Muzeum Biograficzne Władysława Orkana w Porębie Wielkiej
Z Wikipedii
Muzeum Biograficzne Władysława Orkana Orkanówka (Orkanówka, Dom Władysława Orkana) to muzeum w Porębie Wielkiej (Gorce) gromadzące i przechowujące pamiątki związane z Władysławem Orkanem. Dom znajduje się przy zielonym szlaku z Niedźwiedzia na Turbacz, 3,5 km od wsi, w przysiółku Zagronie na zboczu Pustki (760 m n.p.m).
Orkanówka po śmierci pisarza pozostała w rękach rodziny Folejewskich. Prawie w nienaruszonym stanie przetrwała II wojnę światową. Nieremontowana, z roku na rok znajdowała się w coraz gorszym stanie. Była jedynie letniskowym domem Witolda, pasierba Orkana, profesora Uniwersytetu w Poznaniu i jego żony Wilhelminy. Kiedy przebywali latem w Porębie, udostępniali zwiedzającym gabinet Orkana. Folejewskich nie stać było na kosztowne remonty. W 1973 roku sprzedali Orkanówkę gminie Niedźwiedź. W czerwcu 1979 dom został przekazany Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce. W 2004 roku został przekazany gminie.
Spis treści |
[edytuj] Opis
Rodzinna chałupa Orkana wciśnięta była jeszcze bardziej w północny grzbiet Pustki, tak że zimą w ogóle nie dochodziło do niej słońce. Z czasem znalazła się w katastrofalnym stanie. Kiedy pisarz w 1903 roku otrzymał niewielkie honorarium za powieść W Roztokach, rozpoczął stawianie nowego domu. Pierwsze listy z werandy Orkanówki pisał już latem 1905 roku, ale w zasadzie budowa została ukończona przed zimą. Kłopoty finansowe sprawiły, że dom nigdy nie został ocieplony, dlatego ostre zimy Orkan spędzał u przyjaciół w Zakopanem.
Dom zbudowany jest w stylu witkiewiczowskim (zakopiańskim) według projektu generała Andrzeja Galicy z Zakopanego, przyjaciela Orkana z czasów Legionów. Snycerkę i ciesiołkę wykonał zaprzyjaźniony z pisarzem Jan Bulas, absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, również pochodzący z Poręby.
Do Orkanówki prowadzi aleja 10 jaworów zasadzonych przez pisarza w podziękowaniu za szczęśliwy powrót z wojny. Początek alei zdobi kapliczka wotywna ufundowana w tym samym czasie przez jego matkę. Dom wznosi się w starym sadzie. Jeszcze i teraz rosną w nim drzewa sadzone ręką Orkana. Przestrzeń podwórka z drugiej strony zamyka stodoła, w której jeszcze niedawno było kilka zdrowych belek ze starej chałupy oraz stojąca między nią a domem studnia. W stodole, zaadaptowanej na cele ekspozycyjne, organizowane są czasowe wystawy artystów pochodzących z regionu.
Przed wejściem do muzeum drewniana rzeźba naturalnej wielkości. Przedstawia postać siedzącego Orkana. Dłuta Zdzisława Kościelniaka, artysty z Mszany, stanęła w tym miejscu w stulecie obchodów urodzin pisarza, jakie miały miejsce w Orkanówce w 1975 roku.
[edytuj] Kuchnia
Kuchnia została pomyślana jako część etnograficzna muzeum. Zgromadzono tu przedmioty, które wprawdzie nie należały do rodziny Orkana, ale są typowe dla regionu zagórzańskiego. W ekspozycji znajdują się dawne narzędzia do obróbki lnu (rafa, szczeć, cierlica), kołowrotki do przędzenia wełny, niecki, stępy, ślajzownik, prasa do wyciskania sera, wyroby garncarskie. Na uwagę zasługuje prosty w konstrukcji zdobiony kredens góralski z 1867 roku wykonany bez użycia gwoździ.
