Pedro Calderón de la Barca
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Pedro Calderón de la Barca (Madrid, 1600; ide., 1681). Poeta e dramaturgo español.
Índice |
[editar] Reseña biográfica
Destinado polo seu pai ao sacerdocio a fin de que se fixese cunha herdanza que só así podería ser cobrada, fixo os seus primeiros estudos no Colexio Imperial dos xesuítas de Madrid. Continuou nas universidades de Alcalá e Salamanca, pero en 1620 abandonou os estudos relixiosos pola carreira militar, gañándose con iso a animadversión do seu pai. Iso deixará pegada no seu teatro, onde é frecuente atopar conflitos edípicos entre pais e fillos.
Tres anos máis tarde deuse a coñecer como dramaturgo coa súa primeira comedia, Amor, honor y poder. Como todo mozo instruído da súa época, viaxou por Italia e Flandes e, dende 1625, proveu á Corte dun extenso repertorio dramático, gañándose con iso o aprecio do rei Felipe IV. En efecto, en 1635 escribiu El mayor encanto, el amor, para a inauguración do teatro do Palacio do Bo Retiro e, nomeado cabaleiro da Orde de Santiago polo rei, distinguiuse como soldado ao servizo do Duque do Infantado no sitio de Fonterrabía (1638) e na guerra de secesión de Cataluña (1640). Ordenado sacerdote en 1661, pouco tempo despois fíxoselle capelán dos Reis Novos de Toledo. Entón xa era o dramaturgo máis celebrado da corte e aínda en 1663 o rei seguiu distinguíndoo ao designalo como o seu capelán de honor, feito que lle obrigou a trasladar definitivamente a súa residencia a Madrid.
[editar] Obra
A obra teatral de Calderón de la Barca significa a culminación barroca do modelo teatral creado a finais do século XVI e comezos do XVII por Lope de Vega.
Segundo o reconto que el mesmo fixo o ano da súa morte, a súa produción dramática consta de cento dez comedias e oitenta autos sacramentais, loas, entremeses e outras obras menores, como o poema Psale et sile (canta e cala) e pezas máis ocasionais. Aínda que é menos fecundo có seu modelo, o xenial Lope de Vega, resulta tecnicamente mellor ca aquel e de feito leva á súa perfección a fórmula dramática lopesca reducindo o número de escenas desta e depurándoa de elementos líricos e pouco funcionais, converténdoa nun pleno espectáculo barroco ao que agrega ademais unha especial sensibilidade para a escenografía e a música, elementos que para Lope de Vega tiñan menor importancia.
Utiliza frecuentemente pezas anteriores que refunde eliminando escenas inútiles; diminúe o número de personaxes e reduce a riqueza polimétrica do teatro lopesco. Igualmente, sistematiza a exuberancia creativa do seu modelo e constrúe a obra en torno a un protagonista exclusivo. En certo xeito, purga o teatro de Lope dos seus elementos máis líricos e busca sempre os máis teatrais. A. Valbuena sinalou que no seu estilo cabo distinguir dous rexistros.
[editar] Primeiro rexistro
Nun primeiro grupo de obras Calderón reordena, condensa e reelabora o que en Lope aparece de xeito difuso e caótico, estilizando o seu realismo costumista e volvéndoo máis cortesán. Nelas aparece unha rica galería de personaxes representativos do seu tempo e da súa condición social, tódolos cales teñen en común os tres temas do teatro barroco español: o amor, a relixión e o honor.
No cultivo deste último tema destaca Calderón en obras como "El alcalde de Zalamea", en que se enfrontan o honor individual (ou o que é o mesmo, a dignidade humana, nun costume social ou exterior) dun labrador rico, Pedro Crespo, cuxa filla foi violada por un aristócrata capitán dos terzos do famoso xeral don Lope de Figueroa, co honor corporativo ou esprit de corps deste último. A honor, o patrimonio do alma enfrontado á xustiza dos homes, caso de "El alcalde de Zalamea", ou as paixóns amorosas que cegan a alma, cuestión que aborda en "El mayor monstruo, los celos" ou en "El médico de su honra".
[editar] Segundo rexistro
No seu segundo rexistro, o dramaturgo inventa, máis aló do repertorio cabaleiresco, unha forma poético-simbólica descoñecida antes del e que configura un teatro esencialmente lírico, cuxos personaxes se elevan cara ao simbólico e o espiritual. Escribe entón fundamentalmente dramas filosóficos ou teolóxicos, autos sacramentais e comedias mitolóxicas ou palatinas.
Calderón destaca sobre todo como creador deses personaxes barrocos, intimamente desequilibrados por unha paixón tráxica, que aparecen en "El príncipe constante", "El mágico prodigioso" ou "La devoción de la cruz". O seu personaxe máis universal é o desgarrado Sexismundo de Polonia de La vida es sueño, considerada como a peza cume do teatro calderoniano. Esta obra, paradigma do xénero de comedias filosóficas, recolle e dramatiza as cuestións máis transcendentais da súa época: a liberdade ou o poder da vontade fronte ao destino, o escepticismo ante as aparencias sensibles, a precariedade da existencia, considerada como un simple soño e, en fin, a consoladora idea de que, ata en soños, se pode aínda facer o ben. Ten esta obra varias versións feitas por el mesmo. Tamén se apunta nela, aínda que moi en segundo plano, o tema da educación, tan desenvolvida posteriormente no século XVIII.
