Przemysł I Wielkopolski
Z Wikipedii
Przemysł I (Przemysław I) Wielkopolski (ur. pomiędzy 5 czerwca 1220 a 4 czerwca 1257-zm. 4 czerwca 1257), książę wielkopolski, 1239-1241 książę na Ujściu, 1241-1247 książę wielkopolski (współrządy z bratem), w 1244 powrót do Wielkopolski Kalisza, 1247-1249 w Poznaniu i Gnieźnie, od 1249 Ruda do kaliskiego, 1249-1250 w Poznaniu i Kaliszu, 1250-1253 w całej Wielkopolsce, 1253-1257 w Poznaniu.
[edytuj] Genealogia
Przemysł I był najstarszym synem Władysława Odonica i Jadwigi, która była najprawdopodobniej córką Mściwoja I, namiestnika Gdańska (według innych wersji pochodziła z czeskiego rodu Przemyślidów skąd przyniosła imię dla swojego pierworodnego, dotąd nie spotykane wśród Piastów). Nie wiadomo kiedy Przemysł I się dokładnie urodził, z pośrednich danych, jednak wynika, że musiało to nastąpić pomiędzy 1220 a 1221 rokiem. Ojciec Przemysła I Władysław Odonic nakazał bardzo gruntowne wykształcić syna, gdyż jak zaświadcza m.in. "Kronika Wielkopolska" młody Piastowicz bez problemu potrafił czytać łacińskie psalmy.
| 4. Odon Poznański zm. 20 kwietnia 1194 | ||||||
| 2. Władysław Odonic zm. 5 czerwca 1239 | ||||||
| 5. Wyszesława Halicka | ||||||
| 1. Przemysł I zm. 4 czerwca 1257 | ||||||
| 6. Mszczuj I Gdański zm. 1 maja 1219 lub 1220 ew. Świętopełk Morawski zm. p. 1201 | ||||||
| 3. Jadwiga Gdańska ew. Morawska zm. 29 grudnia 1249 | ||||||
| 7. Zwinisława Polska (?) zm. 4 września 1240 ew. nieznany przodek | ||||||
[edytuj] Początek rządów - opanowanie Wielkopolski
Przemysł zaczął pojawiać się w dokumentach wydawanych przez ojca od 1232 roku, a władzę nad dzielnicą objął po śmierci Władysława Odonica w 1239 roku. Dwa lata później dopuścił brata Bolesława Pobożnego do formalnych współrządów, jednak w rzeczywistości panował samodzielnie. W skład księstwa odziedziczonego po ojcu wchodziły prawdopodobnie tylko północno-wschodnie rubieże Wielkopolski z Nakłem i Ujściem (choć część historyków przyjmuje, że Władysław Odonic do końca życia utrzymał się przy Wielkopolsce zlokalizowanej na północ od rzeki Warty i takie też dziedzictwo przekazał synom). W 1241 roku korzystając z zamieszania na Śląsku po śmierci w bitwie pod Legnicą Henryka II Pobożnego odzyskuje część Wielkopolski ze stołecznym Poznaniem (jeśli nie posiadał go już od 1239 roku).
[edytuj] Rewindykacja ziem utraconych
W 1242 roku następuje dalsza rewindykacja kosztem księcia śląskiego Bolesława II Rogatki i ostatecznie Zbąszyń i Międzyrzecz wracają w granice Wielkopolski. Zaangażowanie Przemysła na granicy ze Śląskiem próbował wykorzystać w 1243 roku książę gdański Świętopełk II Wielki, zajmując nadgraniczne Nakło, jednak Przemysł I korzystając z pomocy Krzyżaków błyskawicznie odebrał gród książętom pomorskim.
W 1244 roku chcąc się zabezpieczyć od strony Bolesława Rogatki, Przemysł I pojął za żonę jego siostrę, a córkę Henryka II Pobożnego, Elżbietę sprowadzoną w tym celu z klasztoru w Trzebnicy. Wbrew planom małżeństwo nie uspokoiło sytuacji na pograniczu, pozwoliło jednak przerzucić Przemysłowi część sił w celu odzyskania dla Wielkopolski Kalisza, należącego z postanowienia Henryka Brodatego do księcia opolskiego Władysława (nie udało się wówczas odzyskać tylko najbardziej wysuniętej na południe ziemi rudzkiej zajętej dopiero w 1249 roku). Akcja rewindacyjna względem syna Henryka II Pobożnego zakończyła się w 1247 roku odzyskaniem Santoka.
[edytuj] Współpraca z kościołem
Nowa linia polityczna Przemysła I oparta na ścisłej współpracy z Kościołem (zwłaszcza z biskupami poznańskimi Boguchwałem II i Boguchwałem III) i popieraniu wyłącznie sił nastawionych antyśląsko spowodowała opór rycerstwa, które w 1244 roku zbuntowało się przeciwko Przemysłowi I żądając zniesienia immunitetów sądowych i skarbowych uzyskanych przez biskupów od Władysława Odonica. Synowie Władysława początkowo musieli ustąpić - ostatecznie jednak w 1252 roku wydali ponownie przywilej, który nie tylko przywracał ustalenia immunitetowe z 1237 roku, lecz dodatkowo je nawet rozszerzał.
Również jednak wśród osób świeckich Przemysł I posiadał liczne grono zaufanych doradców (wojewoda poznański Przedpełk Łodzia, kasztelan poznański Boguchwał, sędzia poznański Domarat Grzymalita, łowczy Pakosław Awdaniec).
[edytuj] Podział Wielkopolski, walki z opozycją i książętami śląskimi
W 1247 roku opozycyjna polityka części rycerstwa wymusiła na Przemyśle wydzielenie bratu - Bolesławowi Pobożnemu dzielnicy kaliskiej, jednak w polityce zewnętrznej starszy Władysławowicz zachował pełnię władzy nad Wielkopolską. Nie był to podział ostateczny. Rok później władca wielkopolski rozbił prośląską opozycję więżąc kasztelana poznańskiego Tomasza z Nałęczów i jego synów. Zwrócił im wolność w 1250, gdy doszło do konfliktu na Śląsku pomiędzy Bolesławem II Rogatką a Konradem II Głogowskim - mężem siostry Przemysła - Salomei. Interwencja księcia wielkopolskiego dopomogła w wydzieleniu księstwa głogowskiego dla Konrada.
W 1249 roku przeprowadził reformę terytorialną w Wielkopolsce zamieniając m.in. Bolesławowi dzielnicę kaliską na gnieźnieńską. Rok później z nieznanych przyczyn Przemysł I uwięził brata i objął władzę nad całą dzielnicą. Dopiero na Wielkanoc 1253 roku na skutek zabiegów Kościoła nastąpiło braterskie pogodzenie i sprawiedliwszy podział ojcowskiej dzielnicy - Bolesław Pobożny otrzymał wówczas księstwo kalisko-gnieźnieńskie.
W latach pięćdziesiątych XIII wieku Przemysł I próbował prowadzić bardziej pokojową politykę ściśle współpracując ze swoim szwagrem Konradem Głogowskim, wydając w 1251 roku swoją siostrę Eufrozynę za księcia opolskiego Władysława i powstrzymując brata Bolesława od rozprawy zbrojnej z Kazimierzem Kujawskim o kasztelanię lądzką. Pomimo tego w 1254 zorganizował wyprawę zbrojną na dzierżawy Henryka III Białego niszcząc m.in należące do biskupa wrocławskiego dobra pod Oleśnicą, za co księcia spotkała kara ekskomuniki zdjętej dopiero po wyrównaniu strat. Do kolejnej wyprawy przeciwko Henrykowi III doszło jeszcze we wrześniu tego samego roku, tym razem jednak, co podkreślają źródła, wspólna wyprawa Przemysła, Bolesława i Konrada II Głogowskiego unikała zniszczeń w dobrach kościelnych.
[edytuj] Walka z ekspansją brandenburską
Jednym z bardziej palących problemów w ciagu panowania Przemysła I była próba powstrzymania ekspansji brandenburskich Askańczyków. W prawdzie dzięki dużej mobilności rycerstwa wielkopolskiego wszelkie rajdy brandeburskie udało się powstrzymać (Santok 1247 roku, Zbąszyń w 1251 roku, Drezdenko w 1252 roku), jednak ciągłe zagrożenie nie wpływało dobrze na sytuację na pograniczu. W tym celu latach 1254 - 1255 Przemysł I usiłował nawiązać cieplejsze stosunki z Brandenburgią, do czego miało przyczynić się małżeństwo jego córki Konstancji z synem margrabiego Jana - Konradem (zawarte dopiero po śmierci księcia w 1260 roku), które okazało się jednak politycznym fiaskiem - co gorsza dało podstawę do roszczeń brandenburczyków wobec zachodnich kasztelanii Wielkopolski.
[edytuj] Lokacja Poznania
W 1253 władca Wielkopolski dokonał lokacji swojej stolicy - Poznania na lewym brzegu Warty na prawie magdeburskim (zamienił leżące na lewym brzegu rzeki ziemie biskupie na należące do niego tereny prawobrzeżne zajęte przez ówczesny Poznań). Rozpoczął również wznoszenie zamku królewskiego na górze Przemysła.
[edytuj] Kanonizacja św. Stanisława i zjazd krakowski
8 maja 1254 roku Przemysł I wziął udział w ogólnopolskim zjeździe książąt piastowskich odbytym w Krakowie z okazji kanonizacji św. Stanisława (obecni tam byli: Bolesław Pobożny, Kazimierz I Kujawski, Siemowit I Mazowiecki, Władysław Opolski i gospodarz Bolesław V Wstydliwy). Nawiązane tam przyjazne kontakty przydały się już rok później, kiedy książę gdański Mściwój II korzystając z zaaobsorwania księcia wielkopolskiego gdzie indziej opanował na skutek zdrady gród w Nakle. Toczona wówczas wojna nie przyniosła jednak sukcesu i dopiero po zapłaceniu przez Przemysła I okupu 500 grzywien srebra Nakło powróciło w 1256 roku do Wielkopolski.
[edytuj] Śmierć, następstwo i opinie o Przemyśle I
Przemysł I zmarł 4 czerwca 1257 w Poznaniu. Został pochowany w tutejszej katedrze. Z małżeństwa Elżbietą Śląską pozostawił pięcioro dzieci:
- Konstancję (1245 lub 1246 - 8 października 1281) późniejszą żonę Konrada, margrabiego brandenburskiego,
- Eufrozynę (? - 17 lutego 1298) ksienię w klasztorze w Trzebnicy,
- Annę (1253 - po 26 czerwca 1295) mniszkę w Owińskiej, później ksienię,
- Eufemię (1253 - 5 września 1298) mniszkę u klarysek we Wrocławiu,
- Przemysła II (urodzonego już po jego śmierci - 14 października 1257 - 8 lutego 1296), króla polskiego w latach 1295-1296. Księstwo poznańskie do czasu osiągnięcia przez Przemysła II pełnoletniości objął Bolesław Pobożny.
W kronikach Przemysła I przedstawiano jako wzór cnót ewangelicznych - miłosierdzia, skromności, umartwienia (podobno ostatnie cztery lata życia nie kąpał się, w czasie wielkiego postu nosił włosienicę, a nocami czytywał psałterz) i umiłowania pokoju (przeczą temu jego liczne podboje), jego portret znajduje się przypuszczalnie na zworniku sklepiennym z Kościoła Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Boskiej Pocieszenia w Poznaniu, który znajduje się obecnie w Muzeum Historii Miasta Poznania w poznańskim ratuszu.