[edytuj] Pokój matki
Autentyczny wystrój wnętrza został zachowany w przylegającym do kuchni pokoju matki. Ciemne, mieszczańskie meble zakupione przez Orkana, kiedyś znajdowały się w całym domu. Przetrwał również piec kamyczkowy układany na glinie. Podobne były niegdyś we wszystkich pokojach. Nie dając zbyt dużo ciepła, nie zdały egzaminu podczas surowych, gorczańskich zim.
Ozdobą izby jest oprawiony w ramy bardzo misterny haft ze stylizowanymi makami, sprawiający wrażenie malowidła. Jest to przypuszczalnie prezent dla pisarza, ale nigdy nie udało się ustalić jego ofiarodawcy ani autorki. Wzdłuż ściany nad łóżkiem wiszą malowane na płótnie obrazy świętych pochodzące z połowy XIX wieku. Zastąpiły one znajdujące się tu kiedyś oleodruki zakupione przez matkę Orkana. Wśród płócien obraz Matki Boskiej Gidelskiej, której kult w Porębie do dzisiaj jest bardzo żywy.
[edytuj] Weranda
Główne wejście do Orkanówki prowadziło dawniej przez werandę i hol. Pierwotnie weranda była nieoszklona, co widoczne jest na przedwojennych zdjęciach Orkanówki. Weranda była ulubionym miejscem Okrana; tu latem odpoczywał, tu przyjmował gości. Wśród odwiedzających dom pod Pustką byli pisarze, poeci, malarze związani z Młodą Polską, m.in. Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Kornel Makuszyński, Juliusz Osterwa, Jan Wiktor, Tadeusz Pini, Tymon Niesiołowski.
Na werandzie ustawiony jest jak dawniej komplet mebli wiklinowych zakupionych do domu przez drugą żonę pisarza Bronisławę Folejewską. Nad nim dwa zdjęcia zrobione przy tymże właśnie stoliku: Orkan grający z żoną w szachy i Orkan z Antonim Broszem, znanym tłumaczem i bibliofilem z Krakowa. Ponadto fotogramy przestawiające: pierwszą żonę, Marię Zwierzyńską (zmarłą na gruźlicę); matkę, Katarzynę Smreczyńską z Zosią (jedynym dzieckiem Orkana) i Orkana siedzącego na ławce w ogrodzie pod jaworem, widocznym z okna werandy, ze zrekonstruowaną pod nim ławeczką.
[edytuj] Pokój przejściowy
Z pokoju przejściowego schody prowadzą na piętro domu, na którym w zamyśle pisarza miały znajdować się pokoje gościnne nie tylko dla przyjaciół, ale i dla letników. Z powodu braku pieniędzy plany te nigdy nie zostały zrealizowane.
W holu znajduje się również stała ekspozycja fotograficzna zatytułowana Sąsiedzi Orkana zorganizowana w latach osiemdziesiątych z inicjatywy zaprzyjaźnionych z Orkanówką krakowskich fotografików. Są na nich Ci, o których dziadkach, rodzicach na kartach swych powieści czy w Listach ze wsi Orkan pisał.
[edytuj] Gabinet
Z holu drzwi na wprost prowadzą do gabinetu Orkana. Wyposażenie pokoju jest prawie w całości autentyczne. Jest to proste, niemal ascetyczne wnętrze, które nie zostało lepiej urządzone z powodu ogromu problemów finansowych, jakie autora Komorników nękały całe życie. Na biurku stoi jego kałamarz, lampa naftowa, przy której pisał. Oraz medal, który przywiózł z Krakowa, będący pamiątką z uroczystości sprowadzenia do Polski prochów Adama Mickiewicza. Przy tym biurku Orkan napisał swoje poźniejsze powieści: Pomór, Drzewiej, wiele spośród wierszy i opowiadań.
W zasięgu ręki, z prawej strony biurka, stoi biblioteczka z książkami i czasopismami. Wśród wielu znanych ówczesnych tytułów, do których Orkan posyłał swoje opowiadania, wiersze, znaduje się kilka roczników bardzo popularnego w Galicji Ilustrowanego Kuriera Codziennego wydawanego przez Krakowski Koncern Prasowy IKC.
Orkan nie tylko pisał, wiele malował. Nie przywiązywał do tej twórczości specjalnej wagi, stąd większość jego obrazów jest niesygnowanych. Najczęściej ofiarowywał je w podarunku gościom opuszczającym Orkanówkę. W domu pozostało kilka zaledwie: widok z Pustki na Wasielkę (Basielkę), cykl miniatur akwarelowych namalowanych dla Zosi z podróży nad Adriatyk i wiszący nad pianinem nocny pejzaż z Giewontem.
Pianino marki Petroff było najdroższym sprzętem w domu. Orkan otrzymał go w prezencie od przyjaciela z lat szkolnych Emila Bobrowskiego, cenionego później lekarza krakowskiego. Na pianinie tym, ale nie tu, lecz w krakowskim saloniku Bobrowskich, grywała Dagny Przybyszewska. Powodem dumy Orkana był fakt, że było to w tym czasie najwyżej położone pianino w Europie. Sam grał słabo. Na pianinie leży cytra, którą przywiózł kiedyś z Krakowa. Grywała na niej Zosia.
[edytuj] Pokój narożny
Na futrynie drzwi prowadzących do niegdysiejszego salonu widocznych jest kilka kresek, którymi znaczono wzrost Zosi. Nie zachowały się sprzęty, które kiedyś wypełniały ten największy pokój w domu. Wiadomo, że były one bardzo skromne. Ściany saloniku zdobiły malowidła autorstwa Jana Bulasa, nawiązujące do motywów podhalańskich. Widoczne są ich fragmenty na przedwojennych zdjęciach z Orkanówki.
Obecnie urządzono tu stałą ekspozycję ukazującą etapy rozwoju literackiego Orkana. W gablotach znajdują się rękopisy jego utworów, listy, zdjęcia rodzinne, pierwsze wydania książek (w przeważającej części dar dla Orkanówki Antoniego Brosza), wycinki z prasy.
Na ścianie wisi wieniec laurowy, który pisarz otrzymał w 1927 roku podczas obchodów 30-lecia pracy twórczej. Obok fotografia przedstawiająca tłumy, jakie witały go wówczas na rynku w Nowym Targu, dyplomy ofiarowane przez czytelników, relacje prasowe z tego wydarzenia. Na fotografii tuż przy drzwiach do dawnej jadalni Smreczyńskich, zdjęcie pisarza wykonane w kilka godzin po jego śmierci i nekrologi, które opublikowało wiele znanych czasopism.
[edytuj] Jadalnia
W jadalni kiedyś znajdował się prosty stół i kilka krzeseł. Przez okienko łączące z kuchnią wydawano posiłki. Obecnie urządzono ekspozycję dokumentującą wkład pisarza w ideę regionalizmu podhalańskiego, dążenie do ocalenia i pielęgnowania tradycji góralszczyzny. W egzemplarzach Gazety Podhalańskiej, której współzałożycielem był Orkan, eksponowane są jego artykuły i przemówienia pisane dla Związku Podhalan. Ponadto zgromadzone są sprzęty pochodzące z zakopiańskiego domu Piwowarczyków, wnuczki Katarzyny Smreczyńskiej, w którym matka pisarza mieszkała w ostatnich latach swego życia.
[edytuj] Bibliografia
- Bogumił Psarski, Dom Władysława Orkana w Porębie Wielkiej, Nowy Sącz 1986
- Dom Władysława Orkana w Porębie Wielkiej, opr. Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2003
- Jadwiga Andrychowska-Biegacz, Dariusz Biegacz, Jadwiga Zapała, Gorce z okna Orkanówki, Kraków 2005
Orkanówka w poezji:
- Jan Fudala, Za Gronie w: Podhalanka, Ludźmierz 1975
- Jan Fudala, Z Turbaca w: Podhalanka, Ludźmierz 1975
- Rafał Linkowski, Przybycie do Orkanówki w: Ku Wołoszczyźnie, Kraków 2002
