Grando

El Vikipedio

Grando estas ĝeneraligo de konkretaj nocioj: longo, areo, pezo, ktp. Elektante unu el grandoj inter samspecaj kiel mezurunuo, oni povas esprimi per nombro la rilaton de ĉiuj grandoj kompare al mezurunuo. Jen kiel difinas la ĉefajn grandojn la PIV:

• Longo - grando, mezuranta laŭlinian dimension de iu aŭ io;
• Areo - grando, se konsideri surfacon kiel kvanto;
• Volumeno - grando, kiu esprimas la parton de la spaco okupata de iu korpo;
• Maso - grando, kiu mezuras la kvanton de materio, kiun entenas unu korpo;
• Tempo- norma sistemo de referencoj, laŭ kiu oni esprimas la antaŭecan, postecan aŭ dumecan rilaton de du fenomenoj.
• Pezo - forto rezultanta de la tera altiro, per kiu la korpoj konstante premas sur subtenantan objekton aŭ konstante tiras sur pendigantan objekton;
• Denseco - rilato de unu fizika grando de iu afero al ĝia volumeno; la denseco de la solidaĵo, likvaĵo aŭ gaso estas la rilato de ilia maso al ilia volumeno;
• Rapido - spaco trairanta de punkto aŭ objekto dum unuo de tempo;
• Akcelo - variado de la rapideco en la temp-unuo;
• Forto - kapablo de korpo aŭ korpoparto produkti grandajn efikojn;
• Premo - kvociento de la forto, kiun fluidaĵo aplikas al surfaco, per la valoro de tiu surfaco (ekz. atmosfera premo; arteria premo);
• Tensio - fizika grando, egala al la linia integralo de iu punkto al alia de elektra kampo, prenita laŭlonge de donita vojo (ekz. interklema tensio, joniga tensio, trarompa tensio);
• Laboro - fizika grando, egala al linia integralo de forto laŭlonge de vojo trairanta de punkto de aganta forto; egalas al energiodiferencialo;
• Energio - grando difinita en teoria fiziko, esprimas kapablon fari ian laboron; ĝi povas ekzisti en diversaj formoj: la meĥanika, elektromagneta, radiada, statika, kineta, varmo-energio;
• Povumo - laboro produktata en la unuo de tempo, esprimata per po kilogramometroj porsekunde, en elektrotekniko per vattoj kaj kilovattoj;
• Temperaturo - grado de la varmo aŭ malvarmo; ĝin oni mezuras laŭ la skaloj farenhejta aŭ celsiusa (centezimala);
• Kurentintenso - elektrokvanto, kiu trapasas konduktilon dum unu sekundo;
• Lumintenso - luma fluo, vastiĝanta ene de korpa angulo egala al unu steradiano;
• Angulo - grando, mezuranta nefermitan spacon inter du samebenaj rektoj aŭ inter du intersekcantaj kurboj, inter rekto kaj surfaco, inter du ebenoj ktp.