Kragujevac

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Kragujevac je jedan od četiri grada u Srbiji. Ovaj administrativni status imaju još i Beograd, Novi Sad i Niš.

Grad Kragujevac po popisu stanovništva iz 2002. godine ima 197.000 stanovnika, a šire područje grada sa 5 gradskih općina (Aerodrom, Stari Grad, Stanovo, Pivara (urbane) i Stragari (prigradska)) broji 211.580 stanovnika. Dok ukupno gravitaciono područje koga čine općine Knić, Batočina, Lapovo, Rača, Topola, Aranđelovac, Rekovac i Svilajnac ima preko 350.000 stanovnika.

Sadržaj 1 Geografija 2 Historija 3 Struktura ukupnih površina 4 Demografija 5 Kulturne institucije

[izmijeni] Geografija

Kragujevac se nalazi u centralnom dijelu Srbije, 125 km. južno od Beograda, na 20 stepenu istočne geografske dužine i 44 stepenu sjeverne geografske širine.

Područje grada prostire se na površini od 835 km2, leži na nadmorskoj visini od 173 m, okružen obroncima planina Rudnik i Crni Vrh, a dolinom rijeke Lepenice otvoren je prema dolini Velike Morave.

Šumadiju karakteriše brežuljkasto - brdovito zemljište, blago zatalasano. Rudnik je najveća planina u Šumadiji sa najvišim vrhom od 1132m. Ovo područje je dobilo ime po nekada bogatim rezervama šuma, koje danas zauzimaju tek četvrtinu ukupne površine.

Na području Šumadije vlada umjereno-kontinentalna klima. Ovaj kraj ima razuđenu mrežu riječnih tokova, ali bez većih rijeka. Zbog nedostatka rijeka i ograničenih padavina za opskrbu grada vodom izgrađene su vještačke akumulacije. Tako su nastala Grošničko i Gružansko jezero, kao i jezero u Šumaricama. Kragujevac ima razvijenu saobraćajnu infrastrukturu.

Kragujevac je značajan privredni, kulturni, obrazovni i zdravstveni centar Šumadije i Pomoravlja, te susjednih regiona. Drugi je po veličini u Šumadiji (poslijee Beograda), a četvrti u Srbiji. Makroregionalni je centar za regione: Čačka, Kraljeva, Užica, Jagodine, Kruševca,Smedereva, Požarevca i Sjevernog Kosova. Grad je definiran i kao prijestolnica buduće pokrajine Šumadija. Do 1990. godine Kragujevac je bio 5. grad po razvijenosti u SFRJ odmah poslije slovenačkih gradova. Početkom 1990-ih godina grad postaje jedan od siromašnijih gradova u Srbiji. Danas je Kragujevac ponovo jedan od najjačih administrativnih, kulturnih, financijskih, industrijskih i političkih centara u Srbiji i Crnoj Gori.

[izmijeni] Historija

Brojna arheološka nalazišta u bližoj i daljoj okolini Kragujevca (ima ih 184 iz raznih vremenskih epoha) govore da je ovaj prostor bio nastanjen u starijem kamenom dobu, dakle prije 40.000 godina. Prvi pisani trag o Kragujevcu datira iz 1476. Sve do pada pod osmansku vlast 1459. godine, ovaj kraj je bio u sastavu srpske srednjovjekovne države. U dugom periodu osmanske vlasti Kragujevac je bio turska kasaba sa velikim brojem zanatlijskih i trgovačkih radnji. Poslije ustanka za nacionalno oslobođenje (1804-1813, 1815 g.) ulazi u sastav Srbije.

Od 1818. godine Kragujevac je prijestolnica restaurirane Srbije, njen državni i politički centar, u kome knez Miloš Obrenović gradi svoj dvor i smješta cjelokupnu upravu i administraciju. Tu su utemeljene i brojne društvene, prosvetne i kulturne ustanove moderne Srbije: Prva sudska ustanova - Sud kragujevački (1820), prva apoteka (1822) gimnazija (1833), Štamparija (1834), Pozorište (1835), Licej - prethodnica Beogradskog univerziteta (1838). Značajan podsticaj oživljavanju gradu dalo je preseljenje topolivnice iz Beograda u Kragujevac, iz koje se kasnije razvio Vojnotehnički zavod, preteča današnje Grupe "Zastava", u okviru koje se nalazi najveće fabrike automobila, kamiona i oružja na Balkanu.

Na početku Prvog svjetskog rata, 1914, nakon napada Austro-Ugarske na Srbiju, Kragujevac je bio sjedište najviših državnih ustanova i Vrhovne komande. Poslije Prvog svjetskog rata Kragujevac je sjedište Šumadijske oblasti i privredno, obrazovno i kulturno središte šire regije. Do Drugog svjetskog rata Kragujevac je najrazvijeniji industrijski grad Srbije.

Za vrijeme Drugog svjetskog rata Kragujevac je platio visoku cijenu: u njemu je 21. oktobra 1941 strijeljano 7.000 ljudi, među kojima je bilo i 300 đaka i petnaestoro djece od 8-12 godina. Na mjestu strijeljanja poslije rata je formiran veliki Memorijalni park i podignut spomen muzej "21. oktobar" u kome se nalazi preko 9000 dokumenata i više umjetničkih djela.

[izmijeni] Struktura ukupnih površina

• Oranice i bašte 71,7%
• Voćnjaci 15,3%
• Vinogradi 1,5%
• Livade i pašnjaci 11,5%

[izmijeni] Demografija

Teritoriju grada čini 57 naseljenih mjesta, od kojih su mnoga u neposrednoj blizini grada fizionomski srasla sa njim i čine Kragujevačku urbanu aglomeraciju. U strukturi stanovništva žensko stanovništvo učestvuje sa 51%, a muško sa 49%. Oko 97% stanovništva čine Srbi i Crnogorci, a manje je Nijemaca, Hrvata i drugih. U gradu se nalaze vjerski objekti pravoslavne, katoličke i adventističke vjere.

Poslije NATO napada u Kragujevac je stiglo 17.320 raseljenih lica sa Kosova. U ukupnom broju stanovnika broj izbeglica (21.320) učestvuje sa velikim udjelom u ukupnom stanovništvu.

[izmijeni] Kulturne institucije

Kragujevac ima razvijenu mrežu kulturnih ustanova. Više njih nastavlja tradiciju prvih ustanova svoje vrste u modernoj Srbiji.

1. Teatar "Joakim Vujić" (osnovan 1835).
2. Narodna biblioteka "Vuk Karadžić" (osnovana 1866).
3. Narodni muzej
4. Muzej "Zastava"
5. Studentski kulturni centar
6. Akademski kamerni hor "Liceum"
7. "Prva kragujevačka Gimnazija" (osnovana 1833).

Kragujevac kao makroregionalni centar ima razvijenu mrežu obrazovnih institucija koje pokrivaju potrebe šireg područja centralne Srbije, Na univerzitetu u Kragujevcu sa 11 fakulteta lociranih u Kragujevcu (šest fakulteta) i u pet gradova u centralnoj Srbiji (pet fakulteta) studira oko 12.500 studenata.

Kragujevac je regionalni zdravstveni centar u kome je smješten Klinički centar Kragujevac, koji opslužuje oko 2.000.000 stanovnika ne samo iz Srbije, već i sjeverne Crne Gore i Kosova.