: Алаш! (тарихи); Алға Қазақстан! (ресми емес) |
|
| Әнұраны: Менің Қазақстаным | |
 |
|
| Елордасы | Астана |
| Ең ірі қала | Алматы (1 185,9 мың) |
| Ресми тіл(дер) | Қазақ — мем., Орыс |
| Басқару түрі | Президенттік Республика |
| — Президент | Нұрсұлтан Назарбаев |
| — премьер министр | Даниал Ахметов |
| Тәуелсіздігі | КСРО елінен |
| — Жарияланғаны | 1991 желтоқсан 16 |
| Аумағы | |
| — Бүкіл | 2 717,3 мың km² (9-шы) |
| — Су (%) | 1.7 |
| Тұрғын жұрты | |
| — 2006 шілде 1 сарап. | 15 301,4 мың (62-ші) |
| — Тығыздығы | 5,6 /km² (215-ші) |
| ЖІӨ (АҚТ) | 2005 сарап. |
| — Бүкіл | $132,7 млрд (56-шы) |
| — Тұлға басына | $8700 (70-ші) |
| АДТ (2003) | 0,761 (80-ші) — орташа |
| Ұлттық валютасы | Қазақстан теңгесі (KZT) |
| Ел белгісі | KZ, KAZ |
| Уақыт белдеуі | (UTC+5, +6) |
| Радио белгісі | UN—UQ |
| Интернет үйшігі | .kz |
| Телефон коды | +7 |
Қазақстан (Қазақстан Республикасы) — Еуразия құрылыпының қақ ортасында орналасқан мемлекет. Солтүстігінде Ресей Федерациясымен (6 467 км), оңтүстігінде Түрікменстан (380 км), Өзбекстан (2 300 км) және Қырғыз (980 км) республикаларымен, шығысында Қытаймен (1 460 км) шектеседі, батыста Каспий теңізімен, оңтүстікте Арал теңізімен шайылады. Жер көлемі — 2717,3 мың шаршы километр. Жұрт саны 15301,4 мың (2006 шілде 1). Оның 9 008,0 мың немесе 58,9 % қазақтар құрайды. Республикада 131 ұлт пен ұлыстың өкілдері тұрады. Елордасы — Астана қаласы. Әкімшілік жағынан 14 облысқа бөлінеді. Мемлекеттік тілі — қазақ тілі.
Мазмұны |
[өңдеу] Әкімшілік аумақтары
| Аумақ күйі | Саны |
|---|---|
| Облыс | 14 |
| Қала | 85 |
| Қала ауданы | ? |
| Аудан | 160 |
| Кент | 176 |
| Аулдық аймағы | 2237 |
Әкімшілік-аумақтық құрылысы: Төменгі кестеде. Ауылдық аймаққа бiрiккен 7719 ауылдық елдi мекендер бар (2003).
| Облыстар | Аумағы | Тұрғын жұрты | Орталығы | Орталық тұрғын жұрты |
|---|---|---|---|---|
| Ақмола | Көкшетау | |||
| Ақтөбе | Ақтөбе | |||
| Алматы | Талдықорған | |||
| Атырау | Атырау | |||
| Батыс Қазақстан | Орал | |||
| Жамбыл | Тараз | |||
| Қарағанды | Қарағанды | |||
| Қостанай | Қостанай | |||
| Қызылорда | Қызылорда | |||
| Маңғыстау | Ақтау | |||
| Оңтүстік Қазақстан | Шымкент | |||
| Павлодар | Павлодар | |||
| Солтүстік Қазақстан | Петропавл | |||
| Шығыс Қазақстан | Өскемен |
| Қала | Аумағы | Тұрғын жұрты |
|---|---|---|
| Алматы | ||
| Астана | ||
| Байқоңыр¹ | ||
| ¹Байқоңыр қаласы «Байқоңыр космодромы» мен бірге 2050 жылға дейін Ресей арендасында. | ||
- Қазақстан қалалары
- Қазақстан аудандары
[өңдеу] Жоғрапия
 |
Осы мақала Қазақстан аумақтар туралы бітеме боп табылады. Бұны толықтырып, Уикипедияға көмектесуіңізге болады. |
[өңдеу] Жұрттану
[өңдеу] Діні
Қазақстан жұртында 69 % мұсылмандар, 28 % православ христиандар, 2 % протестанттар бар
[өңдеу] Ұлттық құрамы
Қазақстанда 120-дан астам ұлт (этностар мен этникалық топтар) өкілдері тұрады. 2006 жылдың 1-шілдесіндегі жағдай бойынша қазақтардың саны 9008,0 мың адамды, орыстар – 3962,1 мың, украиндар – 444,7 мың, өзбектер – 433,5 мың, ұйғырлар – 231,4 мың, татарлар – 229,1 мың, немістер – 222,5 мың адамды құрады. Республика халқының жалпы санында ең көп үлес салмақты қазақтар – 58,9% және орыстар – 25,9% алып отыр. Басқа этностар мен этникалық топтар үлесіне республика халқының 15,2% тиесілі болып табылады.
