Hók-ciŭ

Lài-nguòng: Wikipedia

Hók-ciŭ

Hèng-céng-kṳ̆ lôi-biék	Dê-gék chê
Biék-chĭng	Ṳ̀ng-siàng, Săng-săng
Miêng-cék	11,968 km²
Ìng-kēu	6 báh-uâng
Ìng-gĭng GDP	¥31582
Mìng-cŭk	Háng, Muāng, Siă, Hùi
Ngṳ̄-ngiòng	Hók-ciŭ-uâ gâe̤ng Pū-tŭng-uâ
Chê-chéu	Sṳ̀ng-chéu
Chê-huă	Mĕ̤k-lê-huă
Chê-guō	Hók-gék

Hók-ciŭ (福州, Ĭng-ngṳ̄: Foochow) sê Dṳ̆ng-huà Ìng-mìng Gê̤ṳng-huò-guók Hók-gióng Sēng gì Sēng-huôi.

[Siŭ-gāi] Hèng-céng Dăng-ôi

Hók-ciŭ hèng-céng dăng-ôi dê-dù

• Chê-kṳ̆: Gū-làu, Dài-gĕ̤ng, Chŏng-săng, Mā-muōi, Céng-ăng.
• Gâing-gék chê: Hók-chiăng, Diòng-lŏ̤h.
• Gâing: Mìng-âiu, Mìng-chiăng, Īng-tái, Lièng-gŏng, Lò̤-nguòng, Bìng-tàng.

[Siŭ-gāi] Lĭk-sṳ̄

Hók-ciŭ gì lĭk-sṳ̄ chiĕu-guó 2200 nièng. 7,000 nièng sèng, gū-cā-nè̤ng cêu ī-gĭng diŏh Hók-ciŭ sĕng̤-uăk. Gáu Hâ-dièu, Hók-ciŭ gì buōng-iòng buô-lŏk ī kăi-sṳ̄ ké̤ṳk Dṳ̆ng-nguòng dê-kṳ̆ gì Huà-hâ-cŭk ô lāu lièng-hiê; gáu Ciŭ-dièu, cī cṳ̄ng guăng-hiê gâing-gă mĭk-chiék.

Sèng 334 nièng, Chū-guók miĕk-uòng Uŏk-guók, Uŏk-guók uòng-cŭk hióng nàng cāu diē Hók-gióng, gâe̤ng Hók-gióng buōng-iòng buô-lŏk ṳ̀ng-hăk siàng Mìng-uŏk-cŭk. Sèng 221 nièng, Cìng-dièu siék-dé Mìng-dṳ̆ng-gông (閩中郡).

Hók-ciŭ có̤i cā gì siàng-chiòng găh Sèng 202 nièng gióng siàng. Dŏng-sì Háng-dièu uòng-dá̤ Làu Băng (劉邦) ṳ̀ng-hṳ̄ Mìng-uŏk-uòng Ù-chṳ̆ (無諸) gióng-cô̤ Mìng-uŏk-guók cê-gă gì siū-dŭ, bêng chĭng ĭ có̤ Iā (冶, é-sé̤ṳ sê "cáuk-gă"). Cièng 110 nièng, Mìng-uŏk-guók ké̤ṳk Háng-dièu miĕk-uòng. Iù-sê, Hók-ciŭ biéng-siàng Dṳ̆ng-guók gì siŏh cô̤ siàng-chê, hô̤ lā̤ Iā-gông (冶郡). Diŏh Dòng-dièu, Iā-gông kăi-sṳ̄ chĭng có̤ Hók-ciŭ.

Ngô-dô̤i sì-hâiu, Mìng-uòng Uòng Sīng-dĭ (王審知) kuóng-gióng Hók-ciŭ, ciŏng Ŭ-săng, Ṳ̀-săng, Bìng-săng bêng diē siàng-diē, gó-chṳ̄ Hók-ciŭ iâ miàng Săng-săng (三山). Báe̤k-sóng tái-siū Diŏng Báik-ngṳ̆k (張伯玉) dái-liāng ciòng siàng Báh-sáng căi Sṳ̀ng-chéu, iù-sê Hók-ciŭ iâ giéu có̤ Ṳ̀ng-siàng (榕城).

Sóng Nguòng nièng găng, Hók-ciŭ ī-gĭng huák-diēng siàng siŏng-dŏng huák-dăk gì iòng-hāi siàng-chê. Dŏng-sì ô cĭng sâ̤ gì hŏk-ciā, iù-káh lì gáu Hók-ciŭ, pī-ṳ̀-gōng, Ciŏ Hĭ (朱熹), Sĭng Ké-cĭk (辛棄疾) gâe̤ng É-dâi-lê lṳ̄-hèng-gă Mā-kō̤ Pō̤-lò̤ (馬可·波羅). Diŏh Mā-kō̤-pō̤-lò̤ gì iù-gé diē-sié, ĭ chĭng Hók-ciŭ có̤ "Fugiu".

300 nièng sèng uâ gì Dṳ̆ng-ciŭ Dō̤, dŏng-sì gó sê siŏh cô̤ páu-dài.

Mìng-dièu 1405 nièng gáu 1433 nièng, Dâng Huò (鄭和) dái-liāng Dṳ̆ng-guók hāi-gŭng 7 hùi hâ Să̤-iòng, ék-dĭk hòng-hèng gáu Nàng-iòng, Hĭ-ciŭ dēng iā sâ̤ guók-gă gâe̤ng dê-kṳ̆.

