Afgansko-sovjetski rat
From Wikipedia
| Sovjetsko-avganistanski rat | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo | |||||||||||
 Sovjetsko povlačenje iz Avganistana |
|||||||||||
|
|||||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||||
 Sovjetski Savez  Demokratska republika Avganistan |
Mudžahedini uz podršku zemalja kao što su SAD, Pakistan i Kina | ||||||||||
| Zapovednici | |||||||||||
| Boris Gromov | Ahmad Šah Masud, Abdul Ali Mazari, Gulbudin Hekmatijar, Sibgatula Modžadedi Indirektne ili sporedne uloge Muhamed Zial-al-Hak, Osama Bin Laden |
||||||||||
| Jačina | |||||||||||
| 100.000 | nepoznato | ||||||||||
| Gubici | |||||||||||
| preko 15.000 mrtvih prema sovjetskim izvorima (zapadne procene idu i do 50.000), 30.000 ranjenih | 1.000.000 mrtvih civila, 5.000.000 avganistanskih izbeglica | ||||||||||
| {{{podaci}}} | |||||||||||
Afgansko-sovjetski rat, ponekad nazvan i Sovjetska invazija Afganistana, je naziv za sovjetsko učešće u građanskom ratu koji se vodio u Afganistanu od 1978. do 1992. godine između komunističke vlade i islamističkih pobunjenika. Afgansko-sovjetski rat je predstavljao posljednu veću oružanu eskalaciju hladnog rata i jedno desetljeće nakon svog završetka bitno je doprinio izbijanju Rata protiv terorizma.
[edit] Uzroci
Sve do kraja 1970-ih SSSR i Afganistan su, usprkos velikih ideoloških razlika, imali korektne dobrosusjedske odnose. No to se počelo mijenjati kada je u Afganistanu 1973. godine zbačena monarhija i uvedena republika, da bi taj režim 1978. godine svrgla marksistička Narodna demokratska stranka Afganistana.
Nova komunistička vlada je odmah započela s programom opsežnih društvenih reformi kojima je cilj bio uvesti socijalističke na račun tradicionalnih islamskih institucija. To je izazvalo opće nezadovoljstvo širom zemlje i pobunu koja je, s obzirom na prirodu afganistanskog planinskog terena te etničke, vjerske i plemenske podjele, našla na plodno tlo. Dodatni problem za komuniste bila je i duboka podjela njihove stranke na dvije frakcije - Parcham, koja se zalagala za čvrste veze sa SSSR-om te Khalq, koja su nastojali voditi nezavisnu vanjsku politiku, po uzoru na Titovu Jugoslaviju. Frakcijske nesuglasice su s vremenom dovele do manjih oružanih sukoba i serije atentata u kojima je Parcham frakcija izvukla kraći kraj te njen vođa Babrak Karmal bio prisiljen na progonstvo.
[edit] Tok rata
Sovjetska vlada je to odbila prihvatiti te odlučila Parcham vratiti na vlast direktnom vojnom intervencijom. 27. decembra 1979. godine 700 elitnih sovjetskih specijalaca tzv. Alfa grupe se infiltiriralo u Kabul, zauzelo predsjedničku palaču i likvidiralo predsjednika Hafizullaha Amina, nakon čega je Babrak Karmal preuzeo formalno vlast u zemlji.
Sovjetska invazija je izazvala veliki šok u svjetskoj javnosti te je, nakon skoro dva desetljeća detanta, označila novu eskalaciju hladnog rata. Po prvi put nakon drugog svjetskog rata Sovjeti su direktno vojno intervenirali van granica Istočnog bloka te cijelu jednu državu nasilno učinili vlastitim satelitom. Dok je svjetska javnost, uključujući i vladu Jugoslavije, osuđivala sovjetsku agresiju, dotle je vlada SAD taj potez shvatila kao izraz nove i agresivnije sovjetske politike, čiji je cilj bio što je moguće više iskoristiti slabljenje američkih pozicija u svijetu nakon poraza u vijetnamskom ratu te islamske revolucije u Iranu. Posebno su zabrinjavajuće bile prognoze da će nakon osvajanja Afganistana Sovjeti doći u poziciju da izbiju na strateški važne pozicije na obalama Indijskog oceana.
Američka vlada je na sovjetsku invaziju reagirala odlukom da se bojkotiraju Olimpijske igre u Moskvi, što će četiri godine kasnije dovesti do sovjetskog kontra-bojkota Olimpijade u Los Angelesu. Mnogo je važnija odluka bila ta da se raznim pobunjeničkim grupama pruži vojna, materijalna i financijska pomoć. Među njima su se s vremenom najviše nametnule one inspirirane islamskim fundamentalizmom koje su borbu protiv sovjetskih osvajača i njihovih komunističkih pomagača tumačile kao džihad protiv nevjernika. Američka vlada je s vremenom to uvidjela kao sjajnu priliku da popravi svoj image među muslimanskim i arapskim svijetom, bitno narušen tradicionalnom podrškom Izraelu i eskalacijom sukoba s novom islamskom vladom u Iranu. CIA je počela organizirati logore za obuku na pakistansko-afganistanskoj granici gdje su dolazile na tisuće dobrovoljaca iz arapskih zemalja, uključujući i Osamu Bin Ladena.