2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдаймен салыстырғанда қазақтар саны 94,7 мың адамға, немесе 1,1%,-ға, тиісінше өзбектер - 4,6 мың, немесе 1,1%-ға, ұйғырлар - 1,6 мың, немесе 0,7-%-ға өсті; ал орыстардың саны 17,2 мың адамға, немесе 0,4%-ға, тиісінше украиндар – 4,1 мың, немесе 0,9%-ға, татарлар – 0,5 мың, немесе 0,3%-ға және немістер – 0,2 мың, немесе 0,1%-ға азайды.
[өңдеу] Жұрт саны
2006 ж. жылдың шілденің 1 күнінде Қазақстанда халық саны 15 301,4 мың адамды құрады.
Оның ішінде, 8763,9 мың (57,3%) адамды қалалық тұрғындар, 6537,5 мың адамды (42,7%) ауылдық тұрғындар құрап отыр.
2006 жылдың қаңтар-маусым аралығында республика халқының табиғи өсімі 63370 адамды құрады. Табиғи өсімнің жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 8,3 (8,1) адамнан келді.
Ағымдағы жылдың қаңтар-маусымында АХАЖ органдары тіркелу көрсеткіші бойынша 143210 (138882) туу фактілерін тіркеді. Туғандардың саны қалалық және ауылдық елді-мекендерде өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда, 3,3%-ға және 2,9%-ға өсті де, тиісінше 83566 және 59644 адамда құрады. Бала туудың жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 18,6 (18,4) сәбиді құрады.
Осы кезең ішінде өлгендер саны 79840 (80978) адамды құрап отыр, соның ішінде қалалық елді мекендер үлесі - 51186 (51661) және ауылдық жерлер - 28654 (29317). Өлімнің жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 10,29 (10,33) адам.
Өлімінің негізгі себептері қан айналымы жүйесі аурулары болып табылады, олардың үлесіне барлық тіркелген өлім оқиғаларының 52,9% (52,5%) тиесілі екендігі хабарланып отыр.
Осы кезең ішінде республикада 1 жасқа дейінгі 2049 (2087) баланың шетінеуі тіркелген. Нәрестелер өлімінің коэффициенті 1000 туғанға 14,7 (14,5) шетінеу. Перинаталдық кезеңде пайда болатын жағдайлар нәрестелер өлімінің ең көп тараған себептері болып табылады, одан ағымдағы жылдың қаңтар-маусымында 1037 (1021) нәресте шетінеді. Цифрлар тілімен айтқанда, барлық нәрестелер өлімінің 50,6% (48,9%)-ы осы жағдайға тиесілі болып табылады.
Биылғы жартыжылдықта некелесу мен ажырасулар саны, тиісінше 54994 және 17467 (48271 және 15183) құрады. Некелесу мен ажырасудың жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 8,5 (7,7) некені және 2,3 (2,1) ажырасуды құрады.
Елде халық көші-қонының оң айырымы сақталып келеді, 2006 жылдың 1 жартыжылдықтағы оның шамасы 18746 (14148) адамды құрады. 2006 жылы қаңтар-маусым аралығында Қазақстанға келгендер саны 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 5008 адамға немесе 13,2%-ға, ал Қазақстаннан кеткендер саны 9606 адамға немесе 1,7 есе азайды. ТМД елдерінен келгендер мен сол елдерге қоныс аударғандар үлесі олардың жалпы санына шаққанда, 86,1% және 87,9% (88,7% және 66,4%) құрады.
