Obelisk

Z Wikipedii

Obelisk (łac. obeliscus, gr. obeliskos - rożen, słup) - pomnik w formie wysokiego, smukłego, najczęściej o czworobocznej podstawie, słupa wykonanego z jednego bloku skalnego. Zakończenie słupa ma formę ostrosłupa, często obitego złotą blachą.

[edytuj] Pochodzenie i znaczenie

Nazwa obelisk pochodzi z języka greckiego, została ona nadana w VI w. p.n.e. przez greckich najemników. Zdaniem egiptologów, egipska nazwa może mieć związek ze skrzydłem drzwi.

Najstarsze obeliski pochodzą ze starożytnego Egiptu, gdzie już za czasów V dynastii były elementem kultu słońca^[1]. Ustawiano je na placach przed świątyniami i pałacami. Egipcjanie wierzyli, że ich najważniejszy bóg Ra, będący uosobieniem słońca, mieszka właśnie w obeliskach. Z tego też powodu przed świątyniami Ra nie było często żadnych posągów kultowych poza obeliskami^[2]. Każdy obelisk jest więc niejako wizerunkiem boga Ra.

Ustawiano je również parami przy wejściu do świątyni. Pełniły wówczas rolę symbolicznej bramy między niebem a ziemią. Na bocznych ścianach umieszczano inskrypcje z imionami władców. Największy obelisk w Egipcie znaleziono w kamieniołamach w Asuanie. Nigdy nie został skończony. Miałby wysokość 42 m.

Część egipskich obelisków już w okresie starożytności przewieziono do Rzymu, Konstantynopola, w czasach nowożytnych kolejne obeliski przewieziono do Paryża, Londynu i Nowego Jorku. Rzymianie, podobnie jak Egipcjanie, kojarzyli obeliski z kultem boga Słońca, np. obelisk Flaminio został przywieziony przez Oktawiana Augusta do Rzymu dla uczczenia Apolla, greckiego boga Słońca^[3].

Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. także mieszkańcy Kanaanu oraz Fenicji zaadoptowali egipskie obeliski w kulcie Baala, północno-semickiego bóstwa słońca^[4]. Hebrajski wyraz מצבה (macceba) pochodzący od czasownika נצב (nacab = stać) licznie występuje w Starym Testamencie i został użyty przez Jeremiasza (43:13) w odniesieniu do stojących posągów kultowych z egipskiego Bet-Szemesz (Dom-Słońca), którymi były zapewne obeliski. Z kolei księga Kapłańska (26:1) mówi, iż ten rodzaj posągów kultowych był wznoszony (podnoszony, ustawiany), co również jest charakterystyczne dla obelisków. To samo słowo (macceba) występuje także w kontekście kultu Baala (2 Królewska 3:2, 10:26-27). Jednakże najsłynniejszym oraz najbardziej oczywistym przykładem kultowego znaczenia obelisku na terenach Syropalestyny jest tzw. Świątynia Obelisków (Obeliskowa Świątynia) w Byblos[1]^[5].

Współcześnie wznosi się czasem pomniki w kształcie obelisku. Obelisk w starożytnym Egipcie służył nie tylko jako zegar słoneczny, ale też z pomocą jego cienia wyznaczano kierunki geograficzne i określano pory roku.

Zabytki:

• Egipt:
  • Abusir – XXIV w. p.n.e króla Niuserre
  • Luksor – obelisk Ramzesa II
  • Karnak – obeliski Totmesa I i Hatszepsut
  • Heliopolis – obelisk Sezostrisa I
  • Kair – obelisk Ramzesa II przeniesiony z Tanis
• Rzym – trzy największe stoją w pobliżu Pałacu Laterańskiego, na Placu świętego Piotra oraz na Piazza del Popolo (wszystkie wzniesiono na powrót z polecenia papieża Sykstusa V)

Zobacz więcej w osobnym artykule: Obeliski w Rzymie.

• Paryż – obelisk na Placu Zgody przewieziony z Luksoru w l. 1831 – 1833
• Londyn – obelisk z Aleksandrii przewieziony w l. 1877 – 1878
• Nowy Jork – obelisk z Aleksandrii przewieziony w l. 1880 – 1881
• Stambuł - obelisk Totmesa III

Współcześnie postawione obeliski:

• Egipt - El Alamein
• USA - Waszyngton – najwyższy na świecie o wysokości 169 m z obserwatorium astronomicznym na szczycie
• Polska - Poznań - na Cytadeli

Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu architektury

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Donald Mackenzie, Egyptian Myth and Legend. (1907), ch. xxii, s. 281 (format HTML) lub s. 136 (format PDF).
2. ↑ Adolf Erman, A Handbook of Egyptian Religion, ang. tłumaczenie A. S. Griffith, (Archibald Constable & Co. Ltd.: London, 1907), s. 43.
3. ↑ A.T. Jones, Ancient Sun Worship and Its Impact on Christianity, s. 8 (cytując z Merivale, Romaus Under the Empire, ch. xxxiii, par. 13).
4. ↑ Sara L. Hillegas, "Discovering an Ancient Architecture. The Obelisk." 2001. (praca studencka, format DOC)
5. ↑ Joseph W. Shaw, "Phoenicians in Southern Crete", Fig. 12, p. 10.