กรรมฐาน

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

ส่วนหนึ่งของ พุทธศาสนา ประวัติพุทธศาสนา
จุดมุ่งหมายของพุทธศาสนา
เพื่อความดับทุกข์ · นิพพาน
ใจความสำคัญของพุทธศาสนา
สิ่งทั้งปวงไม่ควรยึดมั่นถือมั่น
ไตรสรณะ
พระพุทธ · พระธรรม · พระสงฆ์
ความเชื่อและการปฏิบัติ
ศีล · ธรรม ศีลห้า · ศีลแปด บทสวดมนต์และพระคาถา
คัมภีร์และหนังสือ
พระไตรปิฎก พระวินัยปิฎก · พระสุตตันตปิฎก · พระอภิธรรมปิฎก
นิกาย
เถรวาท · อาจริยวาท (มหายาน) · วัชรยาน · เซน
สังคมพุทธศาสนา
เมือง · ปฏิทิน · บุคคล · วันสำคัญ · ศาสนสถาน · วัตถุมงคล
ดูเพิ่มเติม
ศัพท์เกี่ยวกับพุทธศาสนา หมวดหมู่พุทธศาสนา

กรรมฐาน หมายถึง ที่ตั้งแห่งการทำงานของจิต สิ่งที่ใช้เป็นอารมณ์ในการเจริญภาวนา อุปกรณ์ที่ใช้ในการฝึกอบรมจิต หรืออุบายหรือกลวิธีเหนี่ยวนำให้เกิดสมาธิ

กรรมฐาน เป็นสิ่งที่เอามาให้จิตกำหนด เพื่อให้จิตสงบอยู่ได้ ไม่เที่ยวเตลิดเลื่อนลอยฟุ้งซ่าน ไปอย่างไร้จุดหมาย

[แก้] กรรมฐาน 40

กรรมฐาน 40 เป็นสิ่งที่ใช้ฝึกสมาธิ ก็คือสิ่งที่เอามาให้จิตกำหนด เพื่อชักนำให้เกิดสมาธิ พอจิตกำหนดจับสิ่งนี้เข้าแล้ว จะชักนำให้จิตแน่วแน่อยู่กับสิ่งนี้ จนเป็นสมาธิได้มั่นคงและเร็วที่สุด ในคัมภีร์อรรถกถาและปกรณ์ ได้รวบรวมแสดงกรรมฐานไว้ 40 อย่าง คือ

กสิณ 10 แปลว่า วัตถุอันจูงใจ หรือวัตถุสำหรับเพ่ง เพื่อจูงจิตให้เป็นสมาธิ
เป็นวิธีใช้วัตถุภายนอกเข้าช่วย โดยวิธีเพ่งเพื่อรวมจิตให้เป็นหนึ่ง มี 10 อย่าง คือ

ก.ภูตกสิณ 4 (กสิณคือมหาภูตรูป) ได้แก่ ปฐวีกสิณ อาโปกสิณ เตโชกสิณ วาโยกสิณ
ข.วรรณกสิณ 4 ได้แก่ นีลกสิณ ปีตกสิณ โลหิตกสิณ โอทาตกสิณ
ค.กสิณอื่นๆ ได้แก่ อาโลกกสิณ อากาสกสิณ

รายละเอียดกสิณทั้งสิบ


ปฐวีกสิณ	-	กสิณคือดิน กสิณที่ใช้ดินเป็นอารมณ์
อาโปกสิณ	-	กสิณน้ำคือ กสิณที่ใช้น้ำเป็นอารมณ์
เตโชกสิณ	-	กสิณคือไฟ กสิณที่ใช้ไฟเป็นอารมณ์
วาโยกสิณ	-	กสิณคือลม กสิณที่ใช้ลมเป็นอารมณ์
นีลกสิณ	-	กสิณคือสีเขียว กสิณที่ใช้สีเขียวเป็นอารมณ์
ปีตกสิณ	-	กสิณคือสีเหลือง กสิณที่ใช้สีเหลืองเป็นอารมณ์
โลหิตกสิณ	-	กสิณคือสีแดง กสิณที่ใช้สีแดงเป็นอารมณ์
โอทาตกสิณ	-	กสิณคือสีขาว กสิณที่ใช้สีขาวเป็นอารมณ์
อาโลกกสิณ	-	กสิณคือแสงสว่าง กสิณที่ใช้แสงสว่างเป็นอารมณ์
อากาสกสิณ	-	กสิณคือที่ว่างเปล่า,ช่องว่าง กสิณที่ใช้ที่ว่างเปล่าเป็นอารมณ์

