Απόκρυφα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Με τον γενικό όρο Απόκρυφα, ονομάζονται αρχαία κείμενα θρησκευτικού περιεχομένου που έχουν αποκλεισθεί από τον Κανόνα της Αγίας Γραφής. Οι χριστιανικές εκκλησίες θεωρούν ότι τα κείμενα αυτά έχουν συνταχθεί κατ' απομίμηση των κανονικών βιβλίων της Αγίας Γραφής και έχουν αποκλειστεί από τους κανόνες τους. Κατά κύριο λόγο, οι ερευνητές θεωρούν ότι τα βιβλία αυτά συντάχθηκαν μεταξύ του 2ου π.Χ. και του 4ου μ.Χ. αιώνα από Ιουδαίους και χριστιανούς συγγραφείς, οι οποίοι με απομίμηση του τίτλου, του ονόματος του συγγραφέα, της μορφής και του περιεχομένου, επιδίωκαν να εξασφαλίσουν στα έργα τους κανονικό κύρος. Τα βιβλία αυτά διακρίνονται σε απόκρυφα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.
Οι Προτεστάντες χριστιανοί, ονομάζουν «ψευδεπίγραφα» τα ως «απόκρυφα» χαρακτηριζόμενα βιβλία της Π. Διαθήκης από τους Ορθόδοξους και τους Ρωμαιοκαθολικούς, ενώ ως «απόκρυφα» χαρακτηρίζουν συνήθως τα ονομαζόμενα από τους Ρωμαιοκαθολικούς «δευτεροκανονικά» και από τους Ορθόδοξους «αναγιγνωσκόμενα» ή «δευτεροκανονικά» βιβλία της Π. Διαθήκης.

Πίνακας περιεχομένων

1 Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης
- 1.1 Απόκρυφα βιβλία σύμφωνα με την πλειονότητα των Ιουδαίων και των Χριστιανών
2 Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης
3 Βιβλιογραφία
4 Σχετικά κύρια άρθρα
5 Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

[Επεξεργασία] Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης

[Επεξεργασία] Απόκρυφα βιβλία σύμφωνα με την πλειονότητα των Ιουδαίων και των Χριστιανών

Εκτος από τα κανονικά βιβλία, που απαρτίζουν τον κανόνα της Π. Διαθήκης, υπήρξαν και άλλα θρησκευτικής φύσεως έργα, μεταγενέστερα, τα όποια αποκλείσθηκαν απ' αυτόν, ως στερούμενα θεοπνευστίας. Τα έργα αυτά, είναι γραμμένα κατ' απομίμηση των κανονικών βιβλίων και αποδίδονται ψευδώς σε γνωστούς βιβλικούς συγγραφείς. Τα απόκρυφα, που είναι κυρίως παλαιστινιακής άλλα και ελληνιστικής προέλευσης, προέρχονται κυρίως από το χρονικό διάστημα 200 π.Χ. - 100 μ.Χ. και περιέχουν τις θρησκευτικές αντιλήψεις και προσδοκίες του ιουδαϊκού λαού της εποχής τους. Εμφανίστηκαν με αξιώσεις θεοπνεύστων βιβλίων για την απόκτηση κανονικού κύρους, άλλα τόσο οι Ιουδαίοι όσο και οι χριστιανοί τα απέκλεισαν από τον κανόνα της Π. Διαθήκης καθώς το περιεχόμενο τους θεωρήθηκε ξένο προς το μήνυμα της σωτηρίας που αποκαλύπτεται στα κανονικά βιβλία. Η γλώσσα των σωζομένων αποκρύφων είναι η εβραϊκή, αραμαϊκή, ελληνική καθώς και μεταφράσεις:

1. Θρύλοι για πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης

Το βιβλίο των Ιωβηλαίων
Η διαθήκη των δώδεκα Πατριαρχών
Το μαρτύριο του Ησαΐα
Ζωή του Αδάμ και της Εύας
Βίοι Προφητών
Παραλειπόμενα του Ιερεμία
Διαθήκη του Ιώβ
Διαθήκη του Αβραάμ
Διαθήκη του Σολομώντος κ.ά.

2. Ύμνοι

Ψαλμοί του Σολομώντος
Άσμα
Προσευχή του Μανασσή κ.ά.

3. Διδακτικά

Πιρκέ Αμπόθ (Ρητά των Πατέρων)

4. Αποκαλυπτικά

Πρώτος Ενώχ
Ανάληψη του Μωυσή
Δεύτερος Ενώχ
Δεύτερος Βαρούχ
Τρίτος Βαρούχ
Σχόλιο του Αββακούμ
Αποκάλυψη του Λάμεχ κ.ά.

