Sisteme operative
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Software-et mund të ndahen në dy kategori të mëdha:
- – programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit
- – programet aplikative qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre;
Bashkesia e Programeve te Sistemit njihet me emrin Sistemi Operativ (SO).
[redaktoni] Qellimi i Sistemit Operativ
- Drejtimi i burimeve te sistemit te perpunimit
- Per ta bere me TE LEHTE komunikimin midis personit dhe makines.(kompjuterit)
[redaktoni] Aktivitetet e Sistemit Operativ
- Drejtimi i kujteses masive (file system);
- Drejtimi I kujteses( memories) RAM;
- Drejtimi I proceseve;
- Drejtimi i interfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit;
- Qasje simultane e shume perdoruesve ne te njejten makine;
- Egzekutim simultan i shume proceseve mbi te njeten makine.
[redaktoni] Struktura e Sistemit Operativ
Sistemet Operative jane pergjithesisht te perbere nga nje bashkesi modulesh, sejcili me nje funksion te percaktuar. Modulet e ndryshme te Sistemit Operativ veprojne midis tyre sipas rregullave te percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines.
[redaktoni] Menaxhuesi i Proceseve
Eshte moduli qe kontrollon sinkronizimin, nderprerjen dhe riaktivizimin e programeve ne punim te cileve iu atribuohet nje procesor. Drejtimi i proceseve behet ne menyra te ndryshme, ne varesi te tipit te perdorimit qe ben sistemi.
Programi qe kryen shperndarjen e kohes se CPU midis proceseve te ndryshme aktive, ne menyre periodike, quhet Scheduler. Ne rastin e perpunuesve multi-procesore, drejton edhe bashkepunimin midis CPU-ve te ndryshme, te pranishme ne sistem.
[redaktoni] Skedarizimi
Politikat e skedarizimit te perdorura nga scheduler jane te grupuara ne dy kategori te medha: Preemptive: CPU-ja ne perdorim nga procesori, mund te hiqet dhe ti kalohet nje procesori tjetr, ne cfaredo momenti;
Jo Preemptive: nese procesi ka filluar perdorimin e CPU-se nuk mund te nderpritet derisa ai vete te ndalet.
[redaktoni] Sistemet Mono-Tasking
- Sistemet Operative qe bejne egzekutimin e nje programi te vetem njihen me emrin mono-tasking;
- Nuk eshte e mundur te nderpritet egzekutimi i nje programi per ti dhene CPU-ne nje tjeter programi
- Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS).
[redaktoni] Sistemet Multi-Tasking
Sistemet Operative qe lejojne egzekutimin e njehershem te shume programeve njihen si multi-tasking (Windows-NT , Linux); Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i kalohet nje programi tjeter
[redaktoni] Sistemet Time-Sharing
Nje evolucion I sitemeve multi-tasking jane sistemet time-sharing. Cdo program ne veprim egzekutohet periodikisht ne intervale te vogla kohe.
Nese shpejtesia e procesorit eshte mjaft e larte krijohet pershtypja e nje evolucioni paralel te proceseve.
[redaktoni] Drejtuesi i Memories
- Organizimi dhe drejtimi i memories qendrore eshte aspekti me kritik ne krijimin e nje SO;
- Drejtuesi i memories eshte moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e memories ne detyra(task) te ndryshme (per te kryer nje detyre eshte e nevojshme qe kodi i saj te futet ne memorie);
- Kompleksiteti i drejtuesit te memories varet nga tipi i SO;
- Ne sistemet multi-tasking mund te ngarkohen ne memorie shume programe njekohesisht
- Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale
[redaktoni] Ndarje Lineare
[redaktoni] Memoria
[redaktoni] Faqosja
[redaktoni] Memoria Virtuale
- Shpesh memoria nuk eshte e mjaftueshme per te permbajtur te gjitha kodet e task-eve te ndryshem;
- Mund te simulohet nje memorie me e madhe qe mban ne (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate moment;
- Perdoret koncepti i memories virtuale.
- Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga memoria qendrore dhe te vendosen ne disk ne zonen e quajtur zona e swap-it
- Raporti i dimensioneve te zones swap dhe e RAM-it eshte 3 : 1 (max);
- Procesoret moderne posedojne mekanizma hardware per te lehtesuar drejtimin e memories virtuale.
[redaktoni] Menaxhuesi(drejtuesi) i Sistemit te File-ve
Drejtuesi i file system-it eshte moduli I sistemit operativ qe ben drejtimin e informacioneve te memorizuara ne mekanizmat e memories massive. Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar.
Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:
- – Te jepet nje mekanizem per identifikimin e File-ve;
- – Te jepen metoda oportune ne qasjen e te dhenave;
- – Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te memorizimit;
- – Implementimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.
[redaktoni] Organizimi
Gati te gjithe sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te Sistemit te Fileve Elementi qe ben rigrupimin e shume file-ve se bashku quhet directory; Bashkesia hierarkike e directory-ve dhe file-ve mund te paraqitet nepermjet nje skeme grafike te directory-ve
[redaktoni] Drejtuesi i Mekanizmave te I/O
Drejtuesi i mekanizmave te I/O eshte moduli i SO i ngarkuar me dhenien e task-eve mekanizmave qe bejne kerkesen dhe per ti kontrolluar. Nga ata varet cilesia dhe tipi i periferikeve te njohur nga sistemi.
[redaktoni] Device Driver
Kontrolli i mekanizmave te I/O behet permes programeve speciale te quajtur Device Driver; device driver realizohen nga prodhuesit e mekanizmave qe njohin shume mire karakteristikat fizike.
Keto programe kryejne keto funksione:
- Bejne transparente karakteristikat tipike fizike te cdo mekanizmi;
- Drejtojne komunikimin e signaleve drejt mekanizmave;
- Drejtojne konfliktet, ne rastin kur dy ose me shume task duan te hyjne njekohesisht ne te njejtin mekanizem.
[redaktoni] Interfaqja e perdoruesit
Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma per ta bere sa me te lehte perdorimin e sistemit nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te hyrjes ne kompjuter merr emrin e Interfaqes se Perdoruesit
- Interfaqja tekstuale:
- Interpreton komanda ( shell )
- Shembull MS-DOS
- Interfaqja grafike (me dritare):
- Output-i i programeve te ndryshme shfaqet ne menyre grafike permes dritareve
- Perdorimi i design-eve e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;
[redaktoni] Sistemet e Pranishem ne Treg
Ne treg jane te pranishem nje sasi e madhe Sistemesh Operative. Ne te kaluaren tendenca e shtepive prodhuese te sistemeve te perpunimit ishte qe te shvillonin sisteme operative per arkitekturene tyre, tendenca aktuale eshte ajo a sistemeve operative te perdorshem ne platforma te ndryshme. Bejme nje liste te sistemeve me te njohur:
- MS-DOS
- MS-Windows
- Windows-NT
- UNIX
