دانشنامه
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
- این مقاله دربارهٔ مجموعهٔ نوشتاری اطلاعات است؛ برای اطلاع دربارهٔ کاربردهای دیگر دانشنامه و دایرةالمعارف به دایرةالمعارف (ابهام‌زدایی) و دانشنامه (ابهام‌زدایی) مراجعه کنید.
دانشنامه یا دایرةالمعارف، مجموعهٔ یا گردایهٔ نوشتاری جامعی است که شامل اطلاعاتی دربارهٔ همهٔ شاخه‌های دانش یا شاخهٔ مشخصی از دانش است. دانشنامه نباید با لغتنامه اشتباه شود: در حالی که لغتنامهها به معنی هر یک از سرمدخل‌هایش که معمولاً یک واژه هستند می‌پردازند، دایرةالمعارف‌ها حاوی اطلاعاتی دربارهٔ سرمدخل‌هایشان هستند. البته در مواردی مرز این دو واضح نیست و کتاب‌هایی (مثلاً لغتنامهٔ دهخدا) بین این دو هستند.
برای فهرستی از دانشنامه‌های مهم تاریخ، فهرست دانشنامه‌ها و فهرست دانشنامه‌های فارسی را ببینید.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تعریف عمومی
[ویرایش] پیشینهٔ واژه‌ها
عنوان دانشنامه را نخستین بار ابن سینا در کتاب دانشنامهٔ علایی به کار برد. [۱]
کلمهٔ دایرةالمعارف معادل واژهٔ فرانسوی «آنسیکلوپدی» (encyclopédie) است که خود از عبارت یونانی ἐγκύκλιος παιδεία (انکیکلیوس پایدیا) گرفته شده‌است. مفهوم واژه «آنسیکلوپدی» را «آموزش یا دانشی که در دایره‌ای گرد آمده باشد» گفته‌اند.[۲]
بعضی دانشنامه‌ها از پسوند -پدیا (p(a)edia-) در انتهای عنوان خود استفاده می‌کنند، مانند بنگلاپدیا (که موضوع آن درباره بنگال است).
[ویرایش] ویژگی‌های دانشنامه‌ها
دانشنامه‌هایی که اکنون استفاده می‌کنیم از گسترش لغتنامه‌های قرن هجدهم به اینجا رسیده‌اند. در لغتنامهها، واژه‌ها و معنی‌ها و گاهی اطلاعات اندکی دربارهٔ واژه و ریشه‌یابی آن جمع‌آوری شده‌اند؛ این اطلاعات معمولاً به گونه‌ای است که بطور کامل نیاز خواننده را برطرف نمی‌کنند. از این رو دانشنامه‌ها به آگاهی دادن فراتر در مورد آن موضوع (یا واژه) پدید آورده شدند. همچنین، یک دانشنامه نسبت به لغتنامه دارای اطلاعاتی همچون نقشه و تصویر، کتاب‌شناسی و آماره نیز می‌تواند باشد.
چهار عنصر اصلی‌ای که در دانشنامه‌ها تعریف می‌شوند عبارت‌اند از: موضوع، گستره، ساختار، و روش تهیه.
دانشنامه می‌تواند عمومی باشد و دارای مقالاتی در تمام زمینه‌ها باشد (دانشنامهٔ بریتانیکا به زبان انگلیسی و دایرةالمعارف فارسی به زبان فارسی مثال‌های خوبی از دانشنامه‌های عمومی هستند). آنها همچنین می‌توانند در یک زمینهٔ خاص باشند (مثلاً دانشنامه‌هایی در پزشکی، فلسفه، یا حقوق). دانشنامه‌هایی گوناگونی نیز وجود دارد که شامل اطلاعات گسترده‌ای در یک زمینهٔ خاص هستند، مانند دانشنامهٔ بزرگ شوروی و دانشنامهٔ یهود.
[ویرایش] تاریخچه
اولین کسی که سعی کرد دانش بشر را در کتابی جمع کند احتمالاً پلینی مهین (در کتاب ۳۷‐جلدی تاریخ طبیعی) یا ارسطو بود.[۳] پس از آنها، هم در جهان غرب و هم در مشرق‌زمین تلاش‌هایی برای این کار صورت گرفت که از جمله اولینِ آنها می‌توان از کتاب اشتقاقات ایسیدوروس سویلی در قرن هفتم میلادی و کتاب مفاتیح العلوم محمد ابن احمد خوارزمی نام برد.
[ویرایش] تاریخچهٔ دانشنامه‌های فارسی
زبان علم در ایران در چند صد سال اول پس از اسلام عربی بوده است. ولی از اواخر سدهٔ سوم هجری (قرن نهم میلادی) فارسی زبانان با ترجمهٔ کتابهای عربی زبان به فارسی، امکان دسترسی به علمی که خود در توسعه‌اش نقش مهمی داشتند را در زبان فارسی فراهم کردند.[۴]
[ویرایش] پانویس
[ویرایش] منابع
- «دایرةالمعارف». دایرةالمعارف فارسی ۱: صص ۹۵۷‐۹۵۸. (۱۳۸۱، چاپ سوم). به سرپرستی مصاحب، غلامحسین، تهران: امیرکبیر، کتابهای جیبی. ISBN 964-303-045-8.
- مقدسی، مهناز. دانشنامه‌های ایرانی، تهران: مؤسسهٔ پژوهشهای فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۴، ISBN 964-379-044-4 .
- دورانت، ويل. تاريخ تمدن جلد ۱۱ (عصر ولتر). شرکت انتشارات علمی فرهنگی چاپ چهارم ، ۱۳۷۴.
- وسل، ژیوا، دایرةالمعارفهای فارسی، ترجمهٔ محمدعلی امیرمعزی، انتشارات توس، چاپ اول، ۱۳۶۸.
