ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი
ვიკიპედიიდან
ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი (ინგლ. SuperNova Remnant, SNR) — გაზისა და მტვრის წარმონაქმნი, ვარსკვლავის კატასტროფული აფეთქებისა და მისი ზეახალ ვარსკვლავად გადაქცევის შედეგი. აფეთქების დროს ზეახალი ვარსკვლავის ქერქი ყველა მიმართულებით იფანტება, წარმოქმნის რა უზარმაზარი სიჩქარით მზარდ დამრტყმელ ტალღას, რაც ქმნის კიდეც "ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენს".
არსებობს ზეახალი ვარსკვლავის წარმოქმნის ორი გზა:
- მასიური ვარსკვლავი, ამოწურა რა საკუთარი საწვავი, წყვეტს თერმობირთვული რეაქციების წარმოებას, რაც იწვევს ვარსკვლავის კოლაფსს საკუთარი გრავიტაციის ძალის ზეგავლენით და მის გადაქცევას ნეიტრონულ ვარსკვლავად ან შავ ხვრელად;
- თეთრი ჯუჯა თანამდევი ვარსკვლავის ნივთიერების დაგროვებით (აკრეციის მოვლენა) კრიტიკულ მასას აღწევს და თერმობირთვული აფეთქებით ზეახალ ვარსკვლავად იქცევა.
ორივე შემთხვევაში ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქება გარშემო სივრცეში გამოისვრის მთელ ან თითქმის მთელ ვარსკვლავური ნივთიერებას სინათლის სიჩქარის დაახ. 1% სიჩქარით, რაც დაახლოებით 3000 კმ/წამშია. გამოფრქვეული ნივთიერების შეხება ვარსკვლავთშორის გაზებთან წარმოქმნის დამრტყმელ ტალღას, რომელიც გაზს აალებულ პლაზმად აქცევს, ახურებს რა მას 10 მილიონ კელვინამდე.
შესაძლოა ყველაზე ლამაზი და კარგად გამოკვლეული ახალგაზრდა ნარჩენი იყო 1987 წელს წარმოქმნილი ზეახალი ვარსკვლავი SN 1987A-სგან დიდი მაგელანის ღრუბელში. სხვა კარგად ცნობილი ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენები იყო კიბორჩხალსახის ნისლეული, წარმოქმნილი შედარებით ბოლოდროინდელი აფეთქებით (1054 წელს); ასევე ზეახალი ვარსკვლავი ტიხოს ნარჩენი (SN 1572), სახელი ტიხო ბრაგესგან დაერქვა, რომელიც აკვირდებოდა და დააფიქსირა მისი პირველდაწყებითი სიკაშკაშე აფეთქებიდან მცირე ხანში 1572 წელს; და სუპერნოვა კეპლერის ნარჩენი (SN 1604) - იოჰან კეპლერის სახელზე.
[რედაქტირება] იხ. ასევე
- ზეახალი ვარსკვლავების ნარჩენების სია
- ვარსკვლავების ევოლუცია
- ზეახალი ვარსკვლავი
- პლანეტარული ნისლი
[რედაქტირება] ლიტერატურა
- Остатки вспышек сверхновых звёзд. Т. А. Лозинская, Государственный астрономический институт им. Штернберга, МГУ.
- Остатки сверхновых (Аннотированный обзор). С. Б. Попов, Отдел релятивистской астрофизики, ГАИШ, МГУ.
- ((en)) A Catalogue of Galactic Supernova Remnants. D. A. Green, Astrophysics Group, Cavendish Laboratory, University of Cambridge.
- ((en)) Introduction to Supernova Remnants. SAO, Smithsonian Institution, Goddard Space Flight Center, NASA.
- ((en)) NASA’s Imagine: Supernova Remnants. Goddard Space Flight Center, NASA.
- ((en)) Astronomy Knowledge Base: supernova remnant. School of Information Technology and Engineering, University of Ottawa.
- ((en)) Afterlife of a Supernova. Jeff Barbour, 08 Jun 2005, Universe Today.
- ((en)) 2MASS Atlas Image Gallery: Supernova Remnants. The Two Micron All Sky Survey at IPAC, California Institute of Technology.