1840 nièng, Dṳ̆ng-guók găh Ă-piéng Ciéng-cĕng dṳ̆ng sék-bâi, Chĭng-céng-hū gâe̤ng Ĭng-guók chiĕng-déng Nàng-gìng Dèu-iók. Gŏng-gé̤ṳ dèu-iók, Hók-ciŭ ké̤ṳk kŭi-huông có̤ tŭng-sŏng-kēu-ngâng.

1884 nièng, Dṳ̆ng-guók gâe̤ng Huák-guók hāi-gŭng găh Mìng-gĕ̤ng diē-hāi-kāu diēng-kŭi Mā-gĕ̤ng Hāi-ciéng, Să̤-huŏng iâ chĭng có̤ "Battle of Foochow".

1911 nièng 11 nguŏk 8 hô̤, Hók-ciŭ huák-sĕng káung Chĭng gáik-mêng. Siŏh buŏ hâiu kī-ngiê-gŭng ciéng-liāng Hók-ciŭ. 1933 nièng 11 guŏk 22 hô̤, 19-lô-gŭng huák-dông Hók-gióng Sê̤ṳ-biéng (福建事變), dŭk-lĭk Hók-gióng gióng-lĭk Dṳ̆ng-huà Gê̤ṳng-huò-guók, Hók-ciŭ ùi siū-dŭ. Dáng-sê lâng gá nguŏk-nĭk hâiu, Guók-mìng-dōng gŭng-dôi miĕk-uòng Dṳ̆ng-huà Gê̤ṳng-huò-guók, dṳ̀ng-sĭng ciéng-liāng Hók-ciŭ.

1949 nièng 8 nguŏk 17 hô̤, Dṳ̆ng-guók Ìng-mìng Gái-bóng-gŭng ciéng-liāng Hók-ciŭ. Dṳ̆ng-gê̤ṳng céng-hū ciŏng hī siŏh nĭk dêng có̤ Hók-ciŭ gì gái-bóng-nĭk.

[Siŭ-gāi] Dê-lī

[Siŭ-gāi] Ôi-dé

Hók-ciŭ găh Hók-gióng Sēng dĕ̤ng-buô Mìng-gĕ̤ng kāu hô-gê̤ṳng, dĕ̤ng-gĭng 118°08' - 120°31', báe̤k-ūi 25°15' - 26°29' cĭ-găng. Hók-ciŭ dĕ̤ng lìng Dài-hāi, nàng-buô, să̤-buô, báe̤k-buô hŭng-biék sê Puō-dièng, Săng-mìng, Nàng-bìng, gâe̤ng Nìng-dáik.

[Siŭ-gāi] Ké-hâiu

Hók-ciŭ sṳ̆k hāi-iòng-séng ā-iĕk-dái gié-hŭng ké-hâiu, nièng gáung-ṳ̄-liông sâ̤, 7 gáu 9 nguŏk ô hŭng-dăi.

[Siŭ-gāi] Ùng-huá

[Siŭ-gāi] Ngiê-sŭk

• Mìng-kiŏk

[Siŭ-gāi] Lṳ̄-iù

Hók-ciŭ gì chê-chéu: Sṳ̀ng-chéu

Hók-ciŭ bī-gáu chók-miàng gì lṳ̄-lù hŭng-gīng-kṳ̆ ô: Să̤-ù, Huà-lìng Sê, Dê-cáung Sê, Să̤-sièng Sê, Kĭng-săng Sê, Kăi-nguòng Sê, Ŭ-ták, Băh-ták, Ṳ̄ng-ciòng Sê, Gū-săng, Gì-săng, dēng-dēng.

[Siŭ-gāi] Īng-sĭk

Hók-ciŭ Ngṳ̄-uòng

Hók-ciŭ-chái sê Mìng-chái gì dô̤i-biēu. Hók-ciŭ-chái cĭng gōng chĭng-ké, cṳ̄ gì sèng-hâiu mâ̤ ó̤i gă cĭng sâ̤ gì iù gâe̤ng sièng, iâ mò̤ ĕng lăk, gó-chṳ̄ ê bī-gáu ciāng. Dáng-sê ĭng diŏh ké-hâiu gì ĭng-só, Hók-ciŭ-nè̤ng gă ó̤i siăh diĕng, cṳ̄ chái sèng-hâiu ó̤i ĕng dòng, cuòi iâ niông nguôi-dê-nè̤ng cái mâ̤ kī.

• Siēu-siăh: Ngṳ̄-uòng, Biēng-nṳ̆k, Nṳ̆k-ṳ̀ng, Diê-biāng, Guŏng-biāng, Só̤h-miêng, dēng-dēng.
• Cūi-guō: Gā-lāng, Hók-gék, Lèng-ngēng, Liĕk-chiĕ, Mĕ̤k-lê-huă Dà, Lī-gèng, dēng-dēng.
• Miàng-chái: Hŭk-tiéu-chiòng, dēng-dēng.

[Siŭ-gāi] Cŭng-gáu

Găh Hók-ciŭ, īng-hiōng-lĭk bī-gáu duâi gì cŭng-gáu ciō-iéu ô Ià-sŭ-gáu (iâ miàng "Gĭ-dók-gáu" hĕ̤k "Sĭng-gáu"), Tiĕng-ciō-gáu, Hŭk-gáu, Dô̤-gáu gâe̤ng Ĭ-sṳ̆-làng-gáu.