Trường Viễn Đông Bác cổ

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Trường Viễn Đông Bác cổ hay Pháp quốc Viễn Đông học viện, tên tiếng Việt của École française d'Extrême-Orient, không phải là một trường dạy học mà là một trung tâm nghiên cứu khảo cổ vùng Á châu.

Tên trung tâm này được viết tắt là EFEO. Trung tâm này xuất bản một tạp chí nghiên cứu mang tên là Bulletin de l'École Française d'Extrême-Orient ("Tập san trường Viễn Đông Bác Cổ" hay còn gọi là "Pháp quốc Viễn Đông học viện tập san"). Do đó, chữ viết tắt BEFEO trở thành quen thuộc trong phần danh mục sách báo tham khảo của nhiều sách, bài viết về khảo cổ và lịch sử của Á châu nói chung và của vùng Việt Nam và Đông Dương nói riêng.

[sửa] Lịch sử

Trường Viễn Đông Bác cổ khởi đầu với một công trình khảo cổ do Henri Parmentier dẫn đầu, mang tên mission archéologique de l'Indochine, năm 1898. Tới năm 1900, trường được thành lập với trụ sở đầu tiên tại Sài Gòn nhưng chỉ ít lâu sau chuyển qua Hà Nội.

Trong thời gian đầu, trường Viễn Đông Bác cổ có nhiệm vụ tham gia khảo cổ, thu thập bản thảo cổ, bảo trì các di tích lịch sử, nghiên cứu ngôn ngữ trong vùng Đông Dương thuộc địa Pháp (gồm cả ba nước Đông Dương lẫn những vùng nhượng địa Pháp tại Trung Hoa), cũng như tham gia nghiên cứu về lịch sử tất cả các vùng Nam, Đông Nam và Đông Á.

Năm 1957, trường phải rời khỏi Hà Nội. Năm 1972, trường phải rời khỏi Campuchia. Từ năm 1968, trường đặt trụ sở chính tại Paris, Pháp.

Tính tới năm 2006, trường có trụ sở chính tại Paris và 17 trung tâm nghiên cứu ở khắp vùng Nam, Đông Nam và Đông Á, kể cả một trung tâm tại Hà Nội mở cửa lại vào năm 1993.

[sửa] Thành tựu

Do sự tham gia của nhiều nhà bác học có tầm vóc, trường Viễn Đông Bác cổ đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong nghiên cứu văn hóa Á Châu.

[sửa] Angkor Wat

Năm 1907, trường Viễn Đông Bác cổ được trao nhiệm vụ nghiên cứu khu di tích Angkor Wat (hay Ăng-kor Vát, còn có tên cổ tiếng Việt là Đế Thiên Đế Thích).

Hầu hết các công trình bảo trì, tái thiết, nghiên cứu cũng như sao chép và chụp lại các chi tiết tại khu vực Angkor Wat đều do các nhà khảo cổ và kiến trúc thuộc trường Viễn Đông Bác cổ thực hiện. Cho tới năm 1970, công trình khảo cổ tại Angkor là một trong những công trình khảo cổ lớn nhất thế giới.

[sửa] Nghiên cứu văn minh thuộc Ấn

Trường Viễn Đông Bác cổ cũng tìm ra những tài liệu và kết quả đầu tiên trong cuộc nghiên cứu về các nền văn minh chịu ảnh hưởng Ấn Độ tại Đông Nam Á, trong đó phải kể đến việc nghiên cứu lịch sử các quốc gia và dân tộc tại vùng đất hiện nay là Nam bộ và miền nam Trung bộ Việt Nam: Các nước Chiêm Thành, Phù Nam, Chân Lạp.

Nhà ngôn ngữ học, khảo cổ học và sử học Georges Cœdès (1886-1969) là nhà nghiên cứu hàng đầu trong ngành này và đồng thời là giám đốc trường Viễn Đông Bác cổ từ 1929-1946. Ông là người hoàn thiện lý thuyết về các nền văn minh "Ấn Độ hóa" với nhiều công trình nghiên cứu trong đó nổi tiếng trên thế giới là Histoire ancienne des États hindouisés d'Extrême-Orient (Cổ sử các quốc gia Ấn Độ hóa tại Viễn Đông), xuất bản tại Hà Nội năm 1942 và Paris năm 1948 với tựa đề Les États hindouisés d'Indochine et d'Indonésie (bản tiếng Anh: The Indianized States of Southeast Asia (1968, 1975)).

[sửa] Mẫu tự hóa tiếng Hoa

Trong thế kỷ 19, trường Viễn Đông Bác cổ hệ thống hóa một phương pháp viết tiếng Hoa theo mẫu tự La tinh. Hệ thống này tương tự như Pinyin. Tuy nhiên, tới nay hệ thống này ít sử dụng. Hệ thống EFEO có thể so sánh với các hệ thống khác như sau:

IPA	EFEO	Wade-Giles	Pinyin
p	p	p	b
pʰ	p'	p'	p
t	t	t	d
tʰ	t'	t'	t
k	k	k	g
kʰ	k'	k'	k
ts	ts	ts	z
tsʰ	ts'	ts'	c
tʂ	tch	ch	zh
tʂʰ	tch'	ch'	ch
tɕ	k/ts	ch	j
tɕʰ	k'/ts'	ch'	q
ɕ	s/h	hs	x
w	ou/w	w	w
j	i/y	y	y
ɤ	ö/é	o/ê	e
ər	eul	êrh	er
z̩	eu	û	i
i	e	ih	i
y	u	ü	ü/u
u	ou	u	u
ən	en	ên	en
ɤŋ	eng	êng	eng
iɛ	ie	ieh	ie
iɤʊ	ieou/iou	iu	iu
iɛn	ien	ien	ian
uo	ouo	o/uo	o/uo
uaɪ	ouai	uai	uai
ueɪ	ouei	ui	ui
uan	ouan	uan	uan
uən	ouen	un	un
yɛ	iue	üeh	üe/ue
yɛn	iuen	üan	üan/uan
yn	iun	ün	ün/un
yʊŋ	ioung	iung	iong