Ал ел ішіндегі көшіп-қонушылардың саны 137220 (131019) адамды құрап отырған жайы бар.
[өңдеу] Экономика
[өңдеу] Мемлекеттік құрылысы
Қазақстан — 1995 жылғы тамыз 30 республикалық референдумда қабылданған Конституция бойынша — өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады. Қазақстан Республикасы — президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет. Республиканың ең жоғары өкілді органы — Парламент. Ол республиканың заң шығару қызметін жүзеге асырады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Сенат әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының елордасынан екі адамнан, тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика елордасының бірлескен отырысында сайланатын депутаттардан құралады. Сенаттың жеті депутатын Парламент өкілеттігі мерзіміне Республика Президенті тағайындайды.
Мәжіліс Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылатын және сайлаушылар саны шамамен тең бір мандатты аумақтық сайлау округтары бойынша сайланатын алпыс жеті депутаттан тұрады.
Президент Үкіметті Конституцияда көзделген тәртіппен құрады. Республика Премьер-Министрі тағайындалғаннан кейінгі он күн мерзім ішінде Премьер-Министр Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентіне ұсыныс енгізеді. Премьер-Министр Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар өкімдер шығарады.
Казақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі жеті мүшеден тұрады, олардың өкілеттігі алты жылға созылады. Конституциялық Кеңестің Төрағасын Республиканың Президенті тағайындайды.
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары Республиканың соттары болып табылады.
[өңдеу] Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару
Жергілікті мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты жергілікті өкілдік (мәслихат) және атқарушы органдар (әкімдік) жүзеге асырады.
[өңдеу] Саясат
[өңдеу] Тарих
- Батыстүркі қағандығы
- Түргеш қағандығы
- Хазар қағанаты
- Өгүз хандығы
- Қимақ хандығы
- Қыпшақ хандығы
- Қарахан хандығы
- Хорезм шаһтығы
- Жошы ұлысы
- Шағатай ұлысы
- Ақ Орда
- Көк Орда
- Ноғай Ордасы
- Сібір хандығы
- Өзбек хандығы
- Моғұлыстан
- Қазақ хандығы
- Қоқант хандығы
- Хиуа әміршілігі
- Бокей хандығы
- Алаш Орда
- Қазақ АССР
- Қазақ КСР
[өңдеу] Ғылым және білім беру
[өңдеу] Мәдениет
[өңдеу] Түсініктемелер
[өңдеу] Тағы қараңыз
[өңдеу] Сыртқы сілтемелер
- Президенттің ресми торабы
- Парламенттің ресми торабы
- Үкiметтiң ресми торабы
- Қазақстан Республикасының электрондық үкiметi
- Қазақстан Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)
 |
Осы мақала Қазақстан туралы бітеме боп табылады. Бұны толықтырып, Уикипедияға көмектесуіңізге болады. |
Әзірбайжан • 
Қазақстан • 
Қырғызстан • 
Өзбекстан • 
Солтүстік Қыбыр¹ • 
Түркия • 
Түрікменстан
Түркі ұлыстары: Алтай • Башқұртстан • Баян-Өлгей • Дағыстан • Долған-Ненес • Гәгәузия • Іле Қазақ • Қабарда-Балқар • Қарақалпақстан • Қарашай-Шеркеш • Қызылсу Қырғыз • Қырым • Нахшыван • Оңтүстік Әзірбайжан • Саха • Татарстан • Тыуа • Хақасия • Шуасстан • Шығыс Түркістан
Аңғартпа: ^¹Солтүстік Қыбыр Түрк Республикасын тек Түркия танады
