Kuyucu Murat Paşa
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kuyucu Murat Paşa I. Ahmet saltanatı döneminde 9 Aralık 1606-5 Ağustos 1611 tarihleri arasında dört yıl yedi ay yirmiyedi gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Celali İsyanları'nı bastırmada başvurduğu sert yöntemler ve asileri kuyulara doldurarak diri diri gömmesi nedeniyle Kuyucu sıfatı ile tarihe geçmiştir. Çeşitli kaynaklarda göre, Anadolu Türk halkından yaklaşık 50-150 bin kişiyi katlettirdiği tahmini yürütülmüştür.
Peçevi, Kuyucu Murat Paşa'yı, "Bu ol vezir-i azamdır ki, memalik-i Al-i Osman’ı eşkiyadan temizlemiştir ve 500 yıl önce Şeyh-i Ekber hazretleri (Muhyiddini Arabi) Kuyucu Koca diye ona işaret ile kitabına yazmıştır. Saltanatın namusunu korumakta, kesin kararlı idi. Celali diye adı çıkan kimsenin Cuhud, imana gelmez, merd-i mülhid, tövbekar olmaz dizesinin anlamına uygun olarak, ne imanına, ne Müslümanlığına, ne de tövbesine kesinlikle güvenmezdi. Ölümden gayrı bir araçla onun doğru yola getirilebileceğine inanmazdı!" şeklinde kısaca anlatmakta ve daha fazla izahın gerekli olmadığını ilave etmektedir.
Aslen büyük ihtimalle Hırvat olan Kuyucu Murat Paşa, sırasıyla kethüda, sancakbeyi ve ardından Diyarbakır, Anadolu ve Rumeli Beylerbeyliği yapmış ve nihayet 1606 yılında vezir-i azam olmuştur.
III. Murat saltanatında Anadolu’da başlayan Celali İsyanları, III. Mehmet saltanatında artarak devam etmiş ve özellikle mezhep mücadelesini esas alan Kalenderoğlu İsyanı ile, Anadolu yakılıp kavrulmaya başlamıştır. Anadolu’nun isyanlarla kıvrandığı ve bu sebeple de Osmanlı Devleti’nin tarihinde bir ilke imza atarak 1606 tarihli Zitvatorok Antlaşmasını mecburiyetten imzalaması üzerine, Kuyucu Murat Paşa, Osmanlı padişahının fermanıyla aşağıdaki icraatlarda bulunmuştur:
1) Murad Paşa’nın üzerine yürüdüğü ilk Celali, Konya’daki Saracoğlu Ahmet’tir ve çevresine 30000 kişi toplayacağını söyleyen bu eşkiya hemen idam edilmiştir. Bunu Silifke ve Adana’yı işgal etmiş olan Cemşit ve Muslı Çavuş eşkıyalarının temizlenmesi takip etmiştir.
2) İkinci önemli sorun, bir türlü durdurulamayan Canbolatoğlu ve Lübnan ile Suriye taraflarında baş kaldıran Dürzi eşkıyalardır. Canbolatoğlu ile 1607 yılında İskenderun yakınlarında yaptığı muharebeyi kazanan Murat Paşa, Canbolatoğlu’nu teslim olmaya ve Dürzi liderlerini de kaçmaya mecbur etmiştir.
3) En büyük sorunu teşkil eden Kalenderoğlu Piri Mehmet’e gelince, aslında eski bir çavuş, kethüda ve hatta mütesellim olarak görev yapan bu şahıs, 1604’de isyan etmiş ve Anadolu Beylerbeyini mağlup ederek Manisa ve çevresini hakimiyeti altına almıştı. Üzerine yürüyen Murat Paşa’dan çekinen Kalenderoğlu önce Ankara sancakbeyliğini kabul etmiş, ancak halk kabul etmeyince yeniden isyan ederek ve Canbolatoğlu kuvvetlerinden kaçanları da çevresine toplayarak 30000 kişilik bir kuvvetle Bursa ve çevresini yakıp yıkmıştır (1607). Bu olay İstanbul’da duyulunca büyük heyecan uyandırmıştır. İstanbul’a gelmesinden korkulan Kalenderoğlu’nun üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetleri bozguna uğramış ve komutanları öldürülmüştür. Bu bozgun Batı Anadolu'daki birçok şehrin de yakılıp yıkılmasına sebep olmuştur. Kovalamacalar sonunda Murat Paşa, 1608 yılında Göksun taraflarında Kalenderoğlu ile karşı karşıya gelmiş ve kuvvetlerini dağıtınca Kalenderoğlu destek aldığı İran’a sığınmıştır. Ona destek veren Tavilin Meymun ve benzeri eşkıyalar da neticede İran Şahı'na iltica etmişlerdir.
4) Murat Paşa’nın görevi bununla da bitmemiştir. Bayburt’ta Murat Haniler ve Beyşehir’de Emirşahi denilen eşkıyaları tamamen ortadan kaldırmıştır. Yüzyıla yakın bir süredir Osmanlı Devleti’ni alt üst eden Celali İsyanlarını böylece sona erdirmiştir. Tarihlerin kaydettiğine göre, Kuyucu Murat Paşa’nın üç sene süren bu eşkıya temizleme hareketi sırasında, 50000 küsur eşkıya öldürülmüştür (belirtilen rakamlar 150000'e kadar varmaktadır).
[değiştir] Çeşitli kaynaklarda Kuyucu Murat Paşa
Celali bahanesiyle yoksul Anadolu köylüsünün kitleler halinde katledilmesine Ermeni rahip Kemahlı Grigor'un 1595-1640 yılları arasını kapsayan kronolojisinde de değinilmektedir. Ermeni rahip de Kuyucu Murat Paşa'dan övgüyle söz etmekle birlikte, katledilen köylülerden oluşan tepeleri de yazmaktadır: "Görenlerin bize bizzat anlattıklarına göre Murat Paşa bütün konakladığı yerlerde önceden kuyular kazdırır ve bütün Celalileri, muzir adamları öldürüp bu kuyulara attırır, oraya indirilen birkaç adamda atılanları istif ederdi. Vakadan dört sene sonra kış mevsiminde oradan geçerken ev büyüklüğünde olan kuyuları görmüştük. Birkaç tanesi çökmüş olduğundan odun ve toprakla kapatılmıştı. İşte böylelikle ortadan kaldırılan melunlar duman gibi yok olarak Allah'ın şan ve şerefinden mahrum kaldılar." Bu şekilde, Canbulatoğlu'yla olan karşılaşmasından sonra 26 bin kişinin başını kestirerek tepe yaptığı iddia edilir.
"O gün, gün batımına kadar ruus-u maktüa-ı a'dadan (kesilmiş düşman başlarından) defterlerle adetleri zaptedilen, yirmialtıbin kelle-i büride (kesik baş) işgah-ı serdar-ı Behram iktidara (Behram kudretle serdarın önünde) getürülüp otag-ı zernitak (altın kuşaklı otağ) önünde püşte-var (tepe halinde) yığıldı. Yirmi neferden fazla cellatlar, darb-ı rikabdan (ense vurmaktan) dinlenmeyip güruh güruh getirilen eşkiyaların kellelerini kat'ederlerdi"
Naima, Kuyucu Murat'ın çocuk öldürmesine tanık oluşunu şu şekilde anlatmaktadır: "... Bir gün pişgah-ı otakta (otağın üstünde) iskemle üzerinde oturup harfolunan (kazılan) bi're (kuyuya) gelen adamları katlettirip doldurmağa meşgul idi. O sırada gördü, halk verasında (arkasında) bir atlı sipahi, bir sabiyi (çocuğu) kenduye redif edip (ardından getirme) geçup gide. Paşa emreyledi varıp sabiyi at arkasından indirip huzuruna götürdüler. Oğlancığa: - Sen ne yerdensin? Celali arasına neden düştün?, dedikte, sabi doğru söyleyip, - Falan diyardanım, kıtlık sebebinden babam beni alıp bunlara katıldı. Boğazımız tokluğuna yanlarınca gezerdik, dedi. - Baban ne idi?, deyu sorıcak, - Şeştar çalardı ve anınla doyunurdu. Vezir-i Azam Murad Paşa başını sallayarak acı acı güldü. - Hay, Celalileri şevke götürürdü, deyup, çocuğun katline işaret etti. İşaret üzerine çocuğu cellatlara verdiler. Fakat cellatlar; - Bu sabi masumu nice öldürelim, deyu çekilip her biri bir tarafa gidip göz yumdu. Murad Paşa emrinin neden geciktiğini sordukta, cellatların çocuğu merhamet edip istinkaf ettiklerini bildirdiklerinde, Paşa: - Yeniçerilerden birisi öldürsün, deyü buyurdu. Yeniçeri dilaverlerine teklif olduklarından onlar dahi, sabiye bakıp; - Biz cellat mıyız? Cellatlar bile merhamet etti. Vezir kendi iç oğlanlarına emretti ki sabiyi öldüreler. Anlar da ki huzurundan dağılı kabul etmediklerinden oğlancık meydanda kalıp onu öldürecek adam bulunmadıkta, ihtiyar vezir arkasından kürkünü bırakıp ve kalkıp sabiyi kendi eliyle alıp, kuyunun kenarına getürüp başını vurup boğazını sıkıp helak ve kendi eliyle kuyuya inkaa etti."
İsmail Hakkı Danişmend ise, hakkında şu ifadeleri kullanmaktadır: "Anadolu Türkü'nün ebediyyen lanetle anacağı Kuyucu Murat ihtiyarlığından dolayı "Koca" lakabıyla da tanınan 90 lık bir zalimdi. Kuyucu yalnız asilerle taraftarlarını değil, onlara her nasılsa ekmek ve su vermiş zavallılardan başka civarlarda bulunan komşularını bile kılıçtan geçirtecek derecede kana ve bilhassa Türk kanına susamış bir canavardır."
Kuyucu Murat Paşa 90 yaşına kadar istikametli bir hayat yaşamış ve padişah’ın baba iltifatına mazhar olduktan sonra vefat etmiştir.
