St. Gotthardpass
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
De St. Gotthardpass (italienisch Passo del San Gottardo) isch sit de Eröffnig vo de Gotthardbaan im Jaar 1882 de wichtigschti Alpepass im Nord-Süd-Vercheer über d Alpe. De Pass isch zwüschet Andermatt i de Ursere und Eriels (Airolo) i de Leventina im Kanton Tessin. De Name häd de Pass vom Patron vo de Kapälle uf de Passhöchi.
[ändere] Zaale zum Pass
- Passhöchi 2108 Meter
- Passlengi 27 Kilometer
- 12. Jaarhundert St. Gotthard-Kapälle bout
- 1220 Saumpfad eröffnet als Teil vo de Strecki Basel - Mailand (Riibrugg Basel erscht 1225)
- 14. Jaarhundert Hospiz eröffnet
- 1830 Straass färtig bout
- 1872 - 1882 Isebaantunnel bout (Gotthardbahn AG)
- 1970 - 1980 Straassetunnel bout
[ändere] d Straass
D Gotthardstrass vo Altdorf z Uri uf Abläntsche (Biasca) im Tessin isch zwüsched 1919 und 1930 boue worde. Uf de Nordsiite häd mer d Schtraas immer wider uusboue und verbreiteret, uf de Süüdsiite isch i de 1960er-Jaar e neui Straass boue worde aber au di alti Straas dur d Tremola-Schlucht gits immer no. Bevor s e Straas über de Gotthardpass gee häd, isch gsaumet worde. De Saumwääg isch im 13. Jaarhudert boue worde. Urner und Tessiner Säumergnosseschafte händ de Wääg über de Bärg i gmäinsamer Aarbet ufta. S schwirigschte Stück isch dur d Schölleneschlucht mit de Tüüfelsbrugg und em Stüübende Stääg, emene uufghänkte Leenviadukt, gsi. Wäm mer de Saag glaubt, häd die Aarbet nume mit de Hilfe vom Tüüfel chöne gmacht wärde.
[ändere] d Isebaan
Vo 1872 bis 1882 isch de Isebaantunnel vo de Gotthardbaan (Gotthardbahn AG) bout worde. Gschufted händ vor alem italienischi Främdarbeiter won i änge und dräckige Baragge gwont händ. Ire Loon isch ne i Guetschii zalt worde. 177 Mane sind bim Bou gstorbe. Eine vonene isch de Bouunternämer Louis Favre vo Gämf gsi. Är häd sich verkalkuliert und de Tunnel isch fascht zwei Jaar z spaat färtig worde. Wäge de Konventioanalstraaf isch sini Firma Konkurs gange. Bime ne Streik z Göschene häd d Urner Regierig s Militär uufpotte und uf d Arbeiter schüüsse laa. Für d Opfer isch z Eriels bim Tunneluusgang es Dänkmal ufgschtellt won vom Vincenzo Vela gschtaltet worden isch. De erschti Zug isch am 23. Mai 1882 dur de Tunnel gfaare. Di rentabli Gotthardbaan isch 1908 verstaatlicht worde und hüt en Täil vo de SBB.