Албания • Араб Құрама Әміршіліктері • Ауғанстан • Әзірбайжан • Баңладеш • Баһрайн • Бенин • Бруней • Буркина-Фасо • Гинея-Биссау • Ғабон • Ғайана • Ғамбия • Екуатор Гинея • Жезаир • Жибути • Ирақ • Иран • Йемен • Кот-д-Ивуар • Куейт • Қазақстан • Қамерун • Қатар • Қоморлар • Қырғызстан • Либия • Лубнан • Малайзия • Малдивтар • Мали • Марокко • Мозамбик • Моритания • Мысыр • Найжирия • Нижер • Өзбекстан • Пәкістан • Паластин • Сауди Арабстан • Сенегал • Сиерра-Леоне • Сомалия • Судан • Суринам • Сүрия • Тәжікстан • Тунисия • Түркия • Того • Түркменстан • Уганда • Ұман • Үндінезия • Үрдүния • Ташад
Қараушы елдер: Босна және Герсек • Орта Африка Республикасы • Ресей • Таиланд
Қараушы мұсылман ұйымдары және қауымдар: Моро Ұлт Азаттылығы Майданы • Солтүстік Қыбыр
Қараушы халықаралық ұйымдар: Arab Бірлігі • Африка Бірлігі • Біріккен Ұлттар • Економикалық Ынтымастық Ұйымы • Қосылмау Қозғалысы
Беларус • Қазақстан • Қырғызстан • Өзбекстан • Ресей • Тәжікстан
Қараушы елдер: Әрменстан • Молдова • Украина
Әрменстан • Әзірбайжан • Беларусь • Гүржістан • Қазақстан • Қырғызстан • Молдова • Өзбекстан • Ресей • Тәжікстан • Украина
Қауымдасты ел: Түрікменстан
Қазақстан • Қырғызстан • Қытай • Өзбекстан • Ресей • Тәжікстан
Бақылаушы елдер: Иран • Моңғолия • Пәкістан • Үндістан
Ауғанстан • Қазақстан • Қырғызстан • Қытай • Моңғолия • Өзбекістан • Тәжікстан • Түрікменстан
Sovereign states: Afghanistan • Armenia • Azerbaijan1 • Bahrain • Bangladesh • Bhutan • Brunei • Cambodia • People's Republic of China • Cyprus • East Timor2 • Egypt3 • Georgia1 • India • Indonesia2 • Iran • Iraq • Israel • Japan • Jordan • Kazakhstan1 • Kuwait • Kyrgyzstan • Laos • Lebanon • Malaysia • Maldives • Mongolia • Myanmar • Nepal • North Korea • Oman • Pakistan • Philippines • Qatar • Russia1 • Saudi Arabia • Singapore • South Korea • Sri Lanka • Syria • Republic of China (Taiwan)4 • Tajikistan • Thailand • Turkey1 • Turkmenistan • United Arab Emirates • Uzbekistan • Vietnam • Yemen
Other entities and territories: Hong Kong, China • Macau, China • Nagorno-Karabakh (Azerbaijan) • Palestinian territories (Israel/Palestinian Authority) • Turkish Republic of Northern Cyprus (Cyprus)
Geographical notes: (1) Partly in Europe; (2) Partly or wholly reckoned in Oceania; (3) Mostly in Africa; (4) See Status of Taiwan.
Албания • Андорра • Әрменстан2 • Аустрия • Әзірбайжан1 • Беларус • Белгия • Босна және Гершек • Бұлғария • Хыруатия • Қыбыр2 • Чехия • Дания • Естония • Финландия • Франсия • Гүржістан1 • Алмания • Юнанстан • Мажарстан • Исландия • Ирландия • Италия • Қазақстан1 • Латвия • Лихтенштейн • Литуания • Лүсембор • Македония • Малта • Молдова • Монако • Черногория • Недерланд • Норуегия • Полония • Портуғалия • Румыния • Ресей1 • Сан-Марино • Сырпия • Словакия • Словения • Испания • Ісуішия • Ісуішірия • Түркия1 • Украина • Құрама Патшалығы • Уатиқан қаласы
Танымсыз елдер: Абхазия • Қарабағ2 • Оңтүстік Осетия • Транснистрия • Солтүстік Қыбыр түрік республикасы2 3
Жоғрапиялық аңғартпалар: (1) Бір бөлігі Асияда; (2) Толығымен Асияда, бірақ қауымдастық-саясаттық жағынан Еуропаға қатысты; (3) Солтүстік Қыбырды тек Түркия танады.