Čak i prije nego što je ovaj projekt zaživio, sovjetska okupacijska vojska se našla u velikim problemima. Ispostavilo se da je Aminova komunistička vlada pod svojom neposrednom kontrolom bila imala samo Kabul i okolicu. Umjesto da brzom kirurškom akcijom dovedu svog pulena na vlast, Sovjeti su bili prisiljeni slati sve veće i veće vojne efektive kako bi proširili njegovu vlast na cijelu zemlju. Ispostavilo se kako je sovjetska vojska, sastavljena uglavnom od neiskusnih regruta i vođena doktrinom koja se nije bitno izmijenila od drugog svjetskog rata, slabo pripremljena za dugotrajni gerilski rat u planinama. Prošle su godine dok je sovjetska vojska promijenila taktiku i strategiju u dovoljnoj mjeri da se sve jačim pobunjenicima - koji su se počeli nazivati mudžahedinima - suproststavi s nekakvim opipljivim uspjehom.
U međuvremenu su slike uništenih i zarobljenih sovjetskih tenkova i helikoptera na svjetskim TV-ekranima mnogo učinile da srozaju prestiž SSSR-a kao globalne supersile te predstavljale veliku propagandnu pobjedu SAD u hladnom ratu. Istovremeno je i sovjetska nesposobnost razlikovanja mudžahedina od nedužnih civila dovela do masovnog uništavanja sela i pokolja, te milijuna izbjeglica u Pakistanu, čime je SSSR na sebe navukao bijes bivših simpatizera u svjetskoj javnosti, koji su u takvim postupcima vidjeli reprizu američkih postupaka u Vijetnamu.
Kada je na čelo SSSR-a godine 1985. došao Mihail Gorbačov i počeo provoditi reforme glasnosti, novoustanovljena sloboda izražavanja među sovjetskim građanima je pokazala kako gotovo nitko nema razumijevanja za rat koji se godinama vodio bez nekog naročitog političkog opravdanja te nije donio ništa osim gomile mrtvačkih sanduka i isfrustriranih veterana. Gorbačov je shvatio da SSSR mora što brže izaći iz Afganistana, ali je, isto kao i Nixon u sličnoj situaciji, morao pronaći način da to učini bez gubitka obraza. Godinu dana kasnije nepopularni Karmal je zamijenjen Mohammadom Najibullahom, šefom komunističke tajne policije KHAD, koji je dotadašnji dogmatski kurs zamijenio politikom tolerantnijom prema islamu. Istovremeno su Sovjeti strategiju direktne vojne konfrontacije nastojali zamijeniti politikom pridobijanja umjerenijih mudžahedinskih frakcija na svoju stranu.
Neformalni pregovori o sovjetskom povlačenju su godine 1988. doveli do sporazuma između Pakistana i Afganistana, kojim su se SAD i SSSR službeno obvezale kako se neće više miješati u unutrašnje stvari te zemlje. Za Gorbačova je to stvorilo dovoljnu podlogu da naredi povlačenje sovjetskih snaga, koje je dovršeno u februaru 1989. godine.
[edit] Posljedice rata
Najibullahov režim se održao još tri godine, sve dok raspad SSSR-a te prijelaz ključnog vladinog komandanta Ahmeda Rashida Dostuma na stranu mudžahedina nisu izazvali njegovo svrgnuće i konačni pad komunističkog režima u Afganistanu.
SSSR je u ratu izgubio oko 15000 ljudi, dok se gubici na afganistanskoj strani vjerojatno nikada neće saznati, s obzirom na kaos i sukobe među pobjedničkim mudžahedinima. Procjenjuje se da je stradalo oko 2 miliona civila, a isto tako veliki broj je izbjegao u Pakistan, odakle se samo mali broj vratio.
1990-ih je na Zapadu vladalo mišljenje kako je afgansko-sovjetski rat predstavljalo ključan događaj hladnog rata koji je doveo do nestanka SSSR-a sa svjetske scene i omogućio da se pobjednički SAD nametne kao jedina svjetska supersila. Iako su Sovjeti u Afganistanu imali relativno male gubitke, čak i usporedbi s američkima u Vijetnamu, nesposobnost suzbijanja mudžahedinske gerile se uzimala kao konačni dokaz krajnje inferiornosti sovjetske vojne doktrine i opreme u odnosu na zapadnu - dojam koji je pojačan fijaskom ruske intervencije u Čečeniji 1994-96 godine.
No, afgansko-sovjetski rat je svoje najvažnije posljedice pokazao tek nešto kasnije. Naime, u arapskom i muslimanskom svijetu se povlačenje, a kasnije raspad SSSR-a, u čijim mnogim dijelovima su procvali razni islamski pokreti, pa čak i islamske vlade, protumačilo kao dokaz kako se čak i globalne supersile u današnjem svijetu mogu uništiti metodama džihada, odnosno širiti islamistička vlast po raznim krajevima svijeta. Mnogi bivši mudžahedini i njihovi pristaše u bogatim arapskim zemljama su se odlučili okrenuti protiv svojih bivših američkih saveznika, što je godine 2001. dovelo do početka Rata protiv terorizma koji traje i danas i koji sve više ugrožava sve pozitivne pomake u post-hladnoratovskom svijetu.
 Uključite se i pomozite Wikipediji proširujući ovaj članak! |