[Επεξεργασία] Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης

Διάφορα ήταν τα αίτια που οδήγησαν στην παραγωγή απόκρυφης φιλολογίας της Καινής Διαθήκης:

1. Η ευσεβής φαντασία κάποιων αγνώστων συγγραφέων, που απέδωσαν τα έργα τους σε γνωστά πρόσωπα της εκκλησίας, θέλησε να καλύψει τα κατά τη γνώμη τους "κενά" της Καινής Διαθήκης και ιδιαίτερα της ζωής του Ιησού και της μητέρας του Μαρίας καθώς και των Αποστόλων. Για παράδειγμα, η πληροφορία του Ιω.20,30: "πολλά μεν ούν και άλλα σημεία εποίησεν ο Ιησούς... α ουκ εστίν γεγραμμένα εν τω βιβλίω τούτω" ήταν αρκετή για να αποτελέσει έρεισμα για τους αποκρυφογράφους. Κάποιες φορές, δευτερεύοντα ή ανώνυμα πρόσωπα της Καινής Διαθήκης αναφέρονται με συγκεκριμένο όνομα, που επικράτησε στην παράδοση της εκκλησίας, κυρίως στη λειτουργική, και διαδραματίζουν έναν πιο σημαντικό ρόλο στα Απόκρυφα. Έτσι, ο ανώνυμος εκατόνταρχος της σταύρωσης παραδίδεται με το όνομα Λογγίνος ενώ οι δύο ληστές ονομάζονται Γίστας και Δισμάς. Επίσης, συχνά παρουσιάζονται μυθώδεις διηγήσεις γιά περιόδους της ζωής του Ιησού που δεν αναλύονται εκτενώς στα κανονικά ευαγγέλια, όπως είναι η παιδική ηλικία, η κάθοδος στον Άδη κ.ά..

2. Η απόκρυφη φιλολογία έγινε το όχημα για τη διάδοση "αιρετικών" διδασκαλιών. Ο Ειρηναίος π.χ. αναφερόμενος στους Γνωστικούς λέει ότι έχουν "αμύθητον πλήθος απόκρυφων και νόθων γραφών, ας αυτοί έπλασσαν".

Στη διάρκεια των αιώνων τα απόκρυφα κείμενα άλλοτε καταδικάστηκαν έντονα από την εκκλησία και άλλοτε τροφοδότησαν τη λαϊκή ευσέβεια και την εκκλησιαστική τέχνη που παρουσιάζει συχνά σκηνές που η προέλευσή τους βρίσκεται στα απόκρυφα, όπως είναι λ.χ. οι σκηνές από την παιδική ηλικία της μητέρας του Ιησού, εμπνευσμένες από το Πρωτευαγγέλιον Ιακώβου. Επίσης, αν και τα απόκρυφα κείμενα, δεν δίνουν στην πραγματικότητα κανένα νέο στοιχείο στην χριστιανική αποκάλυψη και υστερούν σημαντικά, συγκρινόμενα προς τα κανονικά βιβλία, από πλευράς θεολογικής εμβάθυνσης και ιστορικών στοιχείων, διασώζονται σε κάποια από αυτά παραδόσεις, στις οποίες στηρίζονται γιορτές και ύμνοι της εκκλησίας, όπως π.χ. τα Εισόδια της Θεοτόκου. Είναι πραγματικότητα άλλωστε ότι πολλά από τα απόκρυφα αποτέλεσαν αγαπημένα αναγνώσματα για γενιές χριστιανών στη διάρκεια της ιστορίας, έστω κι αν δεν βρέθηκαν ποτέ στο κέντρο της εκκλησιαστικής ζωής.

Τα Απόκρυφα κείμενα διαιρούνται σε Ευαγγέλια, Πράξεις, Επιστολές και Αποκαλύψεις. Τα σπουδαιότερα είναι:

1. Απόκρυφα ευαγγέλια

Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου
Καθ' Εβραίους ευαγγέλιο
Κατά Πέτρον
Κατά Θωμάν
Ιστορία Ιωσήφ του τέκτονος
Κατ' Αιγυπτίους ευαγγέλιο
Ευαγγέλιο του Ψευδο-Ματθαίου
Υπόμνημα των πραχθέντων επί Πιλάτου
Ευαγγέλιο της Αληθείας
Κατά Φίλιππον
Κατά Θωμάν (περιέχει 114 λόγια αποδιδόμενα στον Ιησού)
To Ευαγγέλιο του Ιούδα
To Ευαγγέλιο των Εβιονιτών

2. Απόκρυφες Πράξεις

Κήρυγμα Πέτρου
Πράξεις Πέτρου
Πράξεις Παύλου και Θέκλας
Πράξεις Παύλου
Πράξεις Ιωάννη
Πράξεις Ανδρέα
Πράξεις Θωμά
Πράξεις Φιλίππου
Πράξεις Βαρνάβα κ.ά.

3. Απόκρυφες Επιστολές

Επιστολή Βαρνάβα
Αλληλογραφία Παύλου και Σενέκα
Επιστολή Παύλου προς Λαοδικείς
Επιστολή Ποπλίου Λεοντούλου
Αλληλογραφία Αβγάρου με τον Ιησού.

4. Απόκρυφες Αποκαλύψεις

Αποκάλυψη Πέτρου
Αποκάλυψη Ιωάννου
Αποκάλυψη Παύλου
Αποκάλυψη Θωμά
Σιβυλλικοί χρησμοί κ.ά.

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Ι. Καραβιδόπουλου, εκδ. Πουρναρά
Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα, τόμος Α', Ι. Καραβιδόπουλου, εκδ. Πουρναρά
Η Αγία Γραφή, Μετάφραση από τα Πρωτότυπα Κείμενα, 1997, Ελληνική Βιβλική Εταιρία, Αθήνα.
'Όλη η Γραφή είναι Θεόπνευστη και Ωφέλιμη' , 1990, Β. & Φ. Ε. Σκοπιά.
Today's English Version, 1979, United Bible Societies.