Piemontèis

Test an lenga piemontèisa

Ël piemontèis a l'é na lenga romanza, visadì derivà dal latin. A l'é la lenga natural dël Piemont e a l'era parlà sensa distinsion da tute le categorìe sossiaj. A l'ha na literatura assè rica, ch'a comprend tuti ij géner literari: romanz, teatro, poesìa, giornaj, papé ofissiaj e via fòrt. Sò vocabolari a l'é d'apopré 40.000 paròle. A l'é arconossùa dal consèj d'Oròpa e d'l'Unesco e a l'é sota la tua dle laj regionaj 26/1990 e 37/1997.

[modìfica] Ij dialèt

Bele ch'a sìa na lenga unitaria, ël piemontèis a pija vàire forme, o dialèt, a sconda dij pòst. La forma considerà d'arferiment a l'é dita Turinèis, përchè caraterìstica ëd Turin e dj'anviron.
Na prima division grossera dij dialèt dël piemontèis a l'é l'arpartission an piemontèis ossidental, o àot piemontèis, ch'a comprend ij dialèt dla provinsa granda e ëd Turin, gavà ël canavzan ch'a forma un grop a part, e piemontèis oriental, o bass piemontèis, ch'a corispond apopré a j'àotre provinse. A venta ëdco armarché che, dantorn aj confin dël bass Piemont a l'é soens mal fé stabilì andoa a finiss la lenga piemontèisa e andoa a ancamin-o cole lombarda o lìgur.

[modìfica] Literatura

Ij prim document ëscrit an piemontèis a son ëd curte anscrission an cese ëd Casal Monfrà e Vërsèj. Dantorn a la fin dël sécol ch'a fa XII a son ëscrivù ij Sermon subalpin, n'arcòlta ëd vintedoe prédiche. Dal 1300 ij test an piemontèis a coato tuti ij géner literari. Ij prim lìber a stampa an piemontèis a son des farse an astësan ëd Gioann Giòrs Alion, publicà dël 1521. Ant ij sécoj XVI e XVII ëd test an piemontèis a-i në seurto pòch.
L'età clàssica dla literatura piemontèisa a ancamin-a a la fin dël Ses-sent. Ël marchèis Gioann Batista Tana (1649-1713) a compon la comedia an vers Ël cont Piolet; Fransesch Tariss a scriv L'arpa dëscordà, poema épich-ëstòrich ans l'assedi ëd Turin dël 1706. As dësvlupa ël géner literari dël tòni: poesìa polìtica, satìrica o didascàlica, dont esponent ëd prim pian a son Ignassi Ìsler (anviron 1702-1788), Ventura Cartiermetre (1733-1777). Dël 1783 a son ij prim gramàtica, dissionari e antologìa piemontèis, euvra dël médich ëd cort Morissi Pipin, scrit për mostreje la lenga a la futura argin-a, Marìa Adelàide Clotilde Saveria 'd Fransa.
Con l'ocupassion napoleònica dël 1796 a së s-ciàira na rica produssion ëd librèt e ëd poesìe polìtiche dle doe part an lòta. Ël turinèis Edoard Ignassi Calv (1773-1804), giacobin, a scriv canson e poemèt vigoros, fin-a a che, dësgustà da j'ocupant, a scriv dódes fàole moràj contra coj ch'a s-ciàira tanme traditor dj'ideaj dl'arvolussion.
Dòp dla restaorassion la literatura piemontèisa a l'ha torna un perìod ëd produssion bondosa. Da la metà dël sécol ch'a fa XIX a-i fioriss ël teatro: na lista dël 1887 a arcòrda për j'agn dal 1859 al 1887, ij nòm ëd 60 scritor e ij tìtoj ëd pì che 300 comedie. La ciadeuvra a resta Le miserie 'd monsù Travet (1863) ëd Vittorio Bersezio (1830-1900). A-i nasso ij prim giornaj an piemontèis e a son publicà vàire romanz. An costa época as peul armarché che la lenga dovrà a l'é soens antëmna d'italianism, conseguensa djë sfòrs d'italianisassion forsà ëd col temp.
Al prinsipi dël sécol ch'a fa XX ij soget a dvento pi leger e d'ocasion, fin-a ch'a-i riva Nino Còsta (1886-1945) ch'a-i fa torna fé un sàot ëd qualità a la poesìa. Dël 1927 a l'é 'l prim nùmer dl'arvista Ij Brandé e, dantorn a Pinin Pacòt (1899-1964), a së strenz la neuva generassion ëd poeta ch'a formo la Companìa dij Brandé e che ancora ancheuj a son un-a dj'ispirassion pi genite për la literatura piemontèisa.
Le dontré dariere desen-e d'agn a l'ha vëddù l'arnàssita dël giornalism e lë sponté dla pròsa sientìfica, dzortut ant la crìtica literaria, la lenghìstica e la storiografìa.

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

St'utent-sì a l'é un bogianen

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)

'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.