อสุภะ 10 ได้แก่ การพิจารณาซากศพระยะต่างๆรวมกัน 10 ระยะ ตั้งแต่ศพเริ่มขึ้นอืด ไปจนถึงศพที่เหลือแต่โครงกระดูก

อนุสติ 10 คือ อารมณ์ดีงามที่ควรระลึกถึงเนืองๆ ได้แก่ พุทธานุสติ ธัมมานุสติ สังฆานุสติ สีลานุสติ จาคานุสติ เทวตานุสติ มรณสติ กายคตาสติ อานาปานสติ อุปสมานุสติ

รายละเอียด อนุสติทั้งสิบ


พุทธานุสติ	-	ระลึกถึงพระพุทธเจ้า คือน้อมจิตระลึกถึง และพิจารณาคุณของพระองค์
ธัมมานุสติ	-	ระลึกถึงพระธรรม(คำสั่งสอนของพระพุทธองค์) คือน้อมจิตระลึกถึง และพิจารณาคุณของพระธรรม
สังฆานุสติ	-	ระลึกถึงพระสงฆ์ คือน้อมจิตระลึกถึง และพิจารณาคุณของพระสงฆ์
สีลานุสติ	-	ระลึกถึงศีล และพิจารณาศีลของตนที่ได้ประพฤติบริสุทธิ์ ไม่ด่างพร้อย
จาคานุสติ	-	ระลึกถึงจาคะ ทานที่ตนได้บริจาคแล้ว และพิจารณาเห็นคุณธรรม คือความเผื่อแผ่เสียสละที่มีในตน
เทวตานุสติ	-	ระลึกถึงเทวดา หมายถึงเทวดาที่ตนเคยได้รู้ได้ยินมา และพิจารณาเห็นคุณธรรมซึ่งทำคนให้เป็นเทวดา ตามที่มีอยู่ในตน
มรณสติ	-	ระลึกถึงความตายอันจะต้องมีมาถึงตนเป็นธรรมดา พิจารณาให้เกิดความไม่ประมาท
กายคตาสติ	-	สติอันไปในกาย หรือระลึกถึงเกี่ยวกับร่างกาย คือ กำหนดพิจารณากายนี้ ให้เห็นว่าประกอบด้วยด้วย ส่วนต่างๆคือ อาการ32อันไม่สะอาด ไม่งาม น่าเกลียด เป็นทางรู้เท่าทันสภาวะของกายนี้ มิให้หลงไหลมัวเมา
อานาปานสติ	-	สติกำหนดลมหายใจเข้าออก
อุปสมานุสติ	-	ระลึกถึงธรรมเป็นที่สงบคือนิพพาน และพิจารณาคุณของนิพพาน อันเป็นที่หายร้อนดับกิเลสและไร้ทุกข์

อัปปมัญญา 4 คือ ธรรมที่พึงแผ่ไปในมนุษย์ สัตว์ทั้งหลาย อย่างมีจิตใจสม่ำเสมอทั่วกันไม่มีประมาณ ไม่จำกัดขอบเขต โดยมากเรียกกันว่า พรหมวิหาร 4 คือ