Neste segundo rexistro, leva á súa perfección o chamado auto sacramental, peza alegórica nun acto de tema eucarístico destinada a representarse o día do Corpus. Por mencionar só algúns, citaremos El gran teatro del mundo ou La cena del rey Baltasar.
[editar] O teatro cómico de Calderón
Durante un tempo subestimouse o teatro cómico de Calderón, pero ultimamente foi revalorizado, pois certamente compuxo obras mestras no xénero que poden ser cualificadas como comedias de enredo, como "La dama duende", "Casa con dos puertas, mala es de guardar" ou "El galán fantasma".
[editar] Os personaxes de Calderón
Os personaxes femininos de Calderón son excesivamente masculinos, non posúen a feminidade e viveza natural das mulleres de Lope, aínda que cando se trata de mulleres investidas de autoridade este defecto transfórmase nunha virtude e atopamos a auténticas encarnacións da ambición, como a raíña Semíramis nas dúas partes de La hija del aire.
No apartado masculino, Calderón posúe un repertorio de personaxes inesquecibles como Don Lope de Figueroa, Pedro Crespo, o Príncipe Constante ou ese prototipo dun dos personaxes máis frecuentados por Calderón, o marido toleado de celos que representa o Don Gutierre de El médico de su honra.
[editar] A dramaturxia calderoniana
Calderón utiliza frecuentemente símbolos nas súas comedias: a caída do cabalo, que representa a deshonra ou a alteración da orde natural, o equilibrio natural entre os catro elementos, e algunhas técnicas dramáticas como a profecía ou horóscopo inicial na obra, que crea espectativas enganosas para o público, por exemplo en La cisma de Inglaterra ou na mesma La vida es sueño. Calderón dáse conta ás veces do artificial e mecánica que resulta a fórmula dramática barroca e por iso permítese ás veces facer xogos ou bromas metateatrais permitindo aos seus actores facer comentarios sobre os tópicos teatrais que lles saen ao paso.
Con Calderón de la Barca adquiriu plena relevancia na comedia barroca a escenografía -o que el chamaba «memoria das aparencias»- e a música, (considérase a Calderón o primeiro autor de zarzuelas) en procura dun espectáculo barroco integral. Con este fin colaborou estreitamente con escenógrafos italianos como Cosme Lotti. A carpintería efémera teatral converteuse nun elemento clave na composición das súas obras, que dese xeito se transformaban en complexos emblemas alegóricos preñados de simbolismo moral.
[editar] Linguaxe e estilo
En canto á súa linguaxe, pódese considerar que é a culminación teatral do culteranismo, pero nos seus personaxes acúsase un característico frenesí razoador: os personaxes calderonianos pensan de modo férreo e impecablemente lóxico, aínda que as súas premisas sexan de feito absurdas; dese xeito, os característicos maridos calderonianos tolean de celos e xustifican os seus crimes de forma impecable pero eticamente absurda, abundando na súa linguaxe nexos de subordinación lóxica causal, consecutiva, condicional, concesiva ou final. A metaforización sofre tamén ese proceso de loxicismo mecánico e desenvolve en exclusiva un sistema de símbolos fundado na combinatoria dos catro elementos. Abundan os xogos metateatrais, pois non se lle ocultaba ao propio autor o convencionalismo a que chegara a fórmula lopesca, e os diálogos fragmentados en que dous ou máis personaxes van continuando e terminando as frases que deixan a medias sucesiva e simetricamente.
[editar] A escola dramática de Calderón
A fórmula dramática calderoniana e o seu particular estilo foron imitados por importantes autores que, como o madrileño, refundiron obras xa compostas por Lope e os seus discípulos ao mesmo tempo que compoñían pezas orixinais. Os máis importantes entre estes autores foron Francisco Vermellas Zorrilla e Agustín Moreto.
[editar] Bibliografía
- Kurt & Roswitha Reichenberger: "Bibliographisches Handbuch der Calderón-Forschung /Manual bibliográfico calderoniano (I): Die Calderón-Texte und ihre Überlieferung". Kassel, Edition Reichenberger 1979. ISBN 3-87816-023-2
- Kurt & Roswitha Reichenberger: "Bibliographisches Handbuch der Calderón-Forschung /Manual bibliográfico calderoniano (II,i): Sekundärliteratur zu Calderón 1679-1979: Allgemeines und "comedias". Estudios críticos sobre Calderón 1679-1979: Generalidades y comedias". Kassel, Edition Reichenberger 1999. ISBN 3-931887-74-X
- Kurt & Roswitha Reichenberger: "Bibliographisches Handbuch der Calderón-Forschung /Manual bibliográfico calderoniano (II,ii):Sekundärliteratur zu Calderón 1679-1979: Fronleichnamsspiele, Zwischenspiele und Zuschreibungen. Estudios críticos sobre Calderón 1679-1979: Autos sacramentales, obras cortas y obras supuestas". Kassel, Edition Reichenberger 2003. ISBN 3-935004-92-3
- Kurt & Roswitha Reichenberger: "Bibliographisches Handbuch der Calderón-Forschung /Manual bibliográfico calderoniano (III):Bibliographische Beschreibung der frühen Drucke". Kassel, Edition Reichenberger 1981. ISBN 3-87816-038-0
[editar] Ligazóns
- Calderón de la Barca, na Biblioteca de Autores clásicos do Centro Virtual Cervantes
- Calderón de la Barca e o Século de Ouro español
