Teleologiczne podejście

Z Wikipedii

Podejście teleologiczne do opisu zjawiska – opis zjawiska w polegający na przypisaniu mu celu. Przyjmuje się, że układ zachowuje się w taki, a nie inny sposób dlatego, że w przeciwnym wypadku nie osiągnąłby stanu końcowego, o którym wiadomo, że jednak wystąpił, lub że jego zachowanie nie minimalizowałoby określonego wyrażenia arytmetycznego, nie spełniało pewnej zasady akcentującej całościowe własności układu. Podejście to akcentuje całościowy przebieg zjawiska. Przykładem opisu teleologicznego mogą być:

• zasada najmniejszego działania;
• zasada Fermata najkrótszego czasu;
• zasada antropiczna;
• lamarkizm - pierwsza historycznie teoria ewolucji

Podejście teleologiczne bazuje zwykle na całkowym, globalnym sformułowaniu praw fizycznych. W pewnych warunkach podejście teleologiczne jest równoważne podejściu deterministycznemu. W takich przypadkach całkowy opis problemu jest równoważny opisowi przy pomocy układów równań różniczkowych (tj. opisowi przyczynowemu i lokalnemu).

Należy pamiętać, że nakładanie na rozwiązania równań opisujących zachowanie się układu warunków (więzów) nie jest swoistym elementem podejścia teleologicznego i jest niezależnym od niego elementem opisu, występującym jako cecha zjawiska zarówno w podejściu deterministycznym, jak i teleologicznym. Tak więc w sformułowaniu: "nie osiągnąłby stanu końcowego, o którym wiadomo, że wystąpił", opis teleologiczny zjawiska wychodzi z założenia, że układ w swojej ewolucji zna ów cel lub warunki konieczne dla jego osiągnięcia, a nie że spośród wielu możliwych rozwiązań wybrane zostaje tylko to, które spełnia naszą wiedzę o zjawisku. Tak więc podejście teleologiczne jest postawą filozoficzną, przekonaniem o własnościach zjawisk, a nie wyłącznie elementem techniki obliczania.

Historycznie podejście teleologiczne jest jednym z najstarszych sposobów patrzenia na rzeczywistość. Zostało ono ukonstytuowane dzięki filozofii Arytotelesa i poprzez jego wpływ na naukę średniowieczną odegrało wyjątkowo wsteczną rolę w dziedzinach przyrodniczych. Można zaryzykować stwierdzenie, że każda dziedzina współczesna wykazująca ślady podejścia teleologicznego nadal pozostaje pod wpływem arystotelejskiej wizji świata i średniowiecznej filozofii scholastycznej. Szczególnie mocno takie wpływy nadal są widoczne w biologii, co nie dziwi wobec tego, że Arystoteles przejawiał szczególną jej znajomość, a zwłaszcza w etyce. Podobnie można zaryzykować stwierdzenie że postęp naukowy jaki znamy z historii od czasów Arystotelesa do czasów niemal nam współczesnych polegał na stopniowym odchodzeniu od podejścia teleologicznego w różnych dziedzinach.