Αρματωλοί
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Γενικά
Αρματωλός και στη δημοτική αρματολός. Του ονόματος αυτού έχουν προβληθεί πολλές ετυμολογίες. Κατά τους μεν, προέρχεται από αναγραμματισμό της λέξης αμαρτωλός (ο εν αμαρτίες), κατά τους δε, εκ του αρματολόγος → αρματολόος → αρματολός, κατ' άλλους ακόμη, όπου και το πιθανότερο, εκ του λατινικού/ενετικού armatore (που ήταν ότι και οι αρματολοί). Πάντως όπως και να 'χει, το όνομα είναι νεότερο, αλλά ο θεσμός είναι πολύ παλιός.
[Επεξεργασία] Βυζαντινή περίοδος
Κατά τη Βυζαντινή περίοδο εντοπίζεται ο πρόδρομος του αρματολού στον ακρίτα όπως και ο απελάτης θεωρείται ο πρόδρομος του κλέφτη. Οι αρματωλοί (ή "οπλισμένοι άνθρωποι") ήταν τοπικοί ελληνικοί χωρικοί που λειτούργησαν ως στρατιωτικές και αστυνομικές μονάδες κυβερνώντας τα βυζαντινά εδάφη.
Ιστορικά το όνομα εμφανίζεται κατά τον 15ο αιώνα επί των Βενετών που μίσθωναν φρουρές Ελλήνων μαχητών στους οποίους και ανέθεταν την φύλαξη των κτήσεών τους στον ελλαδικό χώρο. Τέτοιος ακριβώς αρματολός υπήρξε ο Κορκόδειλος Κλαδάς.
[Επεξεργασία] Οθωμανική περίοδος
Η ιστορία των αρματωλών δεν αρχίζει στους οθωμανικούς χρόνους. Στην πραγματικότητα, η ολόκληρη στρατιωτική/αστυνομική οργάνωση των αρματωλών ήταν γνωστή ως αρματωλισμός. Η ίδια η οργάνωση βασίστηκε μακριά της φεουδαρχίας κάτω από την οποία οι στρατιωτικές/αστυνομικές μονάδες διατήρησαν τα καθήκοντά τους σε αντάλλαγμα των τίτλων του εδάφους. Μετά τη κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Τούρκους το σύστημα αυτό ακολούθησαν και οι νέοι κατακτητές αναθέτοντας στους αρματολούς (ή καπετάνιους) την ασφάλεια και την ειρήνη (ησυχία) στις ορεινές και δυσπρόσιτες ή και δυσυπότακτες περιοχές όπου η αντίσταση στη ξενική εξουσία εκδηλωνόταν με πλείστες ληστείες ή αυθαιρεσίες των κλεφτών, πολλοί εκ των οποίων μετατάχθηκαν στις τάξεις των αρματωλών κατόπιν συνθήκης με τους Τούρκους, παρέχοντας σ΄ αυτούς πολλά και μεγάλα προνόμια.
Έτσι η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Ακαρνανία και η Αιτωλία (ιδίως τα Άγραφα) απέβησαν οι κυριότερες έδρες των αρματωλών. Αντίθετα στη Πελοπόννησο δεν αναπτύχθηκε ο αρματολισμός όπως εκείνος στη Ρούμελη και στην Ήπειρο. Στη Πελοπόννησο οι κάποι και οι μεϊντάνηδες συμπεριφέρονταν όπως οι αρματολοί.
Αν και δεν συστηματοποιήθηκε ο θεσμός αυτός (ο αρματολισμός) παρά ταύτα οι παραπάνω περιοχές, από Αξιό μέχρι Αμβρακικό και Κορινθιακό κόλπο, διαιρέθηκαν σε αρματολίκια ή προτάκτα των οποίων οι καπετάνοι έχοντας συνήθως εξουσία διαδοχικά μεταβιβαζόμενη κατ΄ αρρενογονία (κληρονομική), στην αρχή υποτάσσονταν στον Πασά της Περιφέρειας και αργότερα όλοι μαζί στον Δερβετζή πασά.
Κατά τον 18ο αιώνα τα γνωστά «αρματολίκια» στον ελλαδικό χώρο ήταν δεκαεπτά εκ των οποίων τα δέκα στη Θεσσαλία και Ανατολική Στερεά Ελλάδα, τέσσερα στη Ήπειρο, Ακαρνανία και Αιτωλία και τρία στη Μακεδονία.
Ο κάθε καπετάνος είχε τα παλικάρια του. Εξ αυτών ο καλλίτερος, θεωρούμενος και ως υπαρχηγός και γραμματέας, ενίοτε και διάδοχος του καπετάνου, ονομαζόταν πρωτοπαλίκαρο. Η δε καθημερνή περί τα όπλα άσκηση και ο εν γένει βίος τους παρουσιάζει περίτρανα την ιστορική συνέχεια εκείνης των αρχαίων Σπαρτιατών.
