Βίκινγκ
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Οι Βίκινγκ είναι εθνοτική ομάδα, τμήμα των Βορείων Λαών της Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εμφανίσθηκαν ως εξερευνητές, πειρατές, έμποροι, μισθοφόροι (ή και τα τέσσερα μαζί) σε μεγάλο κομμάτι της Ευρώπης. Κοιτίδα τους είναι η Σκανδιναβία και τέσσερα σημερινά έθνη έλκουν την καταγωγή τους από αυτούς: νορβηγοί, σουηδοί, δανοί, ισλανδοί. Η παρουσία τους υπήρξε καταλυτική για την ιστορία πέντε ακόμη σημερινών κρατών: Μ. Βρετανία, Γαλλία, Φινλανδία, Ρωσία, Λευκορωσία, Ουκρανία.
Οι Βίκινγκ δεν αποτέλεσαν ενιαίο έθνος, με τη μορφή που αυτά άρχισαν να διαμορφώνονται στη Νότια Ευρώπη κατά την ίδια περίοδο, αλλά διέθεταν μεταξύ τους πολλά κοινά χαρακτηριστικά:
- γλώσσα, την αρχαία σκανδιναβική - μία ινδοευρωπαϊκή γλώσσα που κατατάσσεται στις γερμανικές ή αρχαίες βόρειες γλώσσες.
- μυθολογία και παραδόσεις, με κυρίαρχες τις επικές σάγκες, οι οποίες εξακολουθούν να γοητεύουν μέχρι και σήμερα. Η μυθολογία τους πάντως έχει κατασυκοφαντηθεί, λόγω της χρήσης της από τους ναζί.
- τάση για εξερευνήσεις και επικοισμό μακρινών εδαφών, οφειλόμενη κυρίως στην ανάγκη για εξεύρεση περιοχών πιο εύφορων από την παγωμένη και άγονη Σκανδιναβία.
- συναίσθηση της κοινής καταγωγής τους.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Ιστορία
(όλες οι ημερομηνίες είναι μ.Χ.)
Συνήθως οι αναφορές στους Βίκινγκ παραπέμπουν στην περίοδο της μέγιστης εξάπλωσής τους, η οποία αποκαλείται Χρυσή Εποχή και συμβατικά καλύπτει το διάστημα μεταξύ 793 (λεηλασία της Μονής Λίντισφαρν στη ΒΑ Αγγλία) και 1066 (συντριβή των νορβηγών του Χάραλντ Γ' στο Στάμφορντ Μπριτζ).
Χάρις στην ικανότητά τους στη ναυσιπλοϊα και τον πόλεμο, στους τρεις αυτούς αιώνες εξαπλώθηκαν σε μία τεράστια έκταση που ξεκινά από τη Ρωσία, περνά από τη σκανδιναβική χερσόνησο και διασχίζει οριζόντια ολόκληρο το Βόρειο Ατλαντικό, από την Αγγλία και τα νησιωτικά συμπλέγματα στα βόρεια της Σκωτίας μέχρι την Ισλανδία, τη Γροινλανδία και τέλος τη Βίνλαντ στο σημερινό ανατολικό Καναδά. Επίσης εμφανίσθηκαν στο Βυζάντιο, τη Βόρεια Αφρική, την Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία, με κάποια από τις ιδιότητες που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Στα υποκεφάλαια που ακολουθούν, περιγράφεται η διαδρομή των βασικών βίκινγκ εθνικών διαφοροποιήσεων. Πρέπει εκ των προτέρων να σημειωθεί ότι η ιστορική έρευνα αντιμετωπίζει ένα σημαντικό πρόβλημα: την έλλειψη ιδίων γραπτών πηγών. Με εξαίρεση τους Βαράγγους, οι Βίκινγκ της Χρυσής Εποχής ήταν αναλφάβητοι, με αποτέλεσμα οι κυριότερες αναφορές να βρίσκονται ξένες πηγές (βυζαντινοί συγγραφείς, καθολικοί μοναχοί και ιεραπόστολοι), ή σε μεταγενέστερες καταγραφές της προφορικής τους παράδοσης, όπως οι ισλανδικές σάγκες (12oς-14ος αι) και το ρωσικό Πρώτο Χρονικό (12oς αι).
[Επεξεργασία] Νορβηγοί
Μέχρι και τον 8ο αι. η Νορβηγία ήταν κατακερματισμένη σε μικρά τοπικά βασίλεια ή κοινότητες. Στα τέλη του αιώνα κάποια από αυτά συνεργάζονται για την πραγματοποίηση πειρατικών ή εξερευνητικών αποστολών, τα οποία φέρνουν εντυπωσιακά αποτελέσματα: μεταξύ 800 και 802 ανακαλύπτουν τα νησιωτικά συμπλέγματα Φερόε, Σέτλαντ και Όρκνεϋς, ενώ το 820 ιδρύουν ένα μικρό βασίλειο στις ανατολικές ακτές της Ιρλανδίας.
Το 872 ο Χάραλντ ο Ξανθός ενοποιεί διοικητικά την επικράτεια και γίνεται ο πρώτος βασιλιάς της, ιδρύοντας ένα βασιλικό οίκο που θα κυβερνά τη χώρα για τεσσεράμισι αιώνες. Το 874 οι άνδρες του Χάραλντ ανακαλύπτουν την Ισλανδία, την οποία θα αποικίσουν μαζικά έναν αιώνα αργότερα (970). Το 985 ο Γκούνμπγιορν Ούλφσον ανακαλύπτει τη Γροινλανδία κατά λάθος - έπλεε από τη Νορβηγία προς την Ισλανδία, αλλά λόγω θαλασσοταραχής έχασε τον προσανατολισμό του. Τον ίδιο χρόνο φθάνει εκεί και ο Έρικ ο Κόκκινος, εξόριστος από την Ισλανδία, ο οποίος αποπειράται να δημιουργήσει τον πρώτο οικισμό (Μπράταχλιντ).
Με παρόμοιο τρόπο το 986 οι νορβηγοί βίκινγκ φθάνουν στην Αμερική. Ο Μπγιάρνι Χεργιόλφσον είχε ξεκινήσει για τη Γροινλανδία, αλλά ισχυροί ΒΑ άνεμοι τον έβγαλαν από την ρότα του και τον κατηύθυναν προς τον Καναδά! Όταν ο Χεργιόλφσον βλέπει τις ακτές, καταλαβαίνει το λάθος και ανακρούει πρύμναν, χάνοντας την ευκαιρία να γίνει ο πρώτος ευρωπαίος που θα πατούσε σε αμερικανικό έδαφος! Ακούγοντας την ιστορία, ο Λιφ Έρικσον (γιος του Έρικ του Κόκκινου) οργανώνει εξερευνητική αποστολή και πράγματι πατά τα νέα εδάφη γύρω στο 1000. Βλέποντας τα άγρια αμπέλια θυμάται τις αμπελοκαλλιέργειες που είχε δει στη Γαλλία, για αυτό και ονομάζει την άγνωστη χώρα Βίνλαντ (Winland: Γη του οίνου). Πιστεύεται πως ο Λιφ προσπάθησε να εποικίσει τη Βίνλαντ - σε αυτό συνηγορούν τα ερείπια οικισμού που βρήκαν οι αρχαιολόγοι στο Νησί των Μεδουσών (L'Anse aux Meadows).
Στις αρχές του 11ου αι. γίνονται οι πρώτες σοβαρές προσπάθειες για εισαγωγή του χριστιανισμού στη χώρα. Κυρίαρχο ρόλο έπαιξε ο βασιλιάς Όλαφ Β', ο οποίος αργότερα ανακηρύχθηκε άγιος. Χρειάσθηκε πάντως να περάσουν αρκετές δεκαετίες, ωσότου η νέα θρησκεία να γίνει κυρίαρχη (η πρώτη νορβηγική αρχιεπισκοπή ιδρύθηκε μετά από ενάμισι αιώνα, το 1153, στο Νιντάρος - σημερινό Τρόντχαϊμ).
Το 1066 ο Χάραλντ Γ' ο Αδίστακτος, πρώην αξιωματικός του βυζαντινού στρατού, προσπαθεί να εκμεταλλευθεί το κενό διαδοχής στον αγγλικό θρόνο και οργανώνει εκστρατεία για να κατακτήσει την Αγγλία, θέλοντας να προλάβει τους Νορμανδούς που είχαν παρόμοιες βλέψεις. Υποτιμώντας τον αντίπαλο, ο στρατός του υφίσταται πανωλεθρία στη Μάχη του Στάμφορντ Μπριτζ από τον αγγλοσάξονα Χάρολντ Γκόντβινσον, ο ίδιος ο βασιλιάς πέφτει νεκρός και κλείνει έτσι η Χρυσή Εποχή των Βίκινγκ, αφού οι διάδοχοί του ακολουθούν διαφορετικό δρόμο - αυτόν της εσωτερικής αναδιοργάνωσης και της καλλιέργειας καλών σχέσεων με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Για το λόγο αυτό ο Χάραλντ έμεινε στην ιστορία ως ο τελευταίος βίκινγκ βασιλιάς.
[Επεξεργασία] Σουηδοί
Οι σουηδοί λαμβάνουν μέρος στην προσπάθεια αποικισμού της Αγγλίας από τους Βίκινγκ στα τέλη του 8ου αιώνα. Εκεί έρχονται σε επαφή με τους χριστιανικούς αγγλοσαξονικούς πληθυσμούς, με αποτέλεσμα την έναρξη μιας μακράς διαδικασίας εκχριστιανισμού τους που ολοκληρώθηκε πολύ αργότερα.
Σύμφωνα με τις υπάρχουσες αναφορές, κατά το 10ο αιώνα οι σουηδοί έχουν ήδη συγκροτηθεί σε κράτος με βασιλιά το Χάρολντ τον Ξανθό. Το Χάρολντ διαδέχεται ο γιος του Μπγιορν, που λέγεται πως κυβέρνησε για πενήντα χρόνια. Μετά αναλαμβάνουν συμβασιλείς οι δύο γιοι του Μπγιορν, ο Όλοφ και ο Έρικ. Όταν ο Όλοφ πεθαίνει, ο γιος του Στίρμπγιορν αρνείται να μοιρασθεί το θρόνο με το θείο του και γίνεται πειρατής στη Βαλτική. Η τελική σύγκρουση των δύο λαμβάνει χώρα στο Φυρισβέλιρ (κοντά στην Ουψάλα), μάλλον το 983 - ο Στίρμπγιορν σκοτώνεται και ο Έρικ κυβερνά ανενόχλητος μέχρι το θάνατό του (993).
Τον Έρικ διαδέχεται ο γιος του, ο Όλαφ Β' ο Σκώτος, στα χρόνια του οποίου ολοκληρώνεται ο εκχριστιανισμός των νότιων περιοχών. Επίσης ο Όλαφ συμμαχεί με τους δανούς και μαζί συντρίβουν το νορβηγικό στόλο στη ναυμαχία του Σβολντ (999 ή 1000), κάνοντας τη Σουηδία το ισχυρότερο από τα κράτη των Βίκινγκ. Η βραχύβια αυτή κυριαρχία τίθεται σύντομα σε δοκιμασία και λήγει με την εξισορροπητική σουηδονορβηγική Συνθήκη του Κούγκαλβ (1019).
Στις δεκαετίες που ακολουθούν η Σουηδία εμπλέκεται σε διάφορες μικρές περιφερειακές διενέξεις. Όμως τα σημαντικά γεγονότα γίνονται στο εσωτερικό, αφού η χώρα είναι διχασμένη ανάμεσα στους οπαδούς των ειδώλων και τους υποστηρικτές της νέας θρησκείας, του χριστιανισμού. Το 1066 προκύπτει πρόβλημα στη διαδοχή - το στέμμα διεκδικούν δύο πρίγκιπες με το ίδιο όνομα (Έρικ). Στον εμφύλιο που ακολουθεί, ο ένας στηρίζεται από τις νότιες εκχριστιανισμένες πόλεις και ο άλλος από τις ειδωλολατρικές περιοχές του εσωτερικού της χώρας. Πάντως η τελική επικράτηση του χριστιανισμού και συνάμα η εγκαθίδρυση της απόλυτης μοναρχίας ως μεθόδου διακυβέρνησης, που θα σημάνουν το οριστικό τέλος της βίκινγκ περιόδου στη Σουηδία, θα λάβουν χώρα έναν αιώνα αργότερα επί Έρικ του Αγίου (βασ. 1150-1160).
[Επεξεργασία] Δανοί
[Επεξεργασία] Βαράγγοι
(εκτενές άρθρο εδώ)
Ενώ όλοι οι υπόλοιποι Βίκινγκ κατευθύνονται προς δυσμάς, οι Βαράγγοι (φύλο συγγενικό με τους σουηδούς) στα τέλη του 8ου αι. αρχίζουν να μετακινούνται προς τα ανατολικά αναζητώντας προϊόντα και βάσεις για το εμπόριό τους. Ιδρύουν μία εμπορική γραμμή που ξεκινά από τη Σκανδιναβία, διασχίζει κάθετα τα ανατολικά σλαβικά εδάφη από τη Βοντ μέχρι την Κριμαία και καταλήγει στην πιο πλούσια πόλη της εποχής: την Κωνσταντινούπολη. Η γραμμή αυτή αναφέρεται στην ιστοριογραφία ως Εμπορική Οδός Βαράγγων - Ελλήνων.
Σύντομα οι Βαράγγοι εγκαθίστανται μόνιμα στα στρατηγικά περάσματα της τεράστιας διαδρομής, ιδρύουν πόλεις και εγκαθιδρύουν τη δική τους στρατιωτική-εμπορική αριστοκρατία. Ηγεμονεύουν επί των ντόπιων φυλών, που σπαράσσονταν από εμφύλιους πολέμους και ξενικές επιδρομές, και δημιουργούν το Κράτος των Ρως (880) που χαρακτηρίζεται από το δίπολο «βαραγγική άρχουσα τάξη - σλαβικός λαός». Ευρισκόμενοι σε διαρκή επαφή με την Πόλη, εισάγουν το χριστιανισμό (988) και καλλιεργούν εντατικά τα γράμματα και τις τέχνες, σε αντίθεση με τους δυτικούς συγγενείς τους. Σταδιακά οι βαράγγοι αφομοιώνονται από το σλαβικό στοιχείο και έως το 13ο αι. έχουν πια απωλέσει κάθε ίχνος από τη σκανδιναβική καταγωγή τους.
Την ίδια περίοδο, άλλοι βαράγγοι στρατολογούνται ως επίλεκτοι μισθοφόροι στο βυζαντινό στρατό. Συγκροτούν μάλιστα δικό τους τάγμα, το Τάγμα των Βαραγγίων ή Βαραγγική Φρουρά.
[Επεξεργασία] Νορμανδοί
Οι Νορμανδοί είναι βίκινγκ που εγκαταλείπουν τη Σκανδιναβία γύρω στα 880 και εποικίζουν τις βόρειες ακτές της Γαλλίας, απέναντι από την Αγγλία. Φοβούμενος τις ληστρικές επιδρομές τους στο εσωτερικό της χώρας, ο γάλλος βασιλιάς Κάρολος Γ' προσφέρει αυτονομία στα εδάφη τους με αντάλλαγμα την υποταγή τους στο θρόνο. Ο αρχηγός τους Χρολφ (γνωστότερος με το εκλατινισμένο Ρόλλος) δέχεται την πρόταση και το 911 δημιουργείται το πρώτο νορμανδικό κράτος.
Έχοντας πια δική τους αναγνωρισμένη επικράτεια, το μετέπειτα Δουκάτο της Νορμανδίας, οι νορμανδοί ακολουθούν την οδό της ειρηνικής συμβίωσης με τους γείτονές τους. Τα στρατόπεδά τους μετατρέπονται σε πιο μόνιμες εγκαταστάσεις, δημιουργούν οικογένειες, αναμειγνύονται με τον αυτόχθονα πληθυσμό και εγκαταλείπουν τον παγανισμό χάριν του χριστιανισμού. Μετά από λίγες γενιές είναι πια δύσκολο να ξεχωρίσεις ένα νορμανδό από ένα γάλλο.
Για πολλούς η μετάβαση στη νέα κατάσταση είναι δύσκολη, αφού η εγκατάλειψη των «παραδοσιακών» μεθόδων πλουτισμού (πειρατεία, επιδρομές) οδηγεί σε φτώχεια. Η στροφή στη γεωργία δεν αποτελεί διέξοδο για τη μεγάλη πλειοψηφία, επειδή τα πλέον εύφορα εδάφη ανήκαν από πριν σε γάλλους ευγενείς. Αυτό οδηγεί πολλούς μακριά από τη χώρα τους, όπου (διάσημοι για τις ικανότητές τους στο ιππικό) στρατολογούνται σε ξένες δυνάμεις. Από τα τέλη του 10ου αι. παρατηρείται μαζική εγκατάσταση νορμανδών μισθοφόρων στην κεντρική και νότια Ιταλία, για να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις των τοπικών ηγεμόνων εναντίον των σαρακηνών και των βυζαντινών. Κάποιοι από τους απογόνους τους φθάνουν μάλιστα σε ανώτερα αξιώματα, με κορυφαίο το Ρογήρο (Roger) που στέφεται βασιλιάς Σικελίας και Μάλτας το 1130.
Στις αρχές του 11ου αι. το Δουκάτο της Νορμανδίας συσφίγγει τους δεσμούς του με τους αγγλοσάξονες. Λόγω αυτών των σχέσεων, που επιβεβαιώνονται με βασιλικό γάμο, καταφεύγει εκεί η αγγλική βασιλική οικογένεια όταν οι δανοί κατακτούν το νησί (1016). Μεταξύ των φυγάδων είναι και ο νεαρός πρίγκιπας Εδουάρδος ο Ομολογητής, ο οποίος επιστρέφει στην Αγγλία ως βασιλιάς το 1041, φέρνοντας μαζί του ένα ολόκληρο επιτελείο νορμανδών ευγενών. Όταν το 1066 ο Εδουάρδος πεθαίνει, υπάρχουν πολλοί επίδοξοι διάδοχοι από το εξωτερικό. Ο νέος βασιλιάς, ο αγγλοσάξονας Χάρολντ Γκόντβινσον, συντρίβει αρχικά το Χάραλντ Γ' της Νορβηγίας, αδυνατεί όμως να ελέγξει τους Νορμανδούς. Στις 28 Σεπτεμβρίου ο νορμανδός δούκας Γουίλλιαμ αποβιβάζεται στα αγγλικά εδάφη και στις 14 Οκτωβρίου πετυχαίνει την αποφασιστική νίκη στη Μάχη του Χάστινγκς.
Μετά τη νίκη του ο δούκας στέφεται βασιλιάς της Αγγλίας ως Γουίλιαμ Α' ο Κατακτητής και η νορμανδική αριστοκρατία αντικαθιστά την αγγλοσαξονική. Ο διαχωρισμός μεταξύ νορμανδών και αγγλοσαξόνων συνεχίζει να υφίσταται μέχρι τον Εκατονταετή Πόλεμο (1337-1453), όταν πια όλοι αυτοπροσδιορίζονται απλά ως Άγγλοι και η νορμανδογαλλική γλώσσα των κατακτητών συγχωνεύεται με αυτήν των ντόπιων, δημιουργώντας τη Μέση αγγλική γλώσσα.
[Επεξεργασία] Ιστορική αποτίμηση
Οι χριστιανικοί λαοί της νότιας Ευρώπης αντιμετώπιζαν τους Βίκινγκ ως ικανότατους πολεμιστές αλλά συνάμα αμόρφωτους, χωρίς να φείδονται ειρωνείας. Χαρακτηριστικά στην Ιταλία ο Βίκινγκ ήταν συνώνυμο του άπλυτου και άξεστου, ενώ για τους βυζαντινούς ήταν πελεκοφόρος βάρβαρος και κρασοσακούλα, χρήσιμος πάντως ως μισθοφόρος και επίλεκτος σωματοφύλακας του αυτοκράτορα. Στα πλαίσια αυτής της εικόνας αναπτύχθηκαν δοξασίες που μέχρι σήμερα δεν έχουν αποδειχθεί, όπως ότι έπιναν κρασί από τα κρανία των αντιπάλων τους ή ότι διακοσμούσαν τα κράνη τους με κέρατα (κατά το Μεσαίωνα θεωρούνταν σύμβολο του διαβόλου).
Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Πράγματι ο πολιτισμός που δημιούργησαν οι Βίκινγκ ήταν ελάσσων σε σύγκριση με την πολιτιστική παραγωγή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μοναδική εξαίρεση ήταν οι Βαράγγοι του κράτους των Ρως, οι οποίοι πάντως επηρεάσθηκαν έντονα από το Βυζάντιο, και δευτερευόντως οι Νορμανδοί. Οι βασιλείς της Νορβηγίας ήταν αγράμματοι έως το 1066. Οι Βίκινγκ, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια της εξάπλωσής τους, θεωρούσαν ως φυσιολογικές δραστηριότητες την πειρατεία, τη ληστεία και το βιασμό. Από την άλλη μεριά όμως, η κατάσταση των άλλων λαών στο μεγαλύτερο τμήμα της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης δεν ήταν πολύ καλύτερη. Ίσως η κυριαρχία του χριστιανισμού είχε επηρεάσει κάποια ζητήματα ηθικής, αλλά σίγουρα το πολιτιστικό χάσμα μεταξύ αυτών και των Βίκινγκ δεν ήταν τόσο μεγάλο.
Δεν πρέπει επίσης να αγνοείται ένα άλλο δεδομένο: οι Βίκινγκ πέρασαν στη Χρυσή Εποχή τους, έστω και καθυστερημένα, από μία φάση που οι περισσότεροι λαοί πέρασαν κάποια στιγμή. Ας μην ξεχνάμε για παράδειγμα ότι οι έλληνες της κλασικής αρχαιότητας θεωρούσαν την πειρατεία ως κατά φύσιν κτητική δραστηριότητα! Υπό αυτό το πρίσμα, ίσως και να ήταν ιστορικά αναπόφευκτο το πέρασμα από τη φάση Βίαιη επέκταση - Ακμή - Παρακμή πριν την πλήρη ένταξη στον ευρωπαϊκό κόσμο, που ξεκίνησε μετά το 1066 παράλληλα με τον πλήρη εκχριστιανισμό τους.
