Krążownik przeciwlotniczy
Z Wikipedii
Krążownik przeciwlotniczy – historyczna klasa dużych okrętów artyleryjskich, podklasa krążowników lekkich, których przeznaczeniem była ochrona zespołów okrętów przed atakami lotnictwa.
Klasa ta powstała pod koniec lat 30. XX wieku, kiedy zaczęto zdawać sobie sprawę z zagrożenia, jakie stwarzało dla okrętów lotnictwo. Pierwsze krążowniki przeciwlotnicze powstały w 1936 roku przez eksperymentalną przebudowę dwóch starych brytyjskich krążowników lekkich typu C – "Coventry" i "Curlew", pochodzących z okresu I wojny światowej. Zamiast dotychczasowych 5 pojedynczych dział kaliber 152 mm, zamontowano 8 dział uniwersalnych (przystosowanych dzięki dużemu kątowi podniesienia do zwalczania celów nawodnych i powietrznych) kaliber 102 mm oraz 16 działek przeciwlotniczych 40 mm (sprzężonych po 8). Wybór krążowników jako okrętów bazowych spowodowany był tym, że odpowiednio silne uzbrojenie przeciwlotnicze i przyrządy do kierowania jego ogniem można było umieścić dopiero na okręcie tej wielkości. Po zachęcających wynikach prób, w latach 1940-42 przebudowano 6 dalszych okrętów tego typu i 1 typu D (HMS "Delhi"), a także holenderski "Jacob van Heemskerck". Oprócz uzbrojenia przeciwlotniczego, krążowniki przeciwlotnicze wyposażane były także w odpowiedni system kierowania ogniem artylerii, zwykle połączony z radarami.
Jedynymi typami okrętów okresu II wojny światowej budowanymi od podstaw jako krążowniki przeciwlotnicze były brytyjski typ Dido z 1940 i amerykański Atlanta z 1941. Oba te typy miały trzy dziobowe wieże artylerii ustawione nietypowo – w trzech "schodkowych" poziomach. Typ Dido, przy wyporności 5450 ton, miał być uzbrojony w 10 dział uniwersalnych kaliber 132 mm, lecz z powodu braków wojennych część okrętów otrzymała jedynie 8 dział, a dwa z nich – 8 dział 114 mm. Ponadto, okręty te uzbrojone były w działka 40 mm i 6 wyrzutni torpedowych.
Typ Atlanta był uzbrojony aż w 16 dział 127 mm w dwulufowych wieżach. W drugiej serii (typ Oakland) liczbę dział zredukowano do 12, a wzmocnieniu uległa artyleria małokalibrowa 40 mm i 20 mm.
Krążowniki typów Dido i Atlanta miały wymiary i opancerzenie odpowiadajace małym krążownikom lekkim. Ich przeznaczeniem jednak w założeniu nie była walka z okrętami wroga, chociaż w praktyce do tego też były używane. Brytyjskie krążowniki przeciwlotnicze odniosły spore straty w walce z lotnictwem podczas II wojny światowej, głównie na Morzu Śródziemnym. Jedyne dwa amerykańskie utracone okręty tego typu (USS "Atlanta" i USS "Juneau") zatopione zostały w bitwie pod Guadalcanalem przez okręty nawodne.
Japonia wprowadziła do służby tylko jeden okręt tej klasy – przebudowany stary krążownik "Isuzu", uzbrojony w 6 dział 127 mm. Z kolei Niemcy, nie mając potrzeb w zakresie ochrony zespołów okrętów, przebudowali jedynie kilka zdobytych w Holandii, Norwegii i Danii starych krążowników i pancerników przybrzeżnych na okręty przeciwlotnicze służące do ochrony portów; część z nich nie miała nawet sprawnego napędu.
Po II wojnie światowej klasa krążowników przeciwlotniczych praktycznie zanikła. Na przeciwlotniczy przebudowano jeszcze stary hiszpański krążownik "Méndez Núñez". Specjalnie zbudowanymi jeszcze okrętami tej klasy były ukończone w latach 1948-49 dwa amerykańskie okręty typu Worcester, uzbrojone w 12 szybkostrzelnych automatycznych działa przeciwlotniczych 152 mm, kierowanych radarem. Ich uzbrojenie kalibrem nie odbiegało już od krążowników lekkich. Nowo budowane lub wykańczane po wojnie krążowniki lekkie z reguły były już także wyposażane w artylerię uniwersalną kaliber 152 mm, nie będąc jednak wyspecjalizowanymi krążownikami przeciwlotniczymi (np. szwedzkie "Tre Kronor", brytyjskie "Tiger", holenderskie "De Zeven Provincien"). Natomiast ostatnimi krążownikami ukończonymi specjalnie jako przeciwlotnicze były francuskie "De Grasse" (1956) i "Colbert" (1959), uzbrojone w 16 dział 127 mm. W związku jednak ze wzrostem osiągów samolotów w latach 50. i pojawieniem się nowej skutecznej broni – przeciwlotniczych pocisków rakietowych, klasyczna artyleria przeciwlotnicza nie była już wówczas skuteczna przeciwko samolotom.
W pewnym sensie odpowiednikami dawnych krążowników przeciwlotniczych są m.in. amerykańskie współczesne krążowniki rakietowe typu Ticonderoga, które, będąc uniwersalnymi okrętami rakietowymi, są szczególnie przystosowane do wykrywania i zwalczania samolotów, działając w składzie ochrony lotniskowców.