Παροιμιώδης κατέστη πολλών εξ αυτών η ευθυβολία (με κύριο όπλο το καριοφίλι), η ταχύτητα δρόμου, η δεξιότητα στο άλμα και στη ρίψη ακόμα και δίσκου με όχι και κατώτερη καρτερία στη δίψα, τη πείνα αλλά και σε επώδυνα βασανιστήρια προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους κλέφτες των οποίων και αυτών η ζωή είναι δύσκολο να βρεθούν τα όρια που χώριζαν εκείνη των μεν από τους δε.
Αυτή η ιδιάζουσα με τους κλέφτες και αρματολούς τακτική ονομάζονταν κλεφτοπόλεμος όρος που χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα για συμπλοκές από ατάκτως συγκροτούμενες ομάδες. Οι αρματολοί εκστράτευαν, έβγαιναν στη παγάνα, συνήθως τη νύχτα όταν οι κλέφτες εξέρχονταν από το ολημέριο → λημέρι τους. Η δε κλεφτουριά αμυνόταν σθεναρά από πρόχειρο οχύρωμα καλούμενο μετερίζι. Η αιφνίδια και γενική έφοδος ονομαζόταν γιουρούσι και γινόταν με γυμνά ξίφη και αλαλαγμούς (πολεμικές κραυγές).
[Επεξεργασία] Λίγο πριν το 1821
Με το πέρασμα όμως των χρόνων οι δύο αυτές κατηγορίες ομάδων άρχισαν να πλησιάζουν και να συντάσσονται επάλληλα λαμβάνοντας κάποια εθνική χροιά κατά των κατακτητών με αποτέλεσμα να προπαρασκευασθεί το απαιτούμενο εθνικό φρόνημα και να καταστούν έτσι, ως οι μόνες δυνάμενες επίσημα ομάδες που έφεραν οπλισμό, η στρατιωτική προπαίδευση με την οποία οι Έλληνες αναδείχθηκαν στον Αγώνα της Εθνεγερσίας μαχητές ανώτεροι των Τούρκων.
Θυσίες και μαρτύρια όπως του Διάκου είναι συνέχεια εκείνων των αρματολών όπως ο Βλαχάβας και ο Κατσαντώνης που απορρέουν από τον εθισμό στην ιδέα του θανάτου που ευχόντουσαν να τους βρει στο πεδίο της μάχης απαλλαγμένο βασάνων, όταν την ώρα του ποτού και του φαγητού εξέφραζε η ευχή τους καλό βόλι ή καλό μολύβι. Πολλές ήταν οι σκηνές της επανάληψης της συγκινητικής εκείνης συνήθειας όταν θανάσιμα τραυματισμένοι παρακαλούσαν τους συντρόφους τους, να τους αποκεφαλίσουν για να τους σώσουν έτσι από την εχθρική περιύβριση.
Η πρώτη ιστορική εμφάνιση των αρματολών και η κατά μικρόν ανάμειξη και σύμπραξη των κλεφτών διαφάνηκε το 1585 κατά το πόλεμο των Βενετών κατά των Τούρκων, στην υποκινούμενη επανάσταση του Θεοδωράκη Μπούα-Γρίβα στην Ακαρνανία και Ήπειρο και των αρματολών της Ηπείρου Πούλιου Δράκου και Μαλάμου. Η Πύλη όμως συνέχισε να έχει εμπιστοσύνη στα ένοπλα αυτά σώματα μέχρι το 1684 όπου τα πράγματα αλλάζουν ουσιαστικά και οι πολιτοφύλακες της Πύλης, οι αρματολοί, γίνονται οι φορείς της εθνικής ιδέας. Σ΄ αυτή την αξιομνημόνευτη περίοδο της ατυχούς επανάστασης των τελευταίων ετών του 17ου αιώνα διακρίνονται ο Σουμίλας, ο Μεϊντάνης, ο Λιβίνης, ο Κούρμας, οι Βαλαωρίτες κ.ά. που ανοίγουν τη λαμπρή και ένδοξη λεωφόρο των αρματολών που θα ακολουθήσουν.
[Επεξεργασία] Εθνεγερσία του 1821
Με αυτές τις ομάδες συμμαχεί εκτός της Πύλης και ο Αλή Πασάς και αυτές τις ομάδες υποκινεί και η Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη η Μεγάλη. Μέσα από αυτές θα ξεπηδήσουν οι μεγάλοι αρματολοί Οδυσσέας Ανδρούτσος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Αθανάσιος Διάκος, Μάρκος Μπότσαρης που αρχικά θα ενταχθούν στην υπηρεσία του Αλή Πασά κατά του Σουλτάνου. Ο ίδιος δε ο Αλή Πασάς διέθεσε τον προστατευόμενό του, εξωμότη του γαλλικού στρατού, Μανσούρ εφέντη, για τη στρατιωτική μόρφωσή τους. Όταν το 1820 ο Αλής κηρύσσει την αποστασία του από τη Πύλη στους Έλληνες αρματολούς στήριξε το βάρος των ελπίδων του.
Το τολμηρό όμως εκείνο επιχείρημα κι αν ναυάγησε δεν συν-αποσβέσθηκε το εθνικό ζώπυρο των αρματολών γα την ανεξαρτησία όταν κηρύχθηκε ο ιερός απελευθερωτικός αγώνας