เมตตา คือ ปรารถนาดี มีไมตรีอยากให้มนุษย์ สัตว์ทั้งหลาย มีความสุขทั่วหน้า
กรุณา คือ อยากช่วยเหลือผู้อื่นให้พ้นจากความทุกข์
มุฑิตา คือ พลอยมีใจแช่มชื่นบาน เมื่อผู้อื่นอยู่ดีมีสุข และเจริญงอกงาม ประสบความสำเร็จยิ่งขึ้นไป
อุเบกขา คือ วางจิตเรียบสงบ สม่ำเสมอ เที่ยงตรงดุจตาชั่ง มองเห็นมนุษย์ สัตว์ทั้งหลาย ได้รับผลดีร้าย ตามเหตุปัจจัยที่ประกอบ ไม่เอนเอียงไปด้วยชอบหรือชัง

อาหาเร ปฏิกูลสัญญา กำหนดหมายความเป็นปฏิกูลในอาหาร
จตุธาตุววัฏฐาน กำหนดพิจารณาธาตุ 4 คือ พิจารณาเห็นร่างกายของตน โดยสักว่าเป็นธาตุ 4 แต่ละอย่างๆ
อรูป 4 กำหนดสภาวะที่เป็นอรูปธรรมเป็นอารมณ์ ใช้ได้เฉพาะผู้ที่เพ่งกสิณ 9 อย่างแรก จนได้จตุตถฌานมาแล้ว กรรมฐานแบบอรูป มี 4 อย่าง คือ อากาสานัญจายตนะ วิญญาณัญจายตนะ อากิญจัญจายตนะ เนวสัญญานาสัญญายตนะ

รายละเอียด อรูป 4


อากาสานัญจายตนะ	-	กำหนดช่องว่างหาที่สุดไม่ได้ (ซึ่งเกิดจากการเพิกกสิณออกไป) เป็นอารมณ์
วิญญาณัญจายตนะ	-	กำหนดวิญญาณหาที่สุดมิได้ (คือเลิกกำหนดที่ว่าง เลยไปกำหนดวิญญาณแผ่ไปสู่ที่ว่างแทน) เป็นอารมณ์
อากิญจัญจายตนะ	-	(เลิกกำหนดวิญญาณเป็นอารมณ์ เลยไป) กำหนดภาวะไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์
เนวสัญญานาสัญญายตนะ	-	(เลิกกำหนดแม้แต่ภาวะที่ไม่มีอะไรเลย) เข้าสู่ภาวะมีสัญญาก็ไม่ใช่ ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่

[แก้] ขีดขั้นความสำเร็จ

ขีดขั้นความสำเร็จของกรรมฐานแต่ละประเภท


กสิณ 10	ปฏิภาคนิมิต	อุปจารสมาธิ	ปฐมฌาน	ทุติยฌาน	ตติยฌาน	จตุตถฌาน
อสุภะ 10	ปฏิภาคนิมิต	อุปจารสมาธิิ	ปฐมฌาน
อนุสติ 8ข้อแรก		อุปจารสมาธิ
กายคตาสติ	ปฏิภาคนิมิต	อุปจารสมาธิิ	ปฐมฌาน
อานาปานสติ	ปฏิภาคนิมิต	อุปจารสมาธิ	ปฐมฌาน	ทุติยฌาน	ตติยฌาน	จตุตถฌาน
อัปปมัญญา 3ข้อแรก		อุปจารสมาธิิ	ปฐมฌาน	ทุติยฌาน	ตติยฌาน
อุเบกขาพรหมวิหาร		อุปจารสมาธิ				จตุตถฌาน
อาหาเรปฏิกูลสัญญา		อุปจารสมาธิิ
จตุธาตุววัฏฐาน		อุปจารสมาธิ
อากาสานัญจายตนะ		อุปจารสมาธิิ				จตุตถฌาน	อากาสานัญจายตนะ
วิญญาณัญจายตนะ		อุปจารสมาธิ				จตุตถฌาน	วิญญาณัญจายตนะ
อากิญจัญจายตนะ		อุปจารสมาธิิ				จตุตถฌาน	อากิญจัญจายตนฌาน
เนวสัญญานาสัญญายตนะ		อุปจารสมาธิ				จตุตถฌาน	เนวสัญญานาสัญญายตนะ