Azeriler

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu ansiklopedi maddesinin biçim olarak Vikipedi standartlarına ulaşması için elden geçirilmesi gerekmektedir.
Bu madde Eylül 2006 tarihinden beri etiketli olarak durmaktadır.Düzenleme yapıldıktan sonra bu not silinmelidir.

Azəri


Toplam nüfus	40-50 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler	İran(Güney Azerbaycan): 23.5-33 milyon Azerbaycan Cumhuriyeti: 7,800,000 Türkiye: 800,000 [1] Rusya: 622,000 (2002 verileri)[2] Gürcistan: 440,000 ABD: 280,000 Kazakistan: 80,000 (1999)[3] Almanya: 55,000 Ukrayna: 46,000 (2001 verileri)[4] Kanada: 1,445 2001 verileri Diğer: 30,000
Dil	Azerbaycan Türkçesi
Din	İslam
İlgili etnik gruplar	Türk halkları

Azerbaycanlılar, Azerbaycan Türkleri 50 milyon civarında kişiden oluşan halktır. Çoğunluğunu Güney Azerbaycanda (Cenubi Azərbaycan) yaşamakla 23-33 milyon,Kuzey Azerbaycanda (Azərbaycan Respublikası) 8 milyon,Irakta 2 milyon,Gürcistanda 0.5 milyon ve Rusyada 2.48 milyon olmakla toplamda 50 milyonun üzerinde olan bir halktır.Oğuz Türküdürler.Sovyet döneminde propagandaya kurban gitmişlerdir.Bazı Azeri TürkleriTürk halkı ve Türk dili yerine Azerbaycan halkı ve Azerbaycan dili terimlerini kullanırlar.Aslında Türktürler.

Oğuz lehçesine en yakın Türkçelerden biri olan Azerbaycan Türkçesi ile konuşurlar. Güney Azerbaycan günümüzde İran sınırları içinde kalan Batı Azerbaycan , Doğu Azerbaycan, Erdebil , Zencan eyaletlerinin tamamı artı Gilan, Kürdistan,Kazvin,Tahran,Merkezi,Kum ve Hemedan gibi bazı diğer eyaletlerinin bazı bölgelerinden oluşmaktadır..

Azerbaycan hep Türk kavimlerinin gelip geçtikleri bir coğrafya olmuştur. Milattan önce Azerbaycana Saka ve İskitlerin daha sonralar Hunların, Hazarların, Selçukluların, Moğolların akınları olmuştur. Ve her akında buralara yeni yerleşimciler gelmiş ve daha önceden gelenlerle kaynaşmışlar. Dolayısıyla Azerbaycan Türkleri şu Türk boyuna aittir demek olanaksızdır. Fakat genel olarak Oğuz Türklerinden geldikleri söylenebilir.

Konu başlıkları

1 Tarihi
2 Coğrafi Konumu
3 Siyasi Partiler
- 3.1 Siyasal ve sosyal yapılanmalar
4 Ekonomik ve Sosyal Yapı
5 Kaynaklar

[değiştir] Tarihi

Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Burayı (M.Ö. 323) yöneten komutanlarından Atropates'ten geldiği söylendiği gibi "Od" anlamındaki Azer sözcüklerinden geldiğide belirtilmektedir. Ancak, bu yer adının etimolojisi yapılırken, bu bölgede egemenlik Süren Kasar (Hazar) Türkleri'nin ismi de göz önüne alınmalıdır ve kaynaklara göre gerçek payıda büyüktür.

Türklerin Azerbaycan'a gelişleri tahminini ve M.Ö. Saka-îskit döneminde başladığı savunulmaktadır. M.S. 395 te Hun Türkleri Balkanlar'a inerken bir kısmının Kafkaslar yoluyla Anadolu'ya ve Azerbaycan'a sarktıkları bilinmektedir.

Selçuklu Türkleri'nin Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır. Sultan Alparslan zamanında Azerbaycan'da Türkmenler sayesinde Azerbaycan'ın Türkleşmesi kolay gerçekleşmistir. Azerbaycan daha sonra Ilhanilerin egemenliğine girmiş ve bir süre "Altınordu" devletinin hakimeyitinde kalmış, Akkoyunlu ve Kara Koyunlular döneminde Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır. Daha sonra Azerbaycan'da Safeviler, Afşar ve Kaçarlar hükiim sürmüşlerdir.

Bundan sonra, sırasıyla Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahcivan, Revan, Tebriz, Urmiye, Erdil Hanlıkları dönemi başlamıştır. Azerbaycan toprakları Rusların egemenliğine girdikten sonra Revan'a ve Karabağ'a Ermeniler yetiştirilmeye başlanılmıştır. Azerbaycan Türkleri 1918-1920'de Kafkasya kurultayını toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de ulusal Azerbaycan devletini kurmuşlardır. Ancak 1920 de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyet-lerine katılmak zorunda kalmış, 30 Eylül 1991 de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir.

Azerbaycanlılar Kafkasya bölgesinin en büyük Türk bölümünü oluşturmaktadır. Asya'da ve Kafkasya'daki Türk halklannın en okumuş ve kültürlüleridir.

Bugüne kadar Kafkaslarda ulusal ve ırksal uyanışın merkezi hep Bakü olmuştur. Bu düşüncenin isim babaları Hüseyni Zade Ali, Ağaoğlu Ahmed, Ali Merdem Topçu beydir.

[değiştir] Coğrafi Konumu

Azerbaycan 38°-25 kuzey enlemleri ile 44°-50 doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir. Sınırların uzunluğu 3600 km dir. Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının % 50 si dağlık alanlardır. Dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir. En yüksek yeri Tufandağı 4489 metredir. Hinal dağı, Delidağı, Kedidağı önemli dağlandır. Kur-Aras Ovası en büyük düzlüktür.

Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 C'nın üzerindedir. En biiyük gölü 17,5 km2 ile Hacıkabul gölüdür. Sarısu, Candakar, Açınonur, Büyük Sur ve Göygöldür. Azerbaycan'ın en uzun nehri ise 1364 km Hazar denizine dökülen (Kura) Kür Nehridir. Kür'ün bir kolu olan Aras ise 1072km dir. Azerbaycanda, Mingeçevir, Sarsank,Ceyranbatan ve Arapçay barajları bulunmaktadır. Başkenti Bakü'dür. Dilleri Batı Oğuzcadır ve %98!i dillerine sahiptir

Türkiye'de Azerbaycanlı Türkler daha çok Kars, Ardahan, Ağrı veIğdır illerinde yaşamaktadır.

[değiştir] Siyasi Partiler

[değiştir] Siyasal ve sosyal yapılanmalar

Azerbaycan'da kendilerini parti olarak adlandıran fakat hukuken böyle bir kimliği olmayan çeşitli partiler mevcuttur.Bunlardan en büyükleri şunlardır:

Birlik Partisi
Anavatan Partisi
Millî Müsavat Partisi (Turancı bir partidir)
Halk Cephesi (51 partinin desteklediği bir koalisyon)
Millî İstiklâl Partsi (Milliyetçi ve Türkçü'dür)
Sosyal Demokrat Parti
Bağımsız Demokrat Parti
Millî Muhabbet Partisi
Tövbe Partisi (İran yanlısı)
Halk Partisi
Yeşiller Partisi

[değiştir] Ekonomik ve Sosyal Yapı

1991 de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmıış ve para birimi olarak manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakıırnndan zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 1991 de 12 milyon tona yaklaşmıştır. Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m3 dur. Toplam doğalgaz rezervi 118.65 milyar metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır.

Tarım ve Hayvancılık: Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklannın büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyiik ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürüııler tahıl, meyva, pamuk, çay, tütün, üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5000 ton ipek kozası elde edilmektedir. Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadn. En son verilere göre Azerbaycan'da 1.5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır.

Sanayi:

Azerbaycanda sannyi sektörü net maddi üretimin % 48.3 (1992 tahmıni) oluşturmaktadır. Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir. Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır. Ulaşım: Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemiııe sahiptir. Demiryolu: 2090 km. Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km. Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır. Hava ulaştırması: Bakü hava limanından yapılmakta olup İstanbul, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin gibi dünyanm diğer bölgeleriyle bağlantılıdır. Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir. Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir. En önemli ihracat gıda ürünleridir. Petrol ve petro-kimya ürün-eri de ihracatta önemli yer tutmaktadır. Para birimi, manat'tır. Sosyal yapı: Azerbaycan da Aile bağları çok güçlüdür ve genç nüfusa sahiptir. Erkeklerde yaş ortalaması 65.7, kadınlarınki de 73.5'dir. Ortalama yaşam 69.9 dur.

Eğitim

Azerbaycanda eğitimin diğer Türk devlet ve topluluk-larına karşı çok ileri olduğu görülür. 1991 istatistiki verilere göre 4775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır. Azerbaycan da 6.500 kültür tesisi, 4.605 adet kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Ve okuma yazma oranı yüzde yüzdür. Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve buna bağlı Enstitüler bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarını içerir boyutlardadır.

Sağlık: Azerbaycan da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır. 1. îlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta, 2. Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte, 3. Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır. Böylece Azerbaycan halkı eşit hiçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır.

Sosyal Güvenlik:

Burada sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır. Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavra-ınını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekoııomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir. Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır. Bugün; Azerbaycan Cumhuriyeti Dünya siyasal ve ekonomik yapısı içinde yerini bağımsız bir devlet olarak almıştır. Birleşmiş milletler, Agîk, IMF, gibi kuruluşların da üyesidir. Azerbaycan Cumhuriyeti, kardeş ve dost Türkiye Cumhuriyetiyle ekonomik, sosyal, kültürel ve diğer alanlarda iyi ilişkiler içindedir ve önemli anlaşmalar yapılmıştır.

ANS Azerbaycan Özel Televizyonu, TRT-İnt, SARA Azerbaycan Özel Televizyonu Samanyolu TV Türkiye Özel Kanalı vardır.