Gerallt Gymro
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Roedd Gerallt Gymro (neu Giraldus Cambrensis yn Lladin) (c.1146- c.1223) yn eglwyswr a hanesydd canoloesol. Ei enw bedydd oedd Gerald de Barri.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Teulu a blynyddoedd cynnar
Roedd Gerallt yn ysgolor mawr ac yn archddiacon Brycheiniog. Fe'i ganwyd yn 1146 yng nghastell Maenor Bŷr, Sir Benfro yn fab i Angharad, merch Nest (fl.1100-1120), merch Rhys ap Tewdwr) a William de Barri, arglwydd Normanaidd Ynys y Barri.
Roedd ei ewythr Dafydd, yn esgob Tyddewi, a phan fu farw yn 1176 dewisodd y Cymry Gerallt i'w olynu, ond gwrthododd Archesgob Caer-gaint ei dderbyn gan benodi Sais yn ei le. Dyna un rheswm pam yr oedd Gerallt yn gobeithio y byddai'r Cymry yn gallu herio awdurdod Caer-gaint.
[golygu] Y Daith Trwy Gymru
Yn 1176 roedd Baldwin, Archesgob Caer-gaint, am deithio oddi amgylch Cymru i bregethu'r Groesgad ac i ymweld ag eglwysi cadeiriol Cymru i ddangos eu bod dan ei awdurdod, ac fe ofynnodd i Gerallt Gymro deithio gyda fe. Ysgrifennodd Gerallt hanes y daith yn y llyfr Itinerarium Cambriae (Hanes y Daith Trwy Gymru).
Dechreuodd y daith yn Henffordd; aethon nhw wedyn drwy Ddyffryn Wysg i'r Fenni, ac yna trwy Frynbuga i Gaerlleon. Aethant yn eu blaenau i eglwys gadeiriol Llandaf, Abaty Margam, Cydweli a Caerfyrddin, Hendy-gwyn ar Daf ac wedyn eglwys gadeirol Tyddewi. Teithio tua'r gogledd wedyn, i Ystrad Fflur a mynachlog Llanbadarn Fawr a chyrraedd y drydedd eglwys gadeiriol ym Mangor a'r bedwaredd yn Llanelwy. Ar ddiwedd y daith dychwelodd yr Baldwin i Loegr.
Ar y daith roedd tua tair mil o wŷr wedi addo ymuno yn y Groesgad, ond yn y diwedd ychydig iawn a aeth.
[golygu] Ysgolheictod
Roedd Gerallt yn ysgolhaig mawr yn ei oes. Astudiodd yn ysgol eglwys Sant Pedr yng Nghaerloyw, ym Mharis ac yn Lincoln. Yn ogystal â "Hanes y Daith trwy Gymru", ysgrifennodd sawl llyfr arall, i gyd mewn Lladin, gan gynnwys disgrifiad o Iwerddon (Topographia Hibernica) yn 1188, y Disgrifiad o Gymru (Descriptio Kambriae) rhwng 1193 a 1215, a'r Speculum Duorum, gwaith athronyddol, yn 1216. Ysfrifenodd hefyd Expugnatio Hibernica ("Cwncwest Iwerddon") a nifer o ysgrifau.
[golygu] Llyfryddiaeth
- Topographia Hibernica (1188)
- Expugnatio Hibernica ("Cwncwest Iwerddon")
- Itinerarium Cambriae (1191)
- Descriptio Cambriae ("Disgrifiad o Gymru", 1194)
- De instructione principis
- De rebus a se gestis
- De iure et statu Menevensis ecclesiae
- Gemma ecclesiastica
- Speculum ecclesiae
- Symbolum electorum
- Invectiones
- Retractationes
- Vita sancti Hugonis Lindensis
- Vita Galfridi archiepiscopi Eboracensis
- Vita sancti Ethelberti
- Vita sancti Remigii
- Vita sancti Davidii
[golygu] Gwaith Gerallt mewn cyfieithiad
- Lewis Thorpe (cyf.), The journey through Wales and The description of Wales (Llundain, 1978)
- John J. O'Meara (cyf.), The history and topography of ireland (Llundain, 1982)
- Thomas Jones (cyf.), Gerallt Gymro (Caerdydd, 1938). "Hanes y Daith trwy Gymru" a'r "Disgrifiad o Gymru".
[golygu] Llyfrau amdano
- Robert Bartlett, Gerald of Wales (1982)
- Thomas Jones, Gerallt Gymro (Caerdydd, 1947)
- Michael Richter, Giraldus Cambriensis and the Growth of the Welsh Nation (1972